Astygmatyzm

Objawy zależą przede wszystkim od wielkości wady. Najczęściej jest to zamglenie widzenia – zarówno do dali, jak i podczas czytania/skupiania wzroku na przedmiocie blisko położonym. Występują także mrużenie oczu (jako próba wyostrzenia oglądanego obrazu) i bóle głowy okolicy czołowej (jako następstwo m.in. mrużenia).

Bóle głowy, uczucie zmęczonych oczu, łzawienie pojawiają się w odpowiedzi na ciągle zmieniającą się akomodację. Akomodacja próbuje pokonać wadę wzroku i zapewnić jak najlepsze widzenie, ale odbywa się to kosztem wysiłku akomodacyjnego, co z kolei wyzwala powyższe dolegliwości. 

Aby stwierdzić, czy mamy do czynienia z wadą wzroku, a jeśli tak – ocenić jej rodzaj i wielkość, wykonujemy badanie okulistyczne. W przypadku dzieci zawsze opieramy się na badaniu refrakcji po porażeniu akomodacji. Dzieci mogą objawiać astygmatyzm przez ustawienie głowy: patrzenie „dołem”, rotacja głowy na prawe lub lewe ramię czy inne nieprawidłowe ustawienia głowy niejednokrotnie okazują się próbą wyostrzenia niewyraźnego obrazu.

Ponadto należy pamiętać, że pojawienie się astygmatyzmu w wieku dorosłym wymaga diagnostyki w kierunku stożka rogówki. Wykonuje się wtedy dodatkowo topografię (mapę) rogówki. Typowy obraz astygmatyzmu na topografii rogówki to „ósemka”, a obraz stożka rogówki – „motyl”.

Stożek rogówki polega na ścieńczeniu rogówki, najczęściej w dolnej części, i jej uwypukleniu się. Daje to astygmatyzm nieregularny, który jest niezwykle trudny do skorygowania – nierzadko mimo korekcji okularowej nie uzyskuje się pełnej ostrości wzroku. W astygmatyzmie spowodowanym stożkiem rogówki zabiegi chirurgii refrakcyjnej są niemożliwe do wykonania. Pozostają korekcja okularowa i twarde soczewki kontaktowe, które przez ucisk rogówki mają powstrzymać jej wypiętrzanie się, lub zabieg cross-linking.

W przypadku astygmatyzmu, tak jak każdej wady wzroku, dzieci są specyficzną grupą pacjentów, wymagającą pilnej diagnostyki. Nieleczony astygmatyzm powyżej 3 dioptrii (D) u dzieci może przyczyniać się do powstania niewyraźnego widzenia, które w miarę upływu czasu, utrwalając się, prowadzi do niedowidzenia. Im szybciej skoryguje się wadę wzroku i wprowadzi terapię, tym większa szansa na poprawę ostrości widzenia. Jednakże pewne ograniczenie stanowi tu wiek dziecka. Terapia polegająca na zasłanianiu może zadziałać tylko do ok. 7. roku życia. Z neurofizjologii widzenia wiadomo, że mózg dziecka jest plastyczny właśnie do tego wieku, a potem dojrzewa, przez co zdolność do manipulacji przez zasłanianie drastycznie maleje. W przypadku niedowidzenia jednego oka zasłania się lepsze oko, by zmusić mózg do patrzenia okiem słabszym (leniwe oko). W astygmatyzmie obustronnym zasłania się oczy naprzemiennie.

Należy zwrócić uwagę, że u dzieci wielkość astygmatyzmu może się zmieniać na przestrzeni lat. Oko rośnie bowiem proporcjonalnie do reszty ciała, rogówka także – a zmiany związane ze wzrostem rogówki mogą skutkować fluktuacjami wielkości astygmatyzmu.

Astygmatyzm koryguje się soczewkami cylindrycznymi. Okulary albo soczewki kontaktowe dobiera się w zależności od wieku pacjenta u okulisty lub optometrysty. U dzieci można wprowadzić pełną korekcję wady wzroku. U dorosłych pełna korekcja astygmatyzmu, zwłaszcza o dużej mocy, mogłaby spowodować zawroty głowy lub zamglenie widzenia, stąd też moc zwiększa się stopniowo, co pewien czas podnosząc moce szkieł okularowych aż do wartości docelowej.

Dobre efekty przynosi również ortokorekcja – wykorzystanie specjalnej soczewki kontaktowej, którą zakłada się na noc. Ucisk soczewki przekłada się na odkształcenie nabłonka rogówki i niejako zniwelowanie wady. Ortokorekcja przynosi dobre efekty, choć u niektórych pacjentów są one czasowe – w miarę upływu dnia można zauważyć stopniowo pogarszające się widzenie jako wynik powrotu rogówki do pierwotnego kształtu. Ograniczeniem jest także zakres możliwości skorygowania wady w ortokorekcji: w astygmatyzmie prostym maksymalny zakres wady możliwy do skorygowania to –2,75 D, a w astygmatyzmie odwróconym −1,5 D. Mimo to ortokorekcja stanowi alternatywę dla osób, którzy nie chcą lub nie mogą nosić okularów czy soczewek na co dzień.

U pacjentów dorosłych laserowa chirurgia refrakcyjna oferuje możliwość „zdjęcia” wady w postaci astygmatyzmu przez zabiegi laserowe, których istotą jest zmiana krzywizny rogówki za pomocą działania lasera. Zabieg prowadzi do trwałego pozbycia się wady, jednak zanim się odbędzie, wymagana jest kwalifikacja przedzabiegowa, przeprowadzana przez chirurga refrakcyjnego. Kwalifikacja ma na celu zbadanie właściwości rogówki, dobranie odpowiedniej metody zabiegu, wykluczenie innych nieprawidłowości powodujących astygmatyzm oraz sprawdzenie oczekiwań pacjenta. Jest to o tyle istotne, że np. osoby z niedowidzeniem jednego oka utrwalonym z okresu dzieciństwa często myślą, że zabieg laserowy poprawia ostrość wzroku. Trzeba wówczas wytłumaczyć pacjentowi, czym jest wada wzroku, a czym – zdolność widzenia, którą nabywa się w dzieciństwie.

Do technik laserowej chirurgii refrakcyjnej zalicza się LASEK (laser-assisted subepithelial keratectomy), LASIK (laser-assisted in situ keratomileusis), PRK (photorefractive keratectomy, keratektomia fotorefrakcyjna) czy popularny obecnie zabieg Lentivu.

Należy wiedzieć, że:

• PRK i LASEK mogą skorygować wadę do maksymalnie 3 D,
• LASIK – do 6 D,
• Lentivu – do ±5 D.

Metody te mają swoje ograniczenia, a także niosą niewielkie ryzyko powikłań pooperacyjnych. Najczęściej są to przemijająca uporczywa suchość oczu, efekt halo czy przymglenia rogówki.

Astygmatyzm to dość powszechna wada wzroku, różnie wpływająca na jakość widzenia. Odpowiednio wcześnie skorygowany nie zakłóca procesu rozwoju widzenia i kształtowania się wszystkich jego funkcji, np. stereopsji. Dolegliwości są podobne jak w przypadku pozostałych wad, a badanie okulistyczne jest pierwszym krokiem mającym na celu poprawę widzenia. Współczesna medycyna oferuje różne metody radzenia sobie z wadą wzroku: od okularów, przez soczewki kontaktowe, po zabiegi laserowe. Decyzję o sposobie leczenia astygmatyzmu podejmuje pacjent wraz z okulistą.