Pierwotne niedobory odporności - czym są i jak się objawiają?

Czym są pierwotne niedobory odporności?

Pod pojęciem pierwotnych niedoborów odporności należy rozumieć heterogeniczną (zróżnicowaną) grupę chorób wrodzonych, które skutkują zaburzeniami funkcjonowania układu immunologicznego (odpornościowego). Nieprawidłowości te mogą przyczyniać się m.in. do:

• częstszych i/lub bardziej nasilonych zakażeń,
• zaburzonej regulacji aktywności układu odpornościowego,
• chorób autoimmunizacyjnych,
• większej skłonności do rozwoju nowotworów [1].

Należy pamiętać, że pierwotne niedobory odporności są uwarunkowane genetycznie (choć opisano także nabyte formy pierwotnych niedoborów odporności [2]), co odróżnia je od chorób klasyfikowanych jako wtórne niedobory odporności, takich jak na przykład AIDS (zespół nabytego niedoboru odporności spowodowany nieleczonym zakażeniem HIV).

Pamiętaj! Pierwotne niedobory odporności nie muszą być diagnozowane w wieku dziecięcym. Nawet ponad połowa tych schorzeń jest rozpoznawana dopiero u osób dorosłych [2].

Jak często diagnozowane są pierwotne niedobory odporności?

Szacuje się, że pierwotne niedobory odporności dotyczą jednego na 2000-3000 urodzeń. Najczęstszym schorzeniem z tej grupy jest izolowany niedobór IgA - pozostałe zalicza się do grupy chorób rzadkich (dotyczących mniej niż 5 na 10000 osób). W przypadku niedoboru IgA szacuje się, że schorzenie to dotyczy nawet jednej na 300-500 osób [1, 2, 3]. Warto jednak podkreślić, że w większości przypadków jego przebieg jest łagodny do tego stopnia, że nigdy nie spowoduje rozwinięcia jakichkolwiek objawów.

Warto zaznaczyć, że choć pierwotne niedobory odporności są uwarunkowane genetycznie, to zaburzenia te mogą nie być odziedziczone, ale również powstać de novo. Oznacza to, że nie trzeba obserwować schorzenia u rodziców czy dziadków, aby je u siebie podejrzewać [1].

Należy pamiętać, że choć pierwotne niedobory odporności to grupa chorób, to są one bardzo zróżnicowane, jeżeli chodzi o przyczynę - znanych jest kilkaset genów powodujących niemal tyle samo schorzeń [1]. Aktualna lista obejmuje około 330 różnych chorób spowodowanych defektami 320 genów [4].

Jak objawiają się pierwotne niedobory odporności?

Niemniej, pierwotne niedobory odporności nie bez powodu rozpatruje się jako grupę, mogą one bowiem skutkować podobnym obrazem klinicznym. Organizacja Jeffrey Modell Foundations opracowała objawy alarmowe dla tego typu zaburzeń immunologicznych - zaobserwowanie nawet jednego z nich powinno nasuwać podejrzenie zaburzenia odporności [1, 2].

Do objawów alarmowych u dzieci zalicza się [2]:

• co najmniej 4 infekcje ucha w ciągu roku,
• co najmniej 2 poważne infekcje zatok w ciągu roku,
• co najmniej 2 miesiące antybiotykoterapii z niewielkim efektem,
• co najmniej 2 zapalenia płuc w ciągu roku,
• niemożność przybrania na wadze lub brak prawidłowego wzrostu u niemowlęcia,
• nawracające, głębokie ropnie skóry lub narządów wewnętrznych,
• utrzymująca się pleśniawka w jamie ustnej lub infekcja grzybicza skóry,
• konieczność antybiotykoterapii dożylnej w celu wyleczenia infekcji,
• co najmniej 2 głębokie infekcje w wywiadzie, w tym posocznica,
• pierwotne niedobory odporności w wywiadzie rodzinnym.

Za objawy alarmowe u osób dorosłych uważa się natomiast [2]: 

• co najmniej 2 infekcje ucha w ciągu roku,
• co najmniej 2 infekcje zatok w ciągu roku przy braku alergii,
• co najmniej 1 zapalenie płuc rocznie w ciągu dwóch lub więcej lat,
• przewlekła biegunka z utratą wagi,
• nawracające infekcje wirusowe takie jak przeziębienia, opryszczka, brodawki czy kłykciny,
• powtarzająca się konieczność antybiotykoterapii dożylnej w celu wyleczenia infekcji,
• nawracające, głębokie ropnie skóry lub narządów wewnętrznych,
• utrzymująca się pleśniawka w jamie ustnej lub infekcja grzybicza skóry,
• zakażenie zwykle nieszkodliwymi bakteriami podobnymi do gruźlicy,
• pierwotne niedobory odporności w wywiadzie rodzinnym.

Na czym polega diagnostyka pierwotnych niedoborów odporności? Jak zdiagnozować pierwotny niedobór odporności?

Diagnostyka pierwotnych niedoborów odporności jest wieloetapowa i wymaga licznych badań laboratoryjnych. Jeżeli podejrzewasz u siebie problemy z odpornością, porozmawiaj najpierw ze swoim lekarzem Podstawowej Opieki Zdrowotnej - zleci podstawowe badania i pokieruje na dalszą diagnostykę, jeśli zajdzie taka potrzeba.

W pierwszej kolejności zwykle wykonuje się morfologię krwi obwodowej z rozmazem w poszukiwaniu obniżonej liczby komórek układu odpornościowego (np. leukocytów, limfocytów czy granulocytów). Należy jednak pamiętać, że prawidłowy wynik morfologii nie wyklucza pierwotnego niedoboru odporności! 

Na kolejnych etapach bada się występowanie charakterystycznych dla danych zaburzeń komórek czy przeciwciał w surowicy oraz funkcji układu odpornościowego. Punktem końcowym diagnostyki jest stwierdzenie określonej mutacji genetycznej.

Choroby z omawianej grupy wymagają zróżnicowanego leczenia, które jest dostosowane do poszczególnych schorzeń. Zawsze istotna jest jednak profilaktyka różnego rodzaju zakażeń, czasami również w postaci stosowania antybiotyków, gdyż pozornie niegroźna infekcja może być niebezpieczna dla osoby ze stwierdzonym pierwotnym niedoborem odporności.

Opracował Paweł Pobudejski

Referencje

1. Interna Szczeklika - mały podręcznik. https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.166.9. [ostatni dostęp: 17.12.2022 r.]
2. McCusker, C., Upton, J. & Warrington, R. Primary immunodeficiency. Allergy Asthma Clin Immunol 14 (Suppl 2), 61 (2018). https://doi.org/10.1186/s13223-018-0290-5
3. Notarangelo LD. Primary immunodeficiencies. J Allergy Clin Immunol. 2010 Feb;125(2 Suppl 2):S182-94. doi: 10.1016/j.jaci.2009.07.053. Epub 2009 Dec 29. PMID: 20042228.
4. Bousfiha A, Jeddane L, Picard C, Ailal F, Bobby Gaspar H, Al-Herz W, Chatila T, Crow YJ, Cunningham-Rundles C, Etzioni A, Franco JL, Holland SM, Klein C, Morio T, Ochs HD, Oksenhendler E, Puck J, Tang MLK, Tangye SG, Torgerson TR, Casanova JL, Sullivan KE. The 2017 IUIS Phenotypic Classification for Primary Immunodeficiencies. J Clin Immunol. 2018 Jan;38(1):129-143. doi: 10.1007/s10875-017-0465-8. Epub 2017 Dec 11. PMID: 29226301; PMCID: PMC5742599.