Nowotwór jelita grubego

Obraz kliniczny schorzenia jest zróżnicowany w zależności od lokalizacji zmiany. Jeśli zmiana zlokalizowana jest po prawej stronie jelita grubego to najczęściej przebiega jako nawrotowe bóle brzucha oraz tzw. krwawienie utajone – krew nie jest widoczna w stolcu gołym okiem. W przypadku raka odbytnicy oraz lewej strony jelita grubego częściej obserwuje się krew świeżą/żywoczerwoną oraz zmianę rytmów wypróżnień. Nowotwór w dolnej części odbytnicy powodować może uczucie parcia na stolec, ból przy oddawaniu stolca, stolce ołówkowate, biegunka lub nawet niedrożność.

Czynniki ryzyka nowotworu jelita grubego obejmują:

• Choroby nowotworowe w wywiadzie
• Nieswoiste zapalenia jelit ( choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego)
• Palenie papierosów
• Otyłość
• Polipy w jelicie grubym

Do diagnostyki raka jelita grubego możliwe jest wykorzystanie wielu badań, których kolejność oraz rodzaj dostoswany jest do stanu pacjenta.

1. Morfologia krwi obwodowej – ocena stężenia hemoglobiny oraz wskaźników MCV, MCH, MCHC – pozwala na rozpoznanie niedokrwistości z niedoboru żelaza w odpowiedzi na przedłużającą się utratę krwi. Bardzo często stan ten jest jednym z pierwszych symptomów skłaniających do pogłębienia diagnostyki.
2. Badanie na krew utajoną w kale – jak sama nazwa wskazuje jest badaniem, które pozwala nam na analizę kału i poszukiwanie krwi nie widocznej gołym okiem. Badanie to szczególnie ma znaczenie w przypadku zmian umiejscowionych po prawej stronie jelita grubego. Pacjent nie wymaga specjalnego przygotowania przed wykonaniem tego badania. Wynik dodatni (stwierdzenie obecności krwi utajonej w kale) wymaga rozszerzenie diagnostyki.
3. Stężenie antygenu karcynoembrionalnego (CEA) z krwi żylnej – CEA jest markerem nowotworowym, jednak jego podwyższone stężenie możliwe jest również w przebiegu chorób nienowotworowych. Stężenie CEA nie powinno być wyższe niż 5 ng/ml oraz 10 ng/ml u palaczy. Do przyczyn wzrostu stężenia CEA zaliczamy nowotwory przewodu pokarmowego : wątroby, trzustki, jelita grubego oraz odbytu.  Do nienowotworowych przyczyn zaliczamy: nieswoiste zapalenia jelit, schorzenia wątroby po urazach oraz w przebiegu chorób tkanki łącznej. Należy pamiętać, że sam wzrost stężenia CEA nie oznacza rozpoznania choroby nowotworowej, podobnie jak wartość prawidłowa nie stanowi jej wykluczenia. Z uwagi na niską swoistość oraz czułość badanie to nie może być wykorzystywane do diagnostyki raka jelita grubego.
4. Badania endoskopowe – rektoskopia oraz kolonoskopia. Oba te badania wykonywane są przy pomocy endoskopu, czyli urządzenia z kamerą oraz źródłem światła, które umożliwia obrazowanie wnętrza organizmu. Badania te różnią się zakresem badania – rektoskopia dotyczy końcowego odcinka jelita grubego odbytnicy oraz fragment esicy, podczas gdy kolonoskopia obejmuje całe jelito grube. Oba badania wykonuje się przez odbyt. Pacjent wymaga odpowiedniego przygotowania i oczyszczenia jelit. Kolonoskopia stanowi złoty standard diagnostyczny nowotworów jelita grubego. W ramach badania możliwe jest dokładne zobrazowanie zmian oraz pobranie wycinków do badań histopatologicznych, które mają kluczowe znaczenie w procesie diagnostycznym.
5. Kolonoskopia wirtualna – jest to badanie obrazowe z wykorzystaniem tomografii komputerowej, która wykonuje się po wcześniejszym napowietrzeniu jelita.

Kryterium rozpoznania raka jelita grubego stanowi wynik badania histopatologicznego wycinka pobranego w trakcie kolonoskopii/rektoskopii.

Pacjenci z objawami dysfunkcji przewodu pokarmowego, niedokrwistości o niejasnej etiologii powinni mieć wykonane badania w kierunku wykluczenia raka jelita grubego. Cały proces diagnostyczny powinien być uzgodniony z lekarzem, a badania dostosowane do obecnego stanu klinicznego. Wyniki każdorazowo należy skonsultować z lekarzem je zlecającym i na ich podstawie ustalić dalsze postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne.

W diagnostyce raka jelita grubego bardzo ważne miejsca zajmują badania przesiewowe, czyli skierowane do osób zdrowych, z grupy ryzyka choroby nowotworowej. Profilaktyczna kolonoskopia refundowana przez Narodowy Fundusz Zdrowia skierowana jest do :

• Dla każdego w wieku 50 – 65 lat – jednorazowe badanie, dalsze postępowanie zależne od wyniku
• Dla osób w wieku 40 – 65 lat, które mają krewnych I stopnia z rozpoznanym nowotworem jelita grubego - jednorazowe badanie, dalsze postępowanie zależne od wyniku
• Osoby z dodatnim wywiadem w kierunku rodzinnej polipowatości gruczolakowatej (FAP) – należy wykonać kolonoskopię co 12 miesięcy od 12 roku życia
• Osoby z dodatnim wywiadem w kierunku HNPCC (dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością) – od 20 -25 roku życia kolonoskopia co 1-2 lata, dodatkowo od 30 roku życia gastroskopia co 2 lata.
• Pacjenci z nieswoistymi zapaleniami jelit – kolonoskopia co 1-2 lata

Do badań przesiewowych zaliczamy również krew utajoną w kale, która może być zlecona przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

Marker CEA z uwagi na niską czułość oraz swoistość nie jest zalecany jako badanie profilaktyczne nowotworów jelita grubego.

Konsultacja: dr hab. n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas; prof. UMW 

Bibliografia

1. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik, Interna Szczeklika 2020/2021
2. Rak jelita grubego Available online: https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/88022,rak-jelita-grubego (accessed on 16 July 2022).
3. Jelito grube Available online: http://onkologia.org.pl/jelito-grube/ (accessed on 16 July 2022).
4. O programie Available online: http://pbp.org.pl/program/ (accessed on 16 July 2022).