Utrata włosów

Utrata włosów - wprowadzenie

Włosy u człowieka spełniają przede wszystkim funkcję ozdobną, stąd ich utratę odbiera się jako ogromny defekt. Rola biologiczna włosów jest nieznaczna – są narządem czuciowym, wyczuwającym delikatny dotyk oraz chronią przed promieniowaniem słonecznym. Choroby włosów bardzo często współwystępują ze zmianami w obrębie płytek paznokciowych oraz schorzeniami skóry, niejednokrotnie są objawem zaburzeń ogólnoustrojowych. Szacuje się, że ogólna liczba mieszków włosowych na ciele człowieka wynosi ok. 5 mln, z czego na głowie – ok. 100 tys. Regulacja wzrostu włosów podlega czynnikom genetycznym (barwa, cechy rasowe i rodzinne, typowe dla płci owłosienie) i hormonalnym (androgeny). Cykl wzrostu włosa ma różny przebieg w poszczególnych okolicach ciała. Każdy włos przechodzi cykliczny rytm wzrostu i spoczynku, a na końcu wypada, torując tym samym drogę nowemu włosowi. Na cykl włosowy składają się:

• faza wzrostu włosa (anagen) – trwa od 2 do 6 lat;
• faza przejściowa (katagen) – trwa kilka dni;
• faza spoczynkowa (telogen) – trwa 2–4 miesiące.

Włosy rosną średnio 0,35 mm na dobę. Najszybciej rosną włosy na skórze głowy owłosionej i na brodzie, a najwolniej pod pachami, na biodrach i rzęsy. Osoba zdrowa ma na głowie owłosionej 85% włosów anagenowych, poniżej 1% włosów katagenowych oraz 10–15% włosów telogenowych. Najczęstszy problem spośród chorób włosów stanowi ich wypadanie.

Przyczyny utraty włosów

Przyczyn utraty włosów jest wiele, dlatego duże znaczenie ma ustalenie właściwego rozpoznania. Utrata włosów może występować w przebiegu wielu chorób skóry lub być objawem nieprawidłowości ze strony innych narządów.

Przyczyny wypadania włosów:

• mechaniczne (wyrywanie włosów – trichotillomania);
• przewlekły stres;
• toksyczne (zatrucia talem, arsenem, miedzią);
• dieta (niedobór żelaza, witamin, kwasu foliowego);
• choroby przebiegające z gorączką;
• zabiegi chirurgiczne, utrata krwi;
• zaburzenia hormonalne (nadczynność i niedoczynność tarczycy);
• choroby układowe (toczeń rumieniowaty układowy);
• choroby zakaźne (ostre choroby gorączkowe);
• choroby włosów lub skóry głowy;
• polekowe (leki cytostatyczne, immunosupresyjne).

Łysienie dzielimy na trwałe, postępujące i odwracalne. Może ono powstawać na drodze kilku mechanizmów (naciek zapalny, zakażenie, uraz). Łysienie przemijające ustępuje po usunięciu przyczyny. Powrót do normy może trwać dłużej, nawet kilka lat. Trwały charakter ma łysienie typu męskiego oraz łysienie w chorobach skóry owłosionej prowadzących do bliznowacenia.

Najpowszechniejszą formą łysienia jest łysienie androgenowe u mężczyzn, obejmujące 95% wszystkich przypadków łysienia. Schorzenie to jest uwarunkowane genetycznie, a częstość jego występowania rośnie z wiekiem. Mechanizm powstawania łysienia androgenowego związany jest z tkankową przemianą testosteronu pod wpływem specjalnego enzymu w dwuhydrotestosteron, który po przeniesieniu do jądra komórkowego za pomocą różnych receptorów i białek wiążących wpływa na receptory androgenowe komórek mieszków włosowych, prowadząc do ich stopniowego zaniku.

Epidemiologia utraty włosów

Łysienie androgenowe dotyczy co najmniej 50% mężczyzn w wieku 50 lat. Jest to najpowszechniejsza przyczyna wypadania włosów u mężczyzn i u kobiet.

Objawy łysienia

Pierwsze objawy łysienia androgenowego mogą ujawnić się już w wieku nastoletnim. Wrażliwość na działanie androgenów jest różna w poszczególnych okolicach ciała. Okolica czołowa jest najbardziej wrażliwa na hormony, z kolei okolica potyliczna najmniej. Stąd łysienie androgenowe u mężczyzn rozpoczyna się w kątach czołowo-skroniowych, następnie przechodzi w okolicę szczytu głowy i zmiany stopniowo się zlewają, pozostawiając ostatecznie jedynie obwodowy wieniec włosów. Przebieg schorzenia jest ciężki i nieprzewidywalny. Choroba może nagle zatrzymać się w określonym stadium.

Stopień łysienia androgenowego u mężczyzn określany jest wg 7-stopniowej skali Hamiltona-Norwooda:

• stopień 1 – to naturalna, tzw. nastoletnia linia włosów, bez pogłębionych zakoli;
• stopień 2 – łagodne cofnięcie przedniej linii włosów, delikatne zakola, tzw. dojrzała linia włosów;
• stopień 3 – pogłębianie zakoli, dalsze cofanie przedniej linii włosów, wczesna faza łysiny;
• stopień 4 – wyraźnie cofnięta linia włosów, przerzedzenie w części ciemieniowej, pas oddzielający przód od wierzchołka;
• stopień 5 – pas oddzielający szczyt od części ciemieniowej staje się coraz węższy, widoczne przerzedzenie;
• stopień 6 – obszary łysienia łączą się w jeden, zwiększa się ich powierzchnia;
• stopień 7 – włosy są obecne na części potylicznej, na pozostałym obszarze ich nie ma albo są bardzo rzadkie.

Leczenie utraty włosów

Leczenie i wybór postępowania uzależnione są bezpośrednio od przyczyny wypadania włosów. Przed przystąpieniem do leczenia konieczne jest postawienie prawidłowej diagnozy i określenie przyczyny choroby. Z uwagi na fakt, że nadmierne wypadanie włosów nierzadko jest reakcją organizmu na przyjmowane substancje lub ich brak, przed włączeniem właściwej terapii zalecane jest ich wyeliminowanie lub uzupełnienie. W terapii łysienia androgenowego wykorzystujemy leki ogólne oraz leki miejscowe. Należy w tym miejscu wyraźnie zaznaczyć, że terapia łysienia androgenowego jest procesem długotrwałym i bardzo trudnym. Efekty leczenia są uzależnione od stopnia zaawansowania procesu chorobowego. Podstawę leczenia miejscowego stanowią preparaty zawierające minoksydyl. Jego działanie polega na stymulacji brodawki włosa do proliferacji komórek, przez co zwiększa się liczba włosów w anagenie i redukuje się ich liczba w telogenie. W leczeniu ogólnym stosuje się finasteryd. Lek przyjmowany przez rok powoduje wzrost gęstości włosów u ok. 50% badanych, a kontynuowanie terapii przez ok. 2 lata prowadzi do dalszej poprawy stanu owłosienia (zwiększa się liczba włosów, ich długość, średnica, a także stosunek włosów anagenowych do katagenowych).

Profilaktyka utraty włosów

W profilaktyce łysienia niewiele da się zrobić. Możemy zapobiegać wypadaniu włosów poprzez stosowanie zdrowej diety, unikanie stresu i chorób przyczyniających się do utraty włosów. Niestety, nie mamy żadnego wpływu na wystąpienie łysienia androgenowego.

Piśmiennictwo

1. Jabłońska S, Majewski S. Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. PZWL, Warszawa 2005.
2. Szepietowski J, Reich A. Leczenie chorób skóry i chorób przenoszonych droga płciową. PZWL, Warszawa 2008.
3. Rzepa T, Szepietowski J, Żaba R. Psychologiczne i medyczne aspekty chorób skóry. Cornetis, Wrocław 2011.