Torbiele trzustki – objawy, przyczyny i leczenie

Co to są torbiele trzustki?

Torbiele trzustki to patologiczne przestrzenie wypełnione płynem, które tworzą się w obrębie trzustki. Mogą powstawać samoistnie lub jako następstwo przebytych procesów zapalnych bądź zakażeń pasożytniczych. Występują częściej u osób starszych, szczególnie u mężczyzn. Zmiany te często przebiegają bezobjawowo, a ich rozpoznanie opiera się na badaniach obrazowych.

Rodzaje torbieli trzustki

Zmiany torbielowate trzustki z klinicznego punktu widzenia można podzielić na torbiele prawdziwe (nowotworowe) oraz torbiele rzekome (nienowotworowe, pozapalne).

Do najczęściej występujących torbieli prawdziwych zaliczają się:

• wewnątrzprzewodowy brodawkowaty nowotwór śluzowy (ang. intraductal papillary mucinous neoplasm, IPMN),
• surowicze gruczolaki torbielowate (ang. serous cystic neoplasm, SCN),
• śluzotwórcze gruczolaki torbielowate (ang. mucinous cystic neoplasm, MCN).

Jak często występują torbiele trzustki?

Częstsze rozpoznawanie torbieli trzustki wiązane jest ze starzeniem się populacji i zwiększoną ilością wykonywanych badań obrazowych jamy brzusznej. Częstość występowania zmian niewątpliwie rośnie z wiekiem. W jednym z badań zmiany torbielowate w trzustce wykryto u 24,3% starszych pacjentów.

Przyczyny torbieli trzustki

Około 75–80% wszystkich zmian torbielowatych trzustki stanowią torbiele rzekome, będące powikłaniem ostrego lub przewlekłego zapalenia trzustki. Są to zbiorniki płynowe w trzustce lub jej pobliżu, otoczone ścianą bez pokrywy nabłonkowej, niezawierające składników litych w swoim obrębie. Torbiele pozapalne występują częściej u mężczyzn – pojawiają się zwykle po kilku tygodniach od przebycia zapalenia trzustki. Około 1/3 z nich ulega samoistnemu zanikowi wraz z upływem czasu – zmiany te wymagają okresowej kontroli ultrasonograficznej.

Do innych, rzadszych przyczyn torbieli trzustki zalicza się torbiele pasożytnicze, które powstają w następstwie zarażenia bąblowcem, glistą ludzką czy innymi pasożytami, oraz torbiele skórzaste (wrodzone) i potworniaki (również zmiany wrodzone).

Objawy torbieli trzustki

Przeważająca większość torbieli ma charakter bezobjawowy i jest wykrywana przypadkowo w czasie badań. Typowe objawy, które mogą wystąpić, to:

• uczucie dyskomfortu w jamie brzusznej;
• ból o niewielkim natężeniu, czasem ostry ból;
• nudności;
• wymioty;
• osłabienie;
• brak łaknienia;
• postępująca utrata masy ciała;
• gorączka;
• rzadko zażółcenie białkówek oczu i/lub skóry na skutek ucisku przez torbiel na przewód żółciowy.

Pierwsze objawy torbieli mogą również pojawić się w sposób ostry, w wyniku powikłań pękniętej torbieli. Zaliczają się do nich:

• krwawienie z pękniętej torbieli (do jamy brzusznej),
• ostry ból,
• objawy niedrożności przewodu pokarmowego,
• możliwe zakażenia torbieli (powstanie ropnia – narastanie wykładników stanu zapalnego, gorączki, osłabienia, bólu rozlanego w obrębie jamy brzusznej).

Diagnostyka torbieli trzustki

Pewne rozpoznanie torbieli trzustki może być postawione po wykonaniu badań obrazowych. Torbiele są widoczne w:

• badaniu ultrasonograficznym (USG),
• endoskopowej ultrasonografii,
• rezonansie magnetycznym,
• cholangiopankreatografii rezonansu magnetycznego,
• tomografii komputerowej.

Pomocniczo wykonuje się badania laboratoryjne, takie jak:

• oznaczenie aktywności amylazy we krwi i moczu,
• aktywność lipazy w surowicy,
• morfologia krwi,
• oznaczenie stężenia białka C-reaktywnego (CRP),
• aktywność fosfatazy alkalicznej (ALP) i stężenie bilirubiny.

W razie potrzeby wykonuje się również badanie płynu pobranego z torbieli. Płyn pobierany jest najczęściej w czasie procedury EUS (endoskopowej ultrasonografii przez przewód pokarmowy). Pobranie płynu z torbieli daje możliwość badania cytologicznego – oceny komórek obecnych w płynie i ewentualnie poszukiwania w nim komórek nowotworowych.

Nierzadko oznacza się dodatkowo poziom markerów nowotworowych. Marker CA 19-9 jest wskaźnikiem, którego podwyższona wartość może wskazywać na obecność raka trzustki. Należy jednak pamiętać, że może on być podwyższony również w łagodnych chorobach zapalnych dróg żółciowych i trzustki (w szczególności przy niedrożności dróg żółciowych). Wartości markerów mogą też być w normie u niektórych pacjentów z rakiem trzustki, stąd badanie ma jedynie charakter pomocniczy i nie może być podstawą wykluczenia lub rozpoznania nowotworu złośliwego.

Leczenie torbieli trzustki

Różnicowanie między potencjalnie złośliwymi a łagodnymi zmianami torbielowatymi trzustki jest istotne, gdyż wpływa na dalsze postępowanie terapeutyczne. Guzy produkujące śluz, takie jak IPMN i MCN, jako potencjalnie złośliwe, wymagają leczenia operacyjnego. Z kolei torbiele pozapalne i SCN, jeśli są bezobjawowe, nie wymagają interwencji chirurgicznej – wystarczą wówczas okresowe badania kontrolne.

W przypadku torbieli pozapalnych trzustki, jeśli są one bezobjawowe, zwykle stosuje się czujną obserwację i regularne kontrole ultrasonograficzne. W pozostałych przypadkach, gdy torbiele nie ustępują samoistnie lub powodują objawy (np. ból brzucha, nudności, żółtaczkę, krwawienie czy zakażenie), konieczne jest leczenie operacyjne obejmujące drenaż lub resekcję trzustki.

Rokowanie w torbielach trzustki – czy torbiele na trzustce są groźne?

W przypadku rozpoznania torbieli trzustki najistotniejsze jest ustalenie jej pochodzenia – czy zmiana ma charakter nowotworowy czy też pozapalny (torbiel rzekoma). Zmiana o typie nowotworowym nie zawsze jest jednak zmianą złośliwą. W przypadku rozpoznania zmiany złośliwej kluczowe znaczenie dla rokowania ma całkowite usunięcie zmiany z marginesem tkanki zdrowej.

Piśmiennictwo:

1. Torbiele trzustki. Medycyna Praktyczna. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.5.3 [dostęp z dnia 17.11.2024 r.].
2. Pieńkowska J, Gwoździewicz K, Gorycki T i wsp. Diagnostyka obrazowa torbielowatych guzów trzustki. Post Nauk Med 2015; 38(8B): 30–37.
3. Lipiński M, Degowska M, Rydzewska G. Zmiany torbielowate w trzustce. Przegl Gastroenterol 2007; 2(6): 315–319