Metoda McKenziego - na czym polega i jakie ma wskazania?

Czym jest metoda McKenziego?

Metoda McKenziego, znana również pod nazwą Mechaniczne Diagnozowanie i Terapia (MDT), została opracowana przez nowozelandzkiego fizjoterapeutę Robina McKenziego w latach 50. XX wieku. Metoda ta stawia nie tyle na doraźną pomoc przy pojawieniu się bólu, ile raczej na długotrwałe wyeliminowanie jego przyczyn. Leczenie obejmuje diagnostykę,  naukę ćwiczeń, które potem pacjent wykonuje samodzielnie w domu oraz edukację odnośnie profilaktyki.

Według metody McKenziego pacjentów można podzielić na 4 główne grupy w zależności od podłoża ich dolegliwości.

Derangement lub zespół strukturalny - do tej grupy zalicza się znaczną większość, bo nawet do 78% pacjentów. Ból powodowany jest przez wewnętrzne przemieszczanie się struktur w stawie. W czasie diagnostyki ból pojawia się przy zgięciu lub przeproście kręgosłupa. U tej grupy pacjentów występuje zjawisko centralizacji i peryferalizacji (omówione poniżej). Objawy ustępują przy powtarzających się ruchach.

Zespół dysfunkcyjny - ból powstaje w wyniku mechanicznego ograniczenia ruchu powstałego np. po urazie czy zapaleniu. Ból często pojawia się w końcowym zakresie ruchu. Leczenie opiera się na mobilizacji stawu i edukacji pacjenta. 

Posturalny zespół bólowy - ból nasila się, gdy określona pozycja jest utrzymywana przez długi czas i ustępuje po korekcji nieprawidłowej postawy. Edukacja pacjenta odgrywa kluczową rolę. Wielokrotne powtarzanie ćwiczeń nie pomaga.

Inne zespoły bólowe - do tej grupy należą np. zwężenie kanału kręgowego, problemy ze stawem krzyżowo-biodrowym, ból dolnej części pleców spowodowany ciążą czy ból promieniujący od stawu biodrowego.

Metoda McKenziego – zasady

Metoda McKenziego opiera się na czterech głównych zasadach.

1. Pierwszą zasadą jest wykonanie testu w celu umiejscowienia bólu. Test wykonuje certyfikowany lub dyplomowany terapeuta MDT, w obciążeniu i bez obciążenia i polega on głównie na badaniu klinicznym. Dużą rolę w diagnostyce odgrywa powtarzanie określonych pozycji. Druga zasada to centralizacja, definiowana jako przemieszczanie się bólu od kończyn do kręgosłupa, i uważana za zjawisko korzystne. Z kolei peryferalizacja to rozchodzenie się bólu od kręgosłupa do obwodowych części ciała i ma często negatywne znaczenie.
2. Trzecia zasada to stosowanie siły mechanicznej np. przez lekarza lub terapeutę, lub wykonywanie dodatkowych ruchów.
3. Czwarta zasada to zmiana codziennych nawyków określana jako profilaktyka.

Metoda McKenziego – wskazania i przeciwwskazania

Ćwiczenia McKenziego zalecane są w przypadku:

• rwy kulszowej,
• bólu kończyn spowodowanego uciskiem na nerwy,
• bólu szyi,
• problemów z postawą,
• bólów barku i stawów,
• niespecyficznych bólów dolnej części pleców.

Przeciwwskazania do metody MDT to:

• deficyty neurologiczne, które mogą wskazywać na ucisk na rdzeń kręgowy,
• ciąża,
• choroby zakaźne, np. gruźlica, półpasiec,
• gorączka,
• ostre stany zapalne lub długotrwałe przyjmowanie sterydów,
• zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK),
• złamania powstałe w ostatnim czasie,
• zaawansowany kręgozmyk.

Rehabilitacja metodą McKenziego – przykładowe ćwiczenia

Kluczowym elementem leczenia metodą McKenziego jest badanie wstępne. Po postawieniu diagnozy ustala się koncepcję terapii z naciskiem na wykonanie przez pacjenta indywidualnie dopasowanego programu ćwiczeń. Ćwiczenia McKenziego są podzielone na trzy główne kategorie: rozciągające, zginające i zginania bocznego.

W metodzie McKenziego ważną rolę odgrywa powtarzanie ruchów. Zaleca się powtarzanie ćwiczeń regularnie, np. 10 razy w ciągu dnia, co 2 godziny, przez 10-15 minut. Gdy dojdzie do redukcji bólu, program zostanie zmodyfikowany lub rozszerzony. W niektórych przypadkach ta forma autoterapii jest uzupełniana interwencją terapeutów.

Dobra rada - jak ćwiczyć?

Rozpocznij ćwiczenia od 5 do 10 powtórzeń. Pierwsze kilka powtórzeń może być nieprzyjemne, ale istotne jest czy odczucie bólu zmniejsza się po 10 powtórzeniach. Zwróć szczególną uwagę na to, jak zmieniają się twoje objawy i czy występuje centralizacja, czyli przemieszczanie się objawów bólowych do kręgosłupa. Jeśli tak, wiesz już, że to właściwy kierunek ruchu!

Ćwiczenia McKenziego na kręgosłup szyjny

Ćwiczenia McKenziego stosowane są nie tylko na kręgosłup lędźwiowy i rwę kulszową, ale także na kręgosłup szyjny. Oto dwa przykładowe ćwiczenia:

1. Ustaw głowę prosto, tak aby znajdowała się w jednej linii z kręgosłupem. Usiądź z wyprostowanymi plecami i patrz prosto przed siebie. Połóż opuszki palców na podbródku i delikatnie odchyl głowę do tyłu, aby wyprostować szyję. Utrzymaj pozycję przez kilka sekund. Wykonuj 10-15 powtórzeń raz na godzinę.
2. Obróć głowę do boku, tak daleko, jak to możliwe. Ramiona powinny być rozluźnione. Najpierw obróć głowę do prawego ramienia, utrzymaj 10 sekund, a następnie zmień strony. Wykonaj 10 powtórzeń dla każdej ze stron, 3 razy dziennie.

Ćwiczenia McKenziego na kręgosłup lędźwiowy

Ćwiczenia McKenziego na kręgosłup lędźwiowy cieszą się dużą popularnością i skutecznością. Te dwa ćwiczenia możesz wykonywać samemu w domu:

1. Od tego ćwiczenia zacznij, jeśli odczuwasz duży ból. Połóż się płasko na brzuchu przez 5 minut. Trzymaj ręce przed sobą i odwróć głowę na bok. Podczas leżenia weź głęboki oddech, aby się zrelaksować. Pozostań w pozycji leżącej przez kilka sekund, wykonaj kilka powtórzeń.
2. Unoszenie ciała na łokciach przy leżeniu na brzuchu. Zacznij od ułożenia ramion pod klatką piersiową. Przyciśnij przedramiona do podłogi, aby unieść górną część ciała tak wysoko, jak to możliwe, ale bez odczuwania bólu. Biodra zostają na podłodze.

Ćwiczenia McKenziego na rwę kulszową

Rwa kulszowa dotyka około 40% populacji. Oto ćwiczenia, które pomogą Ci zredukować ból:

1. U części osób rwa kulszowa powoduje ból przy zgięciu kręgosłupa, a rozciąganie może przynieść ulgę. Połóż się na brzuchu i połóż ręce mniej więcej na wysokości ramion. Unieś ciało lekko do góry przy wyprostowanych rękach, tak aby plecy były lekko rozciągnięte. Wytrzymaj krótko w tej pozycji, a następnie połóż się tak jak w pozycji wyjściowej.
2. Rozciąganie pleców na wznak. Jeśli pierwsze ćwiczenie powoduje ból, możesz spróbować ruchu w przeciwnym kierunku. Połóż się na plecach i chwyć podkurczone do klatki piersiowej kolana obiema rękami. Teraz lekko przyciągnij kolana do klatki piersiowej, aby delikatnie zmobilizować dolną część pleców. Utrzymaj pozycję parę sekund, a następnie powróć do leżącej pozycji wyjściowej.

Metoda McKenziego – efekty

Szybkie efekty występują u około 50-70% pacjentów z bólami kręgosłupa. Skuteczność metody zależy od przyczyny bólu oraz od tego, jak długo utrzymują się objawy. Pacjenci, u których występuje zjawisko centralizacji i peryferalizacji, lepiej odpowiadają na leczenie metodą McKenziego.

Z danych literaturowych wynika, że terapia metodą McKenziego skutkuje zmniejszeniem bólu w krótkiej perspektywie czasu, do 3 miesięcy. Dobre efekty osiąga się szczególnie przy przewlekłych bólach kręgosłupa. Nie stwierdzono różnic statystycznych między terapią McKenziego a innymi formami terapii w dłuższej perspektywie czasu oraz brak jest danych dotyczących skuteczności przy bólu kręgosłupa szyjnego.

Metoda McKenziego – profilaktyka bólu kręgosłupa

Ostatnim z etapów metody McKenziego jest zapobieganie, polegające na edukacji dotyczącej profilaktyki w życiu codziennym - czyli tego, na co zwrócić uwagę, aby nie rozwinąć dalszych dolegliwości.

Duży nacisk kładzie się na prawidłową pozycję siedzącą, ponieważ to właśnie siedząc, spędzamy większą część dnia. Nieprawidłowa pozycja siedząca prowadzi do przygarbionej sylwetki, rozciągnięcia tylnej części krążka międzykręgowego, a nawet jego uszkodzenia. Pozycja siedząca powinna być podobna do stojącej z zachowaniem lordozy lędźwiowej (wygięcia kręgosłupa do przodu). Ważne jest zapewnienie odpowiedniego krzesła lub wałka lędźwiowego. Zalecane są przerwy co około 30-40 minut i przeprost na stojąco, jako ćwiczenia profilaktyczne wykonywane w czasie przerwy.

W czasie snu, przy bólach w pozycji lędźwiowej, wybierz równy i niezbyt twardy materac lub stosuj wałek lędźwiowy wiązany na brzuchu. Przy długotrwałym staniu również powinieneś robić regularne przerwy, a w czasie nich przeprosty. Nie czekaj, aż pojawi się ból, postaraj się jemu zapobiegać! Ważna jest też odpowiednia postawa przy dźwiganiu, ponieważ wtedy wielokrotnie wzrasta obciążenie kręgosłupa. Należy stanąć w lekkim rozkroku, wypiąć pośladki do tyłu i po ugięciu nóg w biodrach i kolanach przystąpić do podnoszenia ciężaru.

Ćwiczenia McKenziego to jedna z najczęściej stosowanych metod na dolegliwości bólowe kręgosłupa. Ćwiczenia są łatwe i oparte na wielokrotnych powtórzeniach, dzięki czemu możesz wykonywać je samodzielnie w domu. Terapię prowadź dalej, nawet jeśli ból zniknie - ma ona działanie profilaktyczne!

Konsultacja merytoryczna: Mirosław Niedbała, specjalista medycyny rodzinnej