Krótkowzroczność

Co to jest krótkowzroczność?

Ludzkie oko, pomimo niedużych rozmiarów, jest skomplikowanym układem optycznym. W precyzyjnym widzeniu bierze udział wiele elementów oka, a najważniejsze z nich to rogówka, soczewka i siatkówka. By zapewnić ostre widzenie, wpadające do oka promienie światła muszą dotrzeć do siatkówki, czyli musi dojść do ich załamania. Możliwe jest to dzięki układowi łamiącemu: rogówce i soczewce. Dwie trzecie mocy tego układu pochodzi z rogówki, pozostała część – z soczewki.

W miopii promienie wpadające do oka załamywane są przed siatkówką. Wynika to albo ze zbyt dużej mocy łamiącej rogówki i soczewki, albo z nadmiernej długości gałki ocznej. Możliwe jest także połączenie obydwu przyczyn.

Krótkowzroczność dzieli się na:

• niską – do 3 dioptrii sferycznych (Dsph),
• umiarkowaną – od 3 do 6 Dsph,
• wysoką – powyżej 6 Dsph.

O miopii degeneracyjnej lub patologicznej mówimy wówczas, kiedy wada refrakcji przekracza –6 D lub długość osiowa gałki ocznej wynosi > 26,5 mm. Może to doprowadzić do kolejnych zmian w oku, a w konsekwencji – do dalszego spadku ostrości widzenia. Struktury oka ulegają ścieńczeniu, dlatego też u osób z miopią patologiczną częściej obserwujemy zmiany zwyrodnieniowe na obwodzie siatkówki czy pojawienie się w szklistce zagęszczeń (mętów). Wzrasta ponadto ryzyko odwarstwienia siatkówki i zmian neowaskularnych w plamce (polegających na tworzeniu się nieprawidłowych naczyń).

Przyczyny krótkowzroczności

Dokładne przyczyny powstawania krótkowzroczności nie są znane. Przyjmuje się, że za jej rozwój odpowiadają czynniki zarówno genetyczne, jak i środowiskowe. Z czynników genetycznych najbardziej obciążające jest występowanie miopii u któregoś z rodziców. Prawdopodobieństwo odziedziczenia jest zdecydowanie większe, gdy oboje rodzice są miopijni. Zidentyfikowano również część genów odpowiadających za rozwój krótkowzroczności.

Duży wpływ na rozwój wady ma pochodzenie. Miopia występuje zdecydowanie częściej w niektórych krajach azjatyckich – Singapurze czy Korei. W badaniach epidemiologicznych zauważono także zwiększoną częstotliwość miopii wśród osób lepiej wykształconych, żyjących w dobrych warunkach socjalnych i o wyższych dochodach. Dodatkowym czynnikiem obciążającym jest intensywna i długotrwała praca wzrokowa do bliży.

Jak przejawia się krótkowzroczność?

Krótkowzroczni dorośli największe trudności mają z obserwacją przedmiotów znajdujących się w dali. Problematyczne staje się odczytywanie nazw ulic czy dostrzeganie numerów nadjeżdżających pojazdów komunikacji miejskiej. Aby widzieć wyraźniej, duża część osób mruży oczy, co pozwala na chwilową poprawę ostrości. Nieskorygowana wada może powodować okresowe bóle głowy i zmęczenie oczu, zwłaszcza podczas nasilonej pracy.

U dzieci pojawia się kłopot z odczytywaniem informacji z tablicy szkolnej. Dużo sprawniej i chętniej wykonują one natomiast czynności związane z patrzeniem z bliska. Część uczniów i rodziców może nie być świadoma obecności wady. Istnieje jednak kilka zachowań dziecka, na które należy zwrócić szczególną uwagę. Należą do nich przewlekłe mrużenie oczu i nadmierne mruganie. Dziecko często pociera oczy i nie zauważa przedmiotów znajdujących się w większej odległości. Miopię może sugerować także zasiadanie tuż przed ekranem telewizora czy maksymalne przybliżanie ekranu komputera.

Jak poprawić krótkowzroczność?

Podstawowym sposobem leczenia miopii jest korekcja wady. Możemy jej dokonać za pomocą szkieł okularowych, soczewek kontaktowych, chirurgii refrakcyjnej lub soczewek fakijnych, wykonanych z materiału o nazwie kolamer.

Najczęściej wykorzystywaną metodą korekcji wady jest korekcja okularowa. Ponieważ u osoby krótkowzrocznej promienie załamują się przed siatkówką, należy je zogniskować na siatkówce, by zapewnić wyraźne widzenie. Umożliwiają to soczewki rozpraszające, potocznie zwane minusami. Osobom, które nie chcą lub nie mogą nosić okularów – ze względu na wymagania zawodowe, dużą aktywność fizyczną czy wysoką wartość samej wady – proponuje się soczewki kontaktowe. Coraz częściej na dobór korekcji kieruje się pacjentów do optometrystów. Zazwyczaj cały proces przebiega dwuetapowo. Najpierw pacjent przechodzi pełne badanie okulistyczne z oceną dna oka i pomiar refrakcji po porażeniu akomodacji. Badanie to obowiązkowo wykonuje się u dzieci i młodych dorosłych, z uwagi na ryzyko zafałszowania wyniku przez napięcie akomodacji. U dzieci wynika ona z dużego zakresu akomodacji, a u młodych dorosłych i młodzieży – z intensywnej pracy wzrokowej. Warto pamiętać, że krople służące do porażenia akomodacji mogą obecnie stosować tylko okuliści. Uzyskane wyniki wpisywane są do karty konsultacyjnej i pacjent kierowany jest na dobór korekcji okularowej czy soczewek kontaktowych – to właśnie drugi etap. 

Zarówno okulary, jak i soczewki kontaktowe mają swoje wady i zalety. U dzieci początkowo proponuje się okulary w celu odpowiedniej adaptacji. Przy dużych wadach okulary ważą nieco więcej, a przy skrajnych pozycjach wzrok niekiedy wypada poza zakres tarczy szkła okularowego. Zdarza się też, że okulary przeszkadzają w uprawianiu niektórych dyscyplin sportu. Soczewki kontaktowe zapewniają pokrycie całej rogówki, więc nie istnieje ryzyko utraty ostrości w skrajnych pozycjach. Przy dużych wadach gwarantują zdecydowanie większy komfort widzenia. Proponowane są także wtedy, gdy między oczami występują różnice w wielkości wady (różnowzroczność). Użytkownik soczewek powinien odbyć odpowiednie przeszkolenie, aby prawidłowo i bezpiecznie ich używać. Jednym z groźniejszych powikłań jest owrzodzenie rogówki – bardzo często pojawiające się u pacjentów, którzy sypiają w soczewkach. Dlatego bezwzględnie należy je zdejmować przed nocnym odpoczynkiem!

Laserowa korekcja wzroku

Osoby, które chciałyby zrezygnować z okularów czy soczewek kontaktowych, mogą poddać się zabiegowi laserowej korekcji wzroku. Oferuje się im obecnie kilka metod leczenia, a zakresy możliwe do korekcji wynoszą od –8 do –10 Dsph. Ponadto istnieje opcja równoczesnej korekcji współistniejącego astygmatyzmu, najczęściej do wartości 6 dioptrii cylindrycznych. W dużym uproszczeniu zabieg polega na wyprofilowaniu laserem rogówki – w przypadku krótkowzroczności spłaszcza się jej centralną powierzchnię. Najważniejszym czynnikiem decydującym o możliwości przeprowadzenia zabiegu jest stabilność wady wzroku. Wymaga się obecnie, by utrzymywała się ona przez rok na tym samym poziomie, z tolerancją różnicy ± 0,5 Dsph. Inny niezmiernie istotny czynnik to grubość rogówki, określająca możliwy zakres zabiegu. Przed wykonaniem laserowej korekcji wzroku, w trakcie wizyty kwalifikacyjnej, wszyscy pacjenci przechodzą bardzo szczegółowe badania.

Także osoby, które z różnych powodów nie zakwalifikowały się do laserowej korekcji wzroku, mają szansę na korekcję wady i pozbycie się okularów. Jest to możliwe dzięki wewnątrzgałkowej chirurgii refrakcyjnej. Procedura obejmuje implantację dodatkowej soczewki wykonanej z kolameru (implantable collamer lens, ICL), która umieszczana jest w przestrzeni za tęczówką, a przed własną soczewką. Takiej korekcji mogą zostać poddani pacjenci z wadą nawet do –18 Dsph. Również tu należy przejść szczegółową kwalifikację, podczas której bierze się pod uwagę odpowiednią głębokość komory przedniej, gęstość komórek śródbłonka rogówki czy kąt przesączania.

Krótkowzroczność – jak leczyć

Podstawowe znaczenie w leczeniu krótkowzroczności ma prawidłowa korekcja wady, ważna zwłaszcza u dzieci i młodzieży. Pomimo intensywnych wysiłków badaczy i lekarzy wciąż nie potrafimy w pełni kontrolować miopii ani zapobiegać jej dalszemu rozwojowi. 

W celu zahamowania progresji wady zaleca się higienę pracy wzrokowej i zwiększoną aktywność na świeżym powietrzu (ok. 2–3 godz. dziennie). Wyniki badań sugerują ochronne oddziaływanie światła dziennego, wspierającego produkcję dopaminy, co skutkuje zahamowaniem wzrostu gałki ocznej. U dzieci z postępującą miopią bardzo często stosuje się krople z rozcieńczoną atropiną w stężeniu 0,01%. Krople włączane są do leczenia przewlekłego i podawane raz dziennie – wieczorem, przed pójściem spać. 

Krótkowzroczność próbuje się kontrolować także za pomocą specjalnych soczewek. Do niedawna wykorzystywano jedynie soczewki ortokorekcyjne – twarde, gazoprzepuszczalne, zakładane na noc. Mechanizm ich działania polega na spłaszczeniu centralnej części rogówki poprzez ucisk jej nabłonka i w efekcie zwiększeniu grubości na średnim obwodzie. Uzyskany efekt jest czasowy i pozwala pacjentom funkcjonować w ciągu dnia bez korekcji. W badaniach z wykorzystaniem soczewek ortokorekcyjnych obserwowano redukcję wzrostu długości gałki ocznej o 50% w ciągu 2 lat. Opisaną metodę można stosować w przypadku wad nieprzekraczających 6 Dsph. 

Ostatnio na popularności zyskują soczewki okularowe DIMS (defocus incorporated multiple segments), bazujące na technologii wieloogniskowego rozogniskowania. Budowa soczewki zapewnia centralną strefę o wielkości 9 mm, która służy do patrzenia w dal, i liczne otaczające ją obszary o wartości +3,5 Dsph. Tak powstaje mechanizm obwodowego rozogniskowania, który ma zapobiec powiększaniu się wady. 

Pojawiły się także nowości dla użytkowników soczewek kontaktowych. Na rynku (również polskim) dostępne są soczewki jednodniowe, które charakteryzują się naprzemienną budową (2 strefy korekcyjne i 2 strefy terapeutyczne o wartości +2,00 Dsph). One też wywołują rozogniskowanie, co pomaga w kontroli krótkowzroczności. 

Piśmiennictwo

1. Gotz-Więckowska A, Pawlak M. Praktyczna okulistyka dziecięca. Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2020.
2. Misiuk-Hojło M, Rękas M (red. wyd. pol.). Optyka kliniczna. BCSC 3. Edra Urban & Partner, Wrocław 2020.
3. Polskie Towarzystwo Okulistyczne. Wytyczne PTO dotyczące postępowania w krótkowzroczności postępującej u dzieci i młodzieży 2021, https://www.pto.com.pl/wytyczne?page=1 [dostęp: 5.06.2023].
4. Rejdak R, Rękas M (red. wyd. pol.). Siatkówka i ciało szkliste. BCSC 12. Edra Urban & Partner, Wrocław 2020.
5. Wasserman BN, Franz T, Rana N. A review of advances in myopia management. Rev Ophthalmol 2020, https://www.reviewofophthalmology.com/article/a-review-of-advances-in-myopia-management [dostęp: 5.06.2023].
6. Wierzbowska J. Kompendium nowoczesnych metod korekcji wad wzroku. Medical Education, Warszawa 2020.