Wzrost ciśnienia w oku – objawy i przyczyny zaburzeń ciśnienia, normy

Wzrost ciśnienia w oku - informacje podstawowe

Ciecz wodnistą wytwarza nabłonek ciała rzęskowego, które wydziela ją do tylnej komory oka. Następnie przez otwór źreniczny ciecz ta przedostaje się do komory przedniej, skąd przez kąt przesączania odpływa do zatoki żylnej twardówki (kanałem Schlemma). W dalszej kolejności przedostaje się ona do znajdujących się w rąbku rogówki żył wodnych i do splotu naczyń żylnych. Przez beleczkowanie drogą konwencjonalną odpływa ok. 90% cieczy wodnistej. Pozostałe 10% odpływa drogą naczyniówkowo-twardówkową przez tęczówkę oraz przez ciało rzęskowe do przestrzeni nadtwardówkowej. Zaburzenia odpływu cieczy i wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego są charakterystyczne dla rozwoju jaskry. Średnia wartość ciśnienia wewnątrzgałkowego wynosi 16 ±3mmHg. Ciśnienie > 21 mmHg jest uznawane za podwyższone. W przebiegu jaskry może nastąpić całkowita i nieodwracalna utrata wzroku, wynikająca z degeneracyjnego wpływu podwyższonego ciśnienia wewnątrz oka na komórki siatkówki i nerwu wzrokowego. 

Przyczyny wzrostu ciśnienia w oku

Ciągłe wytwarzanie i ciągły odpływ cieczy wodnistej są konieczne do odżywiania optycznych elementów oka, takich jak soczewka i rogówka, które nie mają własnych naczyń krwionośnych. Ciśnienie w oku ma prawidłową wartość, gdy ciecz wodnista jest produkowana z taką samą prędkością, z jaką odpływa. Wszystkie rodzaje jaskry dzielą się na 2 duże grupy, które różni sposób zahamowania odpływu cieczy wodnistej przez kąt przesączania – jaskrę z otwartym i zamkniętym kątem przesączania. U pacjentów z jaskrą z otwartym kątem przesączania występuje zwiększony opór przed wypływem cieczy wodnistej przez siateczkę beleczkowania. Ciśnienie wewnątrzgałkowe może powodować obciążenie mechaniczne i obciążenie tylnych struktur oka. Do silnych czynników ryzyka rozwoju jaskry pierwotnej otwartego kąta przesączania należą m.in.: wiek (choroba częściej rozwija się po 40. roku życia, im starszy pacjent, tym większe ryzyko wystąpienia jaskry), wywiad rodzinny, krótkowzroczność, mała grubość rogówki, rasa (osoby rasy czarnej chorują częściej), cukrzyca, palenie tytoniu, nadmierne spożywanie alkoholu, otyłość, przewlekły stres. Tonometria, czyli pomiar ciśnienia wewnątrzgałkowego, stanowi część rutynowego badania okulistycznego.

Wzrost ciśnienia w oku - epidemiologia

Jaskra jest przede wszystkim chorobą osób starszych, chociaż występuje także u osób młodych. Jej częstość wzrasta z wiekiem. Po 40. roku życia stwierdza się ją u ok. 0,5% osób. Częstość choroby w kolejnych latach dochodzi do 5% i szybko zwiększa się po 60. r.ż., obejmując 8–10% osób po 70.–80. roku życia. Ponad połowa chorych przez wiele lat nie zdaje sobie sprawy z istnienia jaskry z powodu jej podstępnego i niezauważalnego rozwoju. Cierpi na nią ponad 70 mln ludzi na całym świecie, z czego ok. 10% to osoby niewidome obustronnie, co czyni ją główną przyczyną nieodwracalnej ślepoty na świecie. Choroba najczęściej dotyka oboje oczu, ale w jednym z nich może być bardziej nasilona. W Stanach Zjednoczonych ponad 80% przypadków to jaskra otwartego kąta przesączania. Zarówno jaskra otwartego, jak i zamkniętego kąta mogą być chorobami pierwotnymi oczu. Jaskra wtórna może wynikać z urazu, niektórych leków, takich jak kortykosteroidy, zapalenia czy nowotworu.

Objawy wzrostu ciśnienia w oku

Jaskra postępuje bezobjawowo aż do zaawansowanego rozwoju choroby i znacznych uszkodzeń nerwów. Jeśli objawy już wystąpią, choroba powoduje utratę wzroku z towarzyszącym pogorszeniem jakości życia i zdolności do wykonywania codziennych czynności, takich jak prowadzenie pojazdu. Wczesna interwencja jest niezbędna, aby spowolnić postęp choroby. Utrata komórek zwojowych siatkówki powoduje postępujące pogorszenie pola widzenia, które zwykle zaczyna się na środkowym obwodzie i może postępować dośrodkowo, aż pozostanie tylko centralna lub peryferyjna wyspa widzenia. Do charakterystycznych objawów rozwiniętej jaskry należą: 

• zawężenie pola widzenia (jak przez dziurkę od klucza); 
• efekt halo – widzenie tęczowych pierścieni wokół źródła światła; 
• zamglone widzenie połączone z bólem głowy;
• nieustępujący silny ból oka połączony z bólem głowy czy zaburzenia widzenia. 

Podobnie jak jaskra z otwartym kątem przesączania, jaskra z zamkniętym kątem przesączania jest w większości chorobą bezobjawową, a chorzy często nie zdają sobie z niej sprawy, aż do wystąpienia zaawansowanej utraty wzroku. W mniej niż 1/3 przypadków może wystąpić ostre pierwotne zamknięcie kąta, stan charakteryzujący się wyraźnym przekrwieniem spojówek, obrzękiem rogówki, średnio rozszerzonymi, niereagującymi źrenicami, płytką komorą przednią i bardzo wysokim ciśnieniem wewnątrzgałkowym, zwykle większym niż 30 mmHg. Tacy pacjenci często skarżą się na ból oczu, nudności, wymioty i sporadyczne niewyraźne widzenie z aureolami zauważanymi wokół świateł.

Leczenie wzrostu ciśnienia w oku

Aktualne wytyczne postępowania zalecają obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego do poziomu prawidłowego. Początkowy cel zakłada zmniejszenie ciśnienia o 20–50%; jednakże ciśnienie docelowe należy stale oceniać podczas obserwacji pacjenta, w zależności od rozwoju choroby. W terapii podwyższonego ciśnienia wewnątrzgałkowego i jaskry stosuje się wiele leków. Zaliczamy je do grup:

• ß-adrenolityków (tymolol, lewobunolol, karteolol, metypranolol, betaksolol); 
• α-agonistów (brymonidyna, apraklonidyna);
• inhibitorów anhydrazy węglanowej (dorzolamid, brynzolamid, acetazolamid); 
• agonistów choliny (pilokarpina, karbachol); 
• analogów prostaglandyn (latanoprost, trawoprost, tafluprost, unoproston, bimatoprost). 

Analogi prostaglandyny i inhibitory anhydrazy węglanowej obniżają ciśnienie wewnątrzgałkowe zarówno w dzień, jak i w nocy. Inne leki, takie jak β-adrenolityki i agoniści α-adrenergiczne, są skuteczne tylko w ciągu dnia. Do najczęściej wykorzystywanych obecnie zabiegów w leczeniu pacjentów z jaskrą należy trabekuloplastyka lub trabekulektomia. Choroby nie da się wyleczyć, można ją skutecznie zaleczyć, by nie dopuścić do utraty wzroku albo znacznie ten proces opóźnić.

Profilaktyka przy wzroście ciśnienia oka

Wczesna diagnoza i leczenie mogą zapobiec utracie wzroku w wyniku tej choroby. Lekarze podstawowej opieki zdrowotnej powinni rozważyć kierowanie pacjentów z dodatnim wywiadem rodzinnym na pełne badanie okulistyczne. Ponadto ocena nerwu wzrokowego za pomocą oftalmoskopii bezpośredniej może wykryć podejrzane objawy uszkodzenia nerwu wzrokowego, co również powinno skłonić do skierowania pacjenta do specjalisty okulisty. Najlepszą profilaktyką jaskry jest regularne wykonywanie badań kontrolnych. Lekarze okuliści zalecają, aby przynajmniej raz w roku zbadać wzrok, nawet jeśli nie występują u pacjenta żadne niepokojące objawy. Pierwotna przyczyna występowania tej choroby nie jest znana.

Piśmiennictwo

1. Kang JM, Tanna AP. Glaucoma. Med Clin North Am 2021; 105(3): 493–510. 
2. Leidl MC, Choi CJ, Syed ZA, Melki SA. Intraocular pressure fluctuation and glaucoma progression: what do we know? Br J Ophthalmol 2014; 98(10): 1315–1319. 
3. Twa MD. Intraocular Pressure and Glaucoma. Optom Vis Sci 2018; 95(2): 83–85.
4. Weinreb RN, Aung T, Medeiros FA. The pathophysiology and treatment of glaucoma: a review. JAMA. 2014; 311(18): 1901–1911. 
5. Wytyczne diagnostyki i leczenia jaskry 2022 Polskiego Towarzystwa Okulistycznego. https://www.pto.com.pl/wytyczne [dostęp: 02.12.2023].