Ból nogi, ból ręki - czym są algodystrofia i kauzalgia?

Zespół wieloobjawowego bólu miejscowego

Zespół wieloobjawowego bólu miejscowego, w skrócie CRPS (od ang. complex regional pain syndrome) to, jak nazwa wskazuje, występowanie złożonych dolegliwości zlokalizowanych w jednej części ciała, najczęściej kończynie górnej lub dolnej [1,2,3]. Występują one najczęściej po urazie, choć w części przypadków nie można stwierdzić zdarzenia inicjującego wystąpienie dolegliwości. 

Na CRPS składają się: 

• dolegliwości bólowe, 
• zaburzenia czuciowo-ruchowe, 
• nieprawidłowe ukrwienie kończyny wskutek patologii naczyń krwionośnych,
• zaburzenia działania gruczołów potowych [1,2,3].

CRPS najczęściej dotyka ludzi w wieku 55-75 lat [2] i występuje u ok. 26 na 100 tys. osób, choć niektóre badania podają, że liczba ta jest dużo większa. Znacznie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn, ma też związek z astmą i migreną [2]. Jego przyczyny oraz dokładny mechanizm powstania pozostają nieznane.

Objawy CRPS

CRPS należy podejrzewać, gdy występują następujące dolegliwości dotyczące jednej z kończyn:

• stały, silny, piekący ból;
• nadwrażliwość na bodźce bólowe powodująca silniejsze ich odczuwanie (hiperalgezja) lub bolesne odczuwanie bodźców, które prawidłowo nie wywołują reakcji bólowej, np. w odpowiedzi na zmianę temperatury lub dotyk (allodynia);
• osłabienie siły mięśniowej;
• drżenie kończyny;
• obrzęk - początkowo miękki, następnie ulegający utwardzeniu i utrwaleniu; 
• zmiana temperatury w stosunku do reszty ciała - może dojść do ucieplenia lub ochłodzenia kończyny; 
• zmiana zabarwienia skóry - zaczerwienienie, zblednięcie lub zasinienie;
• zaburzenia potliwości;
• łamliwość paznokci, wypadanie włosów;
• zanik tkanek miękkich - wygładzenie skóry, zaniki tkanki podskórnej i mięśni, w niektórych przypadkach dochodzi również do zaniku tkanki kostnej;
• przykurcze, usztywnienie [1,2,3].

Objawy pojawiają się najczęściej po urazie, a nasilenie dolegliwości jest znacznie silniejsze niż wskazywałoby na to uszkodzenie tkanek i utrzymują się dłużej niż przewidywany czas gojenia. Dolegliwości mogą być samoograniczające się i trwać kilka tygodni, jednak w niektórych przypadkach utrzymują się latami, uniemożliwiając prawidłowe funkcjonowanie, a czasem nawet prowadząc do inwalidztwa. 

Powyższym objawom mogą towarzyszyć intensywne reakcje emocjonalne i psychologiczne, lęk i depresja, które mają tendencję do nasilania się wraz z przebiegiem choroby. W niektórych przypadkach mogą wystąpić myśli samobójcze.

Podział: algodystrofia i kauzalgia

Ze względu na mechanizm, zespół wieloobjawowego bólu miejscowego można podzielić na dwa podtypy:

CRPS I - algodystrofia, odruchowa dystrofia współczulna

Objawy algodystrofii pojawiają się zazwyczaj po urazie, nie stwierdza się uszkodzenia nerwu. Może wystąpić w przebiegu zranienia, obicia, złamań kości, przedłużonego unieruchomienia kończyny lub w wyniku działań medycznych, np. po zastrzyku, nastawieniu zwichnięcia lub zabiegu operacyjnym. Może też być wynikiem odległych uszkodzeń, m.in. zawału serca lub udaru mózgu [1,2]. 

Przebieg dystrofii współczulnej można podzielić na 3 fazy:

1. Ostre objawy, które rozpoczynają się kilka dni lub tygodni po urazie. Dominują ból, hiperalgezja i allodynia z towarzyszącymi zaburzeniami ruchowymi oraz zmianą koloru i ucieplenia skóry.
2. Druga faza rozwija się po 3-6 miesiącach, może przebiegać z nasileniem bólu. Charakteryzuje się zmianą temperatury kończyny i stwardnieniem obrzęku z ograniczeniem ruchów palcami. Dołączają się zaburzenia ze strony paznokci oraz owłosienia.
3. W trzeciej fazie dochodzi do zaniku tkanek kończyny, co skutkuje jej przykurczami i usztywnieniem. 

CRPS II - kauzalgia

Kauzalgia to z kolei CRPS występujący po urazie, jednak ze stwierdzonym częściowym uszkodzeniem nerwu. Najczęściej dotyczy ręki (dłoni) lub stopy, a objawy zazwyczaj pojawiają się natychmiast po urazie (choć u niektórych osób ból odczuwalny jest dopiero po kilku miesiącach). 

Pomimo różnic w mechanizmie powstania, obie formy charakteryzują się bardzo podobnymi objawami i w efekcie są trudne do rozróżnienia na tej podstawie.

Diagnostyka CRPS

Zespół wieloobjawowego bólu miejscowego nie jest jeszcze chorobą w pełni poznaną, a diagnostyka wymaga wielu badań w celu wykluczenia innych chorób mogących powodować podobne dolegliwości.

Leczenie algodystrofii i kauzalgii

Skuteczna terapia CRPS wymaga działania wielotorowego.

Opiera się m.in. na:

• leczeniu bólu - za pomocą leków (nie tylko przeciwbólowych, ale również stosowanych w leczeniu bólu neuropatycznego), preparatów miejscowych (np. maści z kapsaicyną) lub procedur zabiegowych (np. blokada nerwów, stymulator rdzenia kręgowego);
• rehabilitacji - trening ruchowy, techniki desensytyzacyjne bodźcami czuciowymi i termicznymi, rehabilitacja zawodowa;
• pomocy psychologicznej - np. psychoterapia; 
• edukacji pacjentów i ich rodzin [2,3].

Szybkie wdrożenie leczenia wiąże się często z szybszym ustąpieniem objawów oraz zmniejszeniem ryzyka poważnych zaburzeń funkcjonowania kończyny i inwalidztwa, a także poważnych zaburzeń psychologicznych. Warto jest więc znać objawy CRPS i reagować, jeżeli wystąpią alarmujące dolegliwości.

Referencje:

1. Dobrogowski J, Zajączkowska R, Dutka J, et al. Patofizjologia i klasyfikacja bólu. Pol. Przegl. Neurol 2011;7(1):20-30.
2. Paisley P., Serpell M.: Zespół wieloobjawowego bólu miejscowego – rozpoznanie i leczenie. Med. Prakt., 2019; 6: 56–65.
3. Dey S, Guthmiller KB, Varacallo M. Complex Regional Pain Syndrome. [Updated 2022 May 8]. In: StatPearls [Internet].