Jęczmień

Skąd bierze się jęczmień?

Jęczmień (łac. hordeolum) to miejscowe zakażenie bakteryjne w obrębie brzegów powiek. Wynika ono z zamknięcia ujścia gruczołów łojowych i/lub potowych, które są tam zlokalizowane. Nadmierna ilość gromadzącej się wewnątrz gruczołu wydzieliny stwarza doskonałe warunki do rozwoju bakterii. Najczęściej za wystąpienie jęczmienia odpowiedzialne jest zakażenie gronkowcami (Staphylococcus spp.), rzadziej innymi bakteriami chorobotwórczymi. Jęczmień może lokalizować się w obrębie zarówno górnej, jak i dolnej powieki, może też występować w postaci mnogiej. Niektóre osoby są szczególnie narażone na nawracające występowanie jęczmienia. Zalicza się do nich pacjentów z zaburzeniami funkcji gruczołów w obrębie oka, z łojotokiem lub łojotokowym zapaleniem skóry (ŁZS), trądzikiem różowatym czy cukrzycą.

Jakie objawy mogą sugerować wystąpienie jęczmienia?

Jęczmień zwykle pojawia się nagle – częściej w obrębie górnej powieki (znajduje się tam większa liczba gruczołów) – i wywołuje różnego stopnia obrzęk powieki, ból i jej zaczerwienienie. Dotykając powieki, zwykle można wyczuć uformowany guzek, który jest właśnie zajętym chorobowo gruczołem. Brak wyraźnego guzka nie wyklucza jednak rozpoznania jęczmienia. Powieka może być tkliwa i bolesna, nawet przy niewielkim dotyku. Niekiedy objawom jęczmienia towarzyszą przekrwienie i nadmierna ilość wydzieliny z worka spojówkowego. U najmłodszych dzieci jęczmień może przebiegać niespecyficznie, a jedynymi objawami mogą być łzawienie, świąd, nadwrażliwość na światło czy uporczywe tarcie powiek. Jęczmień nie wywołuje zaburzeń widzenia i nie wpływa na jego ostrość.

Objawy jęczmienia utrzymują się zwykle od kilku dni do dwóch tygodni. Najczęstszym powikłaniem jęczmienia jest jego przejście w postać przewlekłą z wytworzeniem się gradówki, która wymaga interwencji lekarskiej (nacięcie chirurgiczne zmiany).

Jak leczyć jęczmień?

Jęczmień ma zwykle charakter łagodny, a jego objawy ustępują samoistnie (przebieg samoograniczający się). Ustąpienie objawów jęczmienia ma miejsce, kiedy zmiana pęknie, opróżni się z wydzieliny ropnej i dojdzie do całkowitego jej wygojenia. Aby przyspieszyć samoistne pękniecie jęczmienia, w leczeniu stosuje się ciepłe, suche okłady. Domowym sposobem są okłady z zaokrąglonych przedmiotów (np. buteleczki z ciepłą wodą lub ciepłe ugotowane jajka). W sprzedaży dostępne są specjalne kompresy rozgrzewające do oczu. Zaleca się powtarzanie okładu ok. 3–4 razy dziennie, a każdy z nich powinien trwać od 10 do 15 minut. Oprócz tego zaleca się delikatny masaż w kierunku ujścia zajętego gruczołu, aby go opróżnić (w przypadku powieki górnej z góry na dół, a powieki dolnej – z dołu do góry). Nadmierną ilość wydzieliny zalegającą w worku spojówkowym zaleca się wypłukiwać za pomocą soli fizjologicznej (0,9% NaCl w ampułkach jednorazowych, dostępnych bez recepty).

Nie zaleca się stosowania okładów z torebek zaparzonego rumianku lub innych ziół, które mogą podrażniać brzegi powiek lub wywoływać odczyny alergiczne. Domowy sposób masażu złotą obrączką nie jest przeciwwskazany, o ile biżuteria jest czysta i zdezynfekowana. Podobny efekt można uzyskać, wykonując masaż czystym palcem – istotne jest delikatne uciskanie, które może przyspieszyć opróżnienie zmiany.

Pod żadnym pozorem nie należy próbować samodzielnie nakłuwać jęczmienia ani wyciskać treści ropnej – może to skutkować rozległym procesem zapalnym, wymagającym interwencji chirurgicznej, jak również trwałym uszkodzeniem narządu wzroku.

Masaż i okłady mają największą skuteczność, jeśli rozpoczyna się je na wczesnym etapie choroby. W przypadku dużego obrzęku powieki, bólu, wydzieliny ropnej, a także u dzieci konieczna bywa antybiotykoterapia miejscowa (krople lub maść). W szczególnych przypadkach – zwłaszcza u najmłodszych dzieci bądź też w postaci jęczmienia mnogiego – może być konieczne włączenie antybiotykoterapii ogólnej.

Do lekarza należy się zgłosić, jeśli domowe metody leczenia (ciepłe okłady, masaż) nie przyniosą efektów w ciągu 3–4 dni ich stosowania. Bezwzględnym wskazaniem do pilnej konsultacji lekarskiej jest pojawienie się zaburzeń widzenia, rozlanego obrzęku okolic oka (nie samej powieki), powiększenie węzłów chłonnych czy wystąpienie objawów ogólnych (gorączka, osłabienie, bóle mięśniowe).

W trakcie leczenia zakażenia przeciwwskazane jest stosowanie szkieł kontaktowych (soczewek). Jeśli to możliwe, zaleca się wymianę soczewek po zakończeniu leczenia, wraz z pudełkiem używanym do ich przechowywania.

Czy można zapobiegać wystąpieniu jęczmienia?

Ponieważ jęczmień jest postacią zakażenia bakteryjnego, profilaktyka zachorowania to utrzymanie podstawowej higieny – dokładne oczyszczanie brzegów powiek, zwłaszcza z resztek makijażu i kosmetyków, unikanie dotykania powiek zanieczyszczonymi rękami (dotyczy to szczególnie dzieci). Brzegi powiek należy oczyszczać przy zamkniętych oczach, używając do tego celu czystego wacika nasączonego preparatem oczyszczającym lub specjalnych chusteczek przeznaczonych do higieny i pielęgnacji powiek (dostępne w aptece). Z uwagi na możliwość przeniesienia zakażenia należy unikać stosowania tych samych ręczników, gąbek czy innych akcesoriów kosmetycznych co osoba dotknięta schorzeniem. Po przebyciu jęczmienia należy rozważyć wyrzucenie używanych dotychczas kremów do powiek, kosmetyków i przyborów do makijażu oraz płynów do oczu, gdyż mogą one być źródłem wtórnego nadkażenia. Zaleca się również dokładne wypranie pościeli i ręczników.

Piśmiennictwo

1. Antoniak K. Farmakoterapia zakażeń bakteryjnych narządu wzroku. Post Farmakoter 2009; 65(2): 124–131.
2. Bernardes TF, Bonfioli AA. Blepharitis. Semin Ophthalmol 2010; 25(3): 79–83.
3. Kunimoto DY, Kanitkar KD, Makar MS. Podręcznik okulistyki. Diagnostyka i leczenie chorób oczu, praktyka ambulatoryjna oraz w warunkach ostrego dyżuru w szpitalu Willsa. Medipage, Warszawa 2007; 54–56, 121–122, 125–126, 365–373.
4. Gościniewicz P, Drzyzga Ł. Aktualne poglądy na znaczenie higieny brzegów powiek w leczeniu i zapobieganiu schorzeniom narządu wzroku. OphthaTherapy 2014; 1(2): 102–106.