Grzybica skóry głowy. Objawy, przyczyny i leczenie

Objawy grzybicy skóry głowy

Obraz kliniczny grzybicy jest zróżnicowany i zależy od rodzaju schorzenia.

• Grzybica drobnozarodnikowa – w większości przypadków wywoływana przez zoofilny dermatofit Microsporum canis. Źródłem zakażenia są zwierzęta domowe (koty, psy, kawie domowe, chomiki). Zarodniki grzybów lokalizują się na zewnątrz włosa. Na skórze występują ogniska rumieniowo-złuszczające, a włosy wyglądają jak złamane kilka milimetrów nad skórą. Włosy otaczające ognisko pokryte są białoszarą powłoką. Ogniska są pojedyncze, częściej występują w okolicy skroniowej i potylicznej.
• Grzybica strzygąca powierzchowna – w Polsce wywoływana najczęściej przez Trichophyton tonsurans. Klinicznie może przebiegać z ogniskami ułamanych włosów, które wyglądają jak przystrzyżone.
• Grzybica strzygąca głęboka – przyjmuje postać zapalnych guzów ze skłonnością do rozmiękania, z których wydobywa się treść ropna. Guzy mają tendencję do zlewania się, a porastające je włosy są luźno osadzone i samoistnie wypadają.
• Grzybica woszczynowa – bardzo rzadka w Polsce. Na skórze widoczne są żółtawe tarczki, miodowe strupy bądź twarde grudki barwy różowej lub żółtej. Nieleczona prowadzi do zaników skóry, bliznowacenia i trwałego wyłysienia.

Swędzenie skóry głowy i wypadanie włosów – czy to może być grzybica?

Takie objawy, choć występują w grzybicy skóry głowy, nie zawsze będą związane z tą chorobą. Podobne dolegliwości mogą pojawić się wskutek podrażnienia (np. szamponem, farbą do włosów), przesuszenia skóry, zbyt rzadkiego i niewłaściwego, ale także zbyt agresywnego oczyszczania skóry głowy. Objawy te mogą występować u pacjentów z chorobami zapalnymi skóry, takimi jak np. atopowe zapalenie skóry. Jeżeli świądowi towarzyszy nadmierne przetłuszczanie się włosów, wówczas przyczyną może być też łojotokowe zapalenie skóry. W diagnostyce różnicowej świądu skóry należy pamiętać o chorobach pasożytniczych, np. wszawicy czy świerzbie. Nadmierne wypadanie włosów może, ale nie musi, być objawem choroby skóry, mogą także prowadzić do niego czynniki mechaniczne (drapanie).

Utrzymujący się przez dłuższy czas świąd skóry głowy razem z nadmiernym wypadaniem włosów jest wskazaniem do konsultacji z dermatologiem lub lekarzem rodzinnym. Warto szybko zidentyfikować przyczynę problemu, by wdrożyć leczenie i zapobiec powikłaniom.

Czy grzybica skóry głowy jest zaraźliwa?

Jak wcześniej wspomniano, grzybica skóry głowy to choroba zakaźna, która przenoszona jest najczęściej drogą kontaktu z osobą zarażoną lub bezobjawowym nosicielem. Grzybicom może sprzyjać także korzystanie ze wspólnych przedmiotów higienicznych (ręczniki, grzebienie, szczotki do włosów). Jednak nie każdy kontakt z osobą chorą na grzybicę skutkuje rozwojem pełnoobjawowej choroby. Dzięki naturalnym i sprawnym mechanizmom obronnym organizmu część pacjentów nie zostanie zarażona. Zakażeniu sprzyjają: osłabienie odporności (wrodzone, nabyte, np. AIDS, pod wpływem leków o działaniu immunosupresyjnym), infekcje, antybiotykoterapia.

Leczenie grzybicy skóry głowy

Leczenie grzybicy skóry głowy powinno być prowadzone przez specjalistę dermatologa. Na podstawie wywiadu i badania przedmiotowego lekarz jest w stanie wstępnie rozpoznać typ grzybicy i zaordynować odpowiednią terapię. Pomocnym narzędziem diagnostycznym jest badanie w lampie Wooda: w grzybicy drobnozarodnikowej dermatofity Microsporum wykazują seledynową fluorescencję. Przed włączeniem leczenia powinno się pobrać zeskrobiny ze zmian skórnych, całe włosy lub wymaz z sączących zmian w celu wykonania badania mikrobiologicznego. Pobrany materiał w postaci preparatów bezpośrednich jest każdorazowo oceniany pod mikroskopem. Dzięki temu badaniu można w szybki sposób ustalić obecność grzybów. Nie pozwala ono jednak na dokładną identyfikację rodzaju grzyba. Równolegle materiał biologiczny przekazywany jest do hodowli mikrobiologicznej, pozwalającej na dokładną ocenę rodzaju grzyba wywołującego infekcję oraz dobór najbardziej skutecznego leku (mykogram). W okresie oczekiwania na wynik badania mikrobiologicznego (nawet do 3 tygodni) pacjent powinien otrzymywać leczenie tzw. empiryczne, czyli skuteczne wobec najbardziej prawdopodobnego czynnika etiologicznego danej choroby. Jeżeli pomimo włączenia leczenia nie występuje poprawa kliniczna, wówczas należy leczenie zmodyfikować (opierając się na mykogramie) lub zweryfikować poprawność diagnozy.

W leczeniu stosuje się terapię łączoną: ogólnoustrojowe preparaty przeciwgrzybicze i środki miejscowe. Z powodzeniem stosuje się terbinafinę, flukonazol i itrakonazol. Czas leczenia jest zróżnicowany – od kilku do kilkunastu tygodni, w zależności od rodzaju grzybicy i stanu klinicznego pacjenta. Wśród leków miejscowych zastosowanie znalazły: preparaty azolowe, cyklopiroks, amorolfina, szampony przeciwgrzybicze z cyklopiroksem lub ketokonazolem.

W ostrej fazie grzybicy strzygącej przed zastosowaniem leków miejscowych w formie maści/kremów wykonuje się okłady z 2-proc. kwasu bornego lub 2-proc. ichtiolu. O zakończeniu leczenia decydują: ujemny wynik badania lampą Wooda (grzybica drobnozarodnikowa), ujemne wyniki badań mikrobiologicznych bezpośrednich oraz hodowli.

Czy grzybicę skóry głowy można leczyć domowymi sposobami?

Grzybica skóry głowy nie jest chorobą, którą pacjenci powinni leczyć samodzielnie. Wcześnie włączona terapia pozwala zapobiec dalszemu powiększaniu się ognisk infekcji oraz przenoszeniu grzybicy na inne osoby. Wskutek powikłań nieleczonej, zaawansowanej grzybicy skóry głowy może dojść do wyłysienia, nawet w podtypach, które same w sobie łysienia nie powodują. Jako uzupełnienie leczenia farmakologicznego można zastosować szampony przeciwłupieżowe zawierające substancje przeciwgrzybicze.

Zapobieganie grzybicy skóry głowy

Podstawą zapobiegania grzybicy jest prawidłowa pielęgnacja skóry głowy – używanie łagodnych szamponów, tak by uniknąć podrażnienia i uszkodzenia bariery naskórkowej. Należy także bezwzględnie przestrzegać zasad higieny, tzn. regularnie myć grzebienie i szczotki. Korzystając z usług fryzjera, należy się upewnić, że sprzęty używane w salonie są każdorazowo czyszczone. W przypadku rozpoznania grzybicy u osoby z otoczenia należy dokładnie zdezynfekować powierzchnie i tekstylia (czapki, ręczniki, pościel), które miały kontakt z głową osoby zakażonej lub były przez tę osobę używane.

Piśmiennictwo:

1. Bolognia JL, Schaffer JV, Cerroni L. Dermatologia. Tom 1. Medipage, Warszawa 2022.
2. Nowicki RJ, Majewski S (red.). Dermatologia i choroby przenoszone drogą płciową. PZWL, Warszawa 2019.
3. Maleszka R, Adamski Z, Szepietowski J i wsp. Leczenie powierzchownych zakażeń grzybiczych – rekomendacje ekspertów Sekcji Mikologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Przegl Dermatol 2015; 102(4): 305–315.