Szacowany czas czytania: 7 minut
Zakażenia grzybicze – metody diagnostyki mykologicznej
Zakażenia grzybicze zdarzają się bardzo często. Mogą dotyczyć skóry (w tym skóry głowy), paznokci, okolic intymnych, jamy ustnej, a w rzadkich przypadkach także narządów wewnętrznych. Diagnostyka grzybicy nie zawsze jest prosta. Niejednokrotnie pomimo zebrania dokładnego wywiadu z pacjentem oraz przeprowadzenia badania lekarskiego nie udaje się postawić rozpoznania. Dlatego też nieodłącznym elementem diagnostyki zakażeń grzybiczych są metody analizy mykologicznej: badanie bezpośrednie, hodowla mykologiczna oraz badania genetyczne. Dzięki tym narzędziom można zdiagnozować grzybicę, precyzyjnie określić rodzaj grzyba i wybrać najskuteczniejszą terapię. Jest to szczególnie ważne w przypadku przewlekłych lub nawracających infekcji.
Zakażenia grzybicze – informacje podstawowe
Grzybica jest chorobą wysoce zakaźną, kontakt z nosicielem (człowiek, zwierzęta – psy, koty, świnki morskie, zwierzęta gospodarskie i inne) stanowi ryzyko przeniesienia infekcji. Zakażeniu sprzyjają także zbyt agresywna, zaburzająca barierę skórno-lipidową, pielęgnacja skóry lub zaniedbania higieniczne.
Innymi, istotnymi czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia grzybicy są osłabienie odporności organizmu w przebiegu infekcji (wirusowej, bakteryjnej) lub przebyta antybiotykoterapia (poprzez zaburzenie naturalnej mikroflory organizmu). Grzybicy sprzyjają także stany przewlekłego osłabienia odporności, np.: w przebiegu chorób przewlekłych (cukrzyca, zaburzenia hormonalne), długotrwałej terapii lekami immunosupresyjnymi (w tym glikokortykosteroidami) czy zespołu nabytego zaburzenia odporności (AIDS).
Grzybica skóry głowy
Grzybica skóry głowy zdecydowanie częściej dotyka dzieci, a w zależności od podtypu może przebiegać w zróżnicowany sposób. Najczęściej objawia się nadmiernym świądem i zmianami na skórze głowy. W przypadku grzybicy drobnozarodnikowej na skórze głowy (częściej w okolicy skroniowej i potylicznej) obecne są ogniska rumieniowo-złuszczające, włosy wyglądają jak złamane kilka milimetrów nad skórą, a w najbliższym otoczeniu ognisk pokryte są białoszarą powłoką. Źródło zakażenia stanowią najczęściej zwierzęta domowe (koty, psy, świnki morskie, chomiki). Innym podtypem grzybicy jest grzybica strzygąca: powierzchowna (przebiegająca z ogniskami ułamanych włosów, które wyglądają jak przystrzyżone) lub głęboka (przyjmująca postać zapalnych guzów ze skłonnością do rozmiękania, z których wydobywa się treść ropna, a włosy samoistnie wypadają).
Grzybica paznokci
Grzybica paznokci stanowi ponad połowę wszystkich chorób paznokci. Poza stanami osłabienia odporności grzybicy sprzyjają także noszenie zamkniętego, nieprzewiewnego obuwia, nadmierna potliwość stóp, korzystanie z publicznych basenów i saun bez obuwia ochronnego, niekorzystne warunki w miejscach pracy (np. noszenie gumowego obuwia), obecność grzybicy u osób z najbliższego otoczenia. Grzybicę paznokci należy podejrzewać u pacjentów z przebarwieniami paznokci, pogrubieniem płytki paznokciowej, oddzielaniem się paznokci od łożyska lub nieprzyjemnym zapachem stóp. Warto zwrócić uwagę na to, że zmiany na paznokciach nie zawsze oznaczają grzybicę – z tego względu w przypadku podejrzenia zaleca się przeprowadzenie diagnostyki mykologicznej (zostało to szczegółowo omówione w kolejnych akapitach).
Grzybice jamy ustnej
Infekcje grzybicze jamy ustnej mogą przydarzyć się w każdym wieku – od noworodków i niemowląt (nieprawidłowa higiena jamy ustnej, smoczków), przez dzieci starsze (infekcje, zaniedbania higieniczne, choroby przewlekłe) i dorosłych (choroby przewlekłe, stres), do osób starszych (choroby przewlekłe, stosowane leki, nieprawidłowa higiena protez zębowych). Infekcjom grzybiczym jamy ustnej mogą sprzyjać także zaburzenia produkcji i uwalniania śliny.
W infekcjach jamy ustnej największą rolę odgrywają grzyby z rzędu drożdżaków, z rodzaju Candida. Grzyby z tego rodzaju na stałe bytują w jamie ustnej, a w przypadku ich nadmiernego wzrostu dochodzi do kandydozy, czyli drożdżycy jamy ustnej. Na wewnętrznej powierzchni policzków lub podniebieniu pojawiają się białawe, zwykle niebolesne naloty. Czasami obejmują one także kąciki ust, język lub dziąsła. W miejscu oddzielenia nalotów od podłoża błona śluzowa jest żywoczerwona bez cech krwawienia. W przebiegu kandydozy mogą występować uczucie suchości, swędzenie, pieczenie w jamie ustnej, zaburzenia smaku.
Grzybica okolic intymnych
Grzybicze zakażenie sromu i pochwy to choroba zapalna okolic intymnych, z którą w ciągu życia zetknie się znakomita większość (nawet do 75%) kobiet. W prawie 90% przypadków infekcje te wywoływane są przez Candida albicans, w pozostałych przypadkach przez inne grzyby (w większości z rodzaju Candida).
Najczęstszymi objawami tej choroby są ból, obrzęk, zaczerwienienie z widocznymi pęknięciami śluzówki pochwy i okolic warg sromowych. Towarzyszą im świąd i pieczenie. Objawy mogą się nasilać podczas ciepłej kąpieli, oddawania moczu czy stosunku. Mogą występować także grudkowate, bezwonne, białożółtawe upławy o konsystencji twarogu, określane jako „serowate”. Rozpoznanie grzybicy okolic intymnych stawiane jest najczęściej na podstawie obrazu klinicznego. W przypadkach wątpliwych, niepoddających się typowemu leczeniu lub nawracających można rozważyć wykonanie badania mykologicznego. Stwierdzenie obecności grzybów z rodzaju Candida u kobiety bez objawów klinicznych nie stanowi wskazania do rozpoczęcia leczenia, bowiem część kobiet jest nosicielami tego grzyba.
Diagnostyka zakażeń grzybiczych
Pierwszym etapem diagnostyki infekcji grzybiczych jest zebranie wywiadu lekarskiego (identyfikacja objawów mogących wskazywać na grzybicę oraz czynników zwiększających ryzyko wystąpienia grzybicy). Następnym krokiem, który także można wykonać w gabinecie lekarskim, jest badanie skóry lub paznokci w lampie Wooda, uwidaczniające obecność niektórych grzybów. Kolejny etap w procesie diagnostycznym obejmuje pobranie materiału do badań (wymaz z jamy ustnej, rany, dróg rodnych lub zeskrobin z paznokci czy skóry gładkiej) i badanie mykologiczne. Pobrany materiał można ocenić na trzy sposoby.
- Na najszybszą weryfikację, czy mamy do czynienia z grzybicą, pozwala tzw. badanie bezpośrednie. Jak wskazuje nazwa, badanie przeprowadzane jest bezpośrednio po uzyskaniu próbki. Polega ono na sprawdzeniu, czy w uzyskanym materiale biologicznym pod mikroskopem widoczne są strzępki grzybów.
- Drugą możliwością jest hodowla mykologiczna, która pozwala uzyskać szczegółową informację o rodzaju, a czasem też gatunku grzyba oraz – jeżeli badanie uwzględnia tzw. mykogram – dane na temat wrażliwości patogenu na leki. Czas oczekiwania na wynik hodowli mykologicznej wynosi kilka tygodni.
- Trzecią opcją diagnostyczną, pozwalającą na uzyskanie bardzo szczegółowych informacji na temat gatunku grzyba odpowiadającego za grzybicę, jest badanie z wykorzystaniem technik molekularnych, czyli ocena obecności materiału genetycznego grzyba w badanej próbce.
Podsumowanie
Znaczna część infekcji grzybiczych wywołuje dość charakterystyczne objawy – z tego względu niejednokrotnie nie ma potrzeby przeprowadzania szczegółowej diagnostyki mykologicznej, a leczenie włącza się tylko na podstawie obrazu klinicznego. W przypadkach wątpliwych, przewlekających się bądź uporczywie nawracających wykorzystanie dodatkowych metod diagnostycznych jest kluczowe dla procesu zdrowienia.
Piśmiennictwo:
- Frazier WT, Santiago-Delgado ZM, Stupka 2nd KC. Onychomycosis: rapid evidence review. Am Fam Physician 2021; 104 (4): 359–367.
- Leung AKC, Hon KL, Leong KF i wsp. Tinea capitis: an updated review. Recent Pat Inflamm Allergy Drug Discov 2020; 14(1): 58–68.
- Maleszka R, Adamski Z, Szepietowski J i wsp. Leczenie powierzchownych zakażeń grzybiczych – rekomendacje ekspertów Sekcji Mikologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Przegl Dermatol 2015; 102(4): 305–315.