Reakcje alergiczne - rodzaje, objawy, leczenie

Reakcje alergiczne – informacje podstawowe

Reakcje alergiczne stanowią odpowiedź obronną organizmu na substancje zwane alergenami, które są uważane przez organizm za szkodliwe. Kontakt z alergenem może nastąpić drogą:

• wziewną (pyłki),
• pokarmową (wraz z pokarmem),
• przez ugryzienie owada. 

Spektrum reakcji alergicznych jest bardzo szerokie: od stosunkowo niegroźnych objawów skórnych po zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny.

Najczęstszymi objawami alergii są reakcje skórne. Osoby z alergiami skórnymi po kontakcie z alergenem doświadczają:

• zaczerwienienia i swędzenia skóry,
• pokrzywki (czerwone, wypukłe plamy na skórze),
• wysypki.

Kolejnym rodzajem reakcji alergicznych są reakcje układowe, które mogą przebiegać z wystąpieniem niespecyficznych objawów takich jak:

• gorączka,
• dreszcze,
• nudności,
• wymioty,
• biegunka.

Najpoważniejszym rodzajem reakcji alergicznej jest wstrząs anafilaktyczny, w przypadku którego może dojść do obrzęku krtani, co prowadzi do duszenia się i jest stanem zagrożenia życia.

Reakcje alergiczne, zgodnie z klasyfikacją Coombsa i Gella, można podzielić na cztery typy, z których każdy charakteryzuje się odmiennym mechanizmem działania układu odpornościowego.

1. Typ I: reakcja natychmiastowa (anafilaktyczna)

Odpowiadają za nią przeciwciała IgE, które po zetknięciu z alergenem łączą się z receptorami na powierzchni komórek tucznych i bazofilów. Ponowny kontakt z alergenem powoduje uwolnienie histaminy i innych substancji wywołujących objawy alergiczne, takie jak pokrzywka, katar sienny, astma alergiczna, a w najcięższych przypadkach – wstrząs anafilaktyczny, będący stanem wymagającym natychmiastowej pomocy medycznej. Reakcja ta rozwija się niemal natychmiast po zetknięciu z alergenem.

2. Typ II: reakcja cytotoksyczna

Reakcje tego typu wywołane są przez przeciwciała IgG lub IgM, które wiążą się z antygenami na powierzchni komórek, przez co komórki ulegają zniszczeniu. Reakcje cytotoksyczne mogą prowadzić do choroby hemolitycznej noworodków, pewnych rodzajów niedokrwistości hemolitycznej, a także do reakcji polekowych i potransfuzyjnych.

3. Typ III: reakcja kompleksów immunologicznych

W przypadku tego typu reakcji alergicznej kompleksy antygen–przeciwciało (głównie IgG) odkładają się w tkankach, co prowadzi do aktywacji układu dopełniacza i rekrutacji komórek zapalnych, takich jak neutrofile. Wskutek tego procesu dochodzi do uszkodzenia tkanek i rozwoju stanów zapalnych. Choroby związane z tym typem reakcji to toczeń rumieniowaty układowy, zapalenie naczyń, niektóre rodzaje zapalenia kłębuszków nerkowych oraz choroba posurowicza.

4. Typ IV: reakcja opóźniona (nadwrażliwość komórkowa)

Reakcje opóźnione są wywoływane przez limfocyty T, które rozpoznają antygeny na powierzchni komórek prezentujących antygen. Po zetknięciu z alergenem limfocyty T uwalniają cytokiny prowadzące do powstania reakcji zapalnej. Reakcje tego typu charakteryzują się opóźnionym początkiem, pojawiają się zazwyczaj  od 24 do 72 godzin po ekspozycji na alergen. Jednym z przykładów jest kontaktowe zapalenie skóry (np. reakcja na nikiel).

Reakcje alergiczne – przyczyny

Reakcje alergiczne zachodzą w wyniku nadmiernego i nieprawidłowego reagowania układu odpornościowego na substancje zwane alergenami. W prawidłowych warunkach układ odpornościowy służy ochronie organizmu przed szkodliwymi substancjami, lecz u osób z alergią dochodzi do nadmiernego wytwarzania przeciwciał typu IgE, skierowanych przeciwko nieszkodliwym substancjom, takim jak pyłki, roztocza kurzu, sierść zwierząt, składniki pokarmowe czy komponenty leków. W wyniku kontaktu z alergenem dochodzi do uwalniania histaminy i innych mediatorów zapalnych, co w konsekwencji powoduje wystąpienie objawów alergicznych. Za czynniki predysponujące do wystąpienia alergii uznaje się m.in.: predyspozycje genetyczne, ekspozycję na alergeny w okresie niemowlęcym, a także czynniki środowiskowe, takie jak zanieczyszczenie powietrza. Poza tym zwiększone ryzyko wystąpienia alergii opisywane jest w literaturze u pacjentów nadużywających antybiotyków w okresie dzieciństwa oraz u osób z zaburzeniami mikroflory jelitowej. Zrozumienie mechanizmów powstawania reakcji alergicznych jest kluczowe dla zrozumienia działania leków przeciwalergicznych.

Reakcje alergiczne – epidemiologia

Występowanie alergii stanowi istotny problem medyczny na całym świecie, a ich wskaźniki występowania wzrastają w wielu populacjach. Przeprowadza się coraz więcej badań epidemiologicznych występowania alergii – zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się. Czynniki środowiskowe, takie jak wzrastające zanieczyszczenie powietrza, zmiany w diecie oraz ekspozycja na alergeny, mogą przyczyniać się do wzrostu częstości występowania alergii. Dokładne współczynniki epidemiologiczne występowania reakcji alergicznych różnią się pomiędzy poszczególnymi populacjami z uwagi na zmienność geograficzną i związane z tym różnice w porach pylenia, spożywanych alergenach czy też występujących gatunkach owadów.

Reakcje alergiczne – objawy

Objawy alergii możemy podzielić na:

• objawy skórne – występują miejscowe zaczerwienienie na powierzchni skóry (w miejscu kontaktu z alergenem), świąd oraz wysypka;
• objawy układowe – występują objawy ogólnoustrojowe pojawiające się po zmiennym czasie od kontaktu z alergenem (od około 10 minut do godziny), takie jak nudności, wymioty, biegunka, gorączka, a także złe samopoczucie; mogą się też pojawić objawy ze strony dróg oddechowych, np. kaszel, duszność, świszczący oddech;
• wstrząs anafilaktyczny – to skrajny przypadek reakcji alergicznej (po kontakcie z np. jadem owada, pokarmem czy niektórymi lekami), a jego objawy związane są z nagłym spadkiem ciśnienia krwi, obrzękiem krtani (w wyniku którego rozwija się duszność) oraz utratą przytomności; stan ten jest zagrożeniem życia i wymaga natychmiastowego działania i wezwania pomocy medycznej.

Reakcje alergiczne – leczenie i profilaktyka

Leczenie alergii obejmuje kilka istotnych strategii. Kluczowym elementem jest identyfikacja alergenów, która pozwala pacjentom unikać substancji wywołujących objawy. W leczeniu objawowym stosuje się leki przeciwhistaminowe, łagodzące objawy alergii (swędzenie, obrzęk skóry czy łzawienie i swędzenie oczu). W przypadku wstrząsu anafilaktycznego niezbędne jest natychmiastowe, domięśniowe podanie adrenaliny. Dodatkowo w leczeniu objawowym zaleca się stosowanie kremów łagodzących w przypadku objawów skórnych, takich jak pokrzywka czy podrażnienie skóry. Alternatywnym leczeniem jest immunoterapia, która polega na stopniowym wprowadzaniu alergenów pyłkowych w celu zahamowania nadmiernej reakcji immunologicznej.

Należy podkreślić, że diagnostyka i leczenie alergii powinny być prowadzone przez lekarza alergologa w celu maksymalizacji skuteczności postępowania i dostosowania terapii do potrzeb i możliwości pacjenta. Jest to szczególnie istotne z uwagi na konieczność minimalizacji ryzyka wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego.

Alergicy powinni być świadomi, których alergenów powinni unikać. Ponadto ważne jest, aby posiadali oni przy sobie odpowiednie leki, gdyż w przypadku wystąpienia silnej reakcji alergicznej kluczowe znaczenie ma natychmiastowa reakcja w celu ratowania życia.

Piśmiennictwo:

1. Scurlock AM, Jones SM. Advances in the approach to the patient with food allergy. J Allergy Clin Immunol 2018; 141(6): 2002–2014.
2. Bellanti JA, Settipane RA. Allergy and immunology: at the crossroad of inflammation and disease. Allergy Asthma Proc 2023; 44(1): 1–2.
3. Peters RL, Krawiec M, Koplin JJ i wsp. Update on food allergy. Pediatr Allergy Immunol 2021; 32(4): 647–657.