Zespół Fanconiego – co to jest i jak się objawia?

Zespół Fanconiego – informacje podstawowe

Podstawową funkcją nerek jest oczyszczanie organizmu z toksycznych produktów przemiany materii, a także odzyskiwanie z filtratu składników niezbędnych dla zdrowia. Proces ten obejmuje 2 główne etapy: filtrację, czyli oczyszczanie krwi, oraz reabsorpcję, czyli ponowne wchłanianie istotnych dla organizmu substancji. W przypadku zespołu Fanconiego występuje defekt w drugim etapie, skutkujący nadmierną utratą z moczem:

• aminokwasów,
• drobnocząsteczkowych białek,
• fosforanów,
• glukozy,
• kwasu moczowego,
• karnityny,
• magnezu,
• wapnia,
• potasu,
• cytrynianów,
• wody.

Zespół Fanconiego może przybierać postać pierwotną, dziedziczoną genetycznie, lub wtórną, będącą następstwem innych stanów patologicznych.

Pierwotny zespół Fanconiego jest chorobą genetyczną, dziedziczoną autosomalnie recesywnie lub dominująco, w zależności od wariantu genetycznego. W przypadku dziedziczenia autosomalnego dominującego ryzyko przekazania choroby potomstwu wynosi 50%. Objawy mogą być różnorodne i obejmować pełnoobjawowy zespół Fanconiego lub łagodniejsze formy zaburzeń wchłaniania. Pierwsze przypadki zespołu opisano w latach 30. XX wieku, a dotyczyły one dzieci z charakterystycznymi cechami, takimi jak krzywica, glukozuria (zwiększone wydalanie glukozy z moczem) oraz hipofosfatemia (obniżone stężenie fosforanów we krwi).

Wtórny zespół Fanconiego może być wynikiem innych zaburzeń, takich jak:

• choroby metaboliczne i enzymatyczne, np. cystynoza, zespół Lowe’a, tyrozynemia, galaktozemia, fruktozemia czy choroba Wilsona;
• zatrucia metalami ciężkimi, takimi jak ołów, kadm czy rtęć;
• nowotwory, np. szpiczak plazmocytowy;
• inne choroby nerek, takie jak torbielowatość, zespół nerczycowy, cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek lub zespół Fanconiego jako powikłanie po przeszczepieniu nerki.

Nietypowym, choć rzadkim powodem rozwoju wtórnego zespołu Fanconiego może być zażycie przeterminowanych leków, takich jak antybiotyki z grupy tetracyklin czy gentamycyna, które po upływie terminu ważności tracą swoje właściwości i działają toksycznie na nerki.

Objawy zespołu Fanconiego

Pierwsze objawy zespołu Fanconiego pojawiają się najczęściej w dzieciństwie, gdy zauważalne stają się niedobory elektrolitów oraz substancji odżywczych spowodowane ich utratą wraz z moczem. U dzieci mogą występować poważne zaburzenia elektrolitowe, a także krzywica, charakteryzująca się deformacjami kości, zaburzeniami wzrostu oraz łamliwością kości. Niekiedy obserwuje się też osłabienie siły mięśniowej, opóźnienie w rozwoju fizycznym oraz brak apetytu i wolne zwiększanie masy ciała w okresie niemowlęcym. W niektórych przypadkach pierwszym wyraźnym objawem jest niewydolność nerek o różnym stopniu zaawansowania.

U dorosłych pacjentów zespołowi Fanconiego towarzyszą często osłabienie, nasilone pragnienie, poliuria (zwiększone wydalanie moczu), bóle kostne oraz zwiększona łamliwość kości, zwłaszcza tzw. złamania niskoenergetyczne, do których dochodzi bez wyraźnych urazów, np. przy niewielkich upadkach. Dodatkowo objawem może być osłabienie siły mięśniowej, a w skrajnych przypadkach – całkowita jej utrata.

Rozpoznanie zespołu Fanconiego

Rozpoznanie choroby bywa trudne ze względu na jej rzadkość oraz różnorodność objawów, które nie zawsze układają się w spójny obraz kliniczny. Diagnozę ustala się w oparciu o wyniki badań laboratoryjnych, które pozwalają wykryć niedobory elektrolitowe oraz zwiększoną ilość składników wydalanych z moczem. Czasem konieczne są również badania obrazowe, np. rentgenowskie kości, w celu oceny ewentualnych deformacji kostnych charakterystycznych dla krzywicy.

Leczenie zespołu Fanconiego

Leczenie pierwotnego zespołu Fanconiego ma charakter objawowy i koncentruje się na wyrównaniu braków elektrolitów oraz innych mikroelementów traconych z moczem. Pacjenci suplementują w zależności od potrzeb m.in. fosforany, witaminę D w postaci aktywnych metabolitów, a także wapń i potas, aby zapewnić organizmowi składniki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. Suplementacja wymaga regularnego monitorowania poziomu elektrolitów, a częstotliwość badań kontrolnych ustala lekarz prowadzący.

W przypadku wtórnej postaci zespół Fanconiego kluczowe jest leczenie przyczynowe – usunięcie czynnika wywołującego zespół Fanconiego może prowadzić do ustąpienia objawów.

Rokowanie w zespole Fanconiego

W przypadku pierwotnego, dziedzicznego zespołu Fanconiego całkowite wyleczenie nie jest możliwe, a leczenie musi być kontynuowane przez całe życie pacjenta.

Rokowanie pogarsza wczesne wystąpienie objawów, szczególnie w okresie niemowlęcym, gdy zespół Fanconiego jest często powiązany z dodatkowymi zaburzeniami metabolicznymi, takimi jak cystynoza, której postęp prowadzi do szybkiego rozwoju niewydolności nerek – nawet już w pierwszych latach życia dziecka.

Piśmiennictwo:

1. Keefe P, Bokhari SRA. Fanconi Syndrome. [Updated 2023 Jul 4]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing 2024. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK534872/ [dostęp z dnia 26.10.2024 r.].
2. Zespół Fanconiego. Medycyna praktyczna dla lekarzy. Online: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.14.5.7 [dostęp z dnia 26.10.2024 r.].
3. Das A, Saha A, Biswas S i wsp. A REVIEW ON FANCONI SYNDROME: A WORST ENEMY. Indo Am J Pharm Res 2021; 11(9): 2097–2101.