Choroby paznokci - najczęściej występujące dolegliwości

Informacje podstawowe o chorobach paznokci

Paznokieć spełnia wiele ważnych funkcji. Chroni przed szkodliwym działaniem czynników mechanicznych. Ma również walory estetyczne, poprawia zmysł dotyku i ma kluczowe znaczenie przy chwytaniu małych przedmiotów. Zrogowaciała płytka paznokciowa wyrasta z macierzy, która znajduje się w części bliższej płytki. Łożysko sięga do najbardziej wysuniętej do przodu części obłączka, czyli widocznego pod płytką jasnego półksiężyca. Tylne i boczne brzegi płytki paznokcia tkwią w fałdzie skóry zwanym wałem paznokciowym. Tylny brzeg paznokcia jest pokryty przez skórkę, czyli przedłużenie naskórka ze skóry grzbietu palca. Paznokieć spoczywa na łożysku, do którego jest ściśle przytwierdzony. Choroba paznokcia i jego uszkodzenie mogą spowodować znaczną niepełnosprawność. Urazy, grzybica paznokci, zanokcica, łuszczyca paznokci, melanonychia podłużna, linie Beau, onychomadeza i retronychia to często spotykane w praktyce klinicznej schorzenia paznokci. Do postawienia diagnozy może być konieczna dermoskopia, obrazowanie oraz badania histopatologiczne i mykologiczne. Chociaż zmiany paznokci powszechnie uważa się za drobne problemy estetyczne, mogą być one objawem poważnych chorób wymagających dalszych badań. 

Przyczyny chorób paznokci

Do najczęstszych przyczyn uszkodzenia paznokci zaliczają się:

• Infekcje grzybicze – najpowszechniejszymi dermatofitami wywołującymi grzybice paznokci są Trichophyton rubrum i Trichophyton mentagrophytes. Choroba najczęściej dotyczy stóp, rzadziej dłoni i jest skutkiem początkowego zakażenia w obrębie skóry, które następnie rozszerza się na płytkę paznokci. Grzybica paznokci występuje częściej u osób z problemami higienicznymi, palących papierosy, używających nieodpowiedniego obuwia oraz korzystających ze wspólnych części sanitarnych. 
• Zanokcica – zakażenie aparatu paznokcia wywołane najczęściej przez bakterie skórne: gronkowce, paciorkowce lub pałeczki ropy błękitnej. W wyniku urazu paznokcia drobnoustroje wnikają pod płytkę, gdzie wywołują ostrą reakcję zapalną. Zanokcica jest najczęściej następstwem urazu wału paznokciowego, np. podczas zabiegów kosmetycznych (manicure i pedicure) lub skubania skórek i obgryzania paznokci. 
• Zakażenia wirusowe – zwykle dochodzi do zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV). Brodawki podpaznokciowe i okołopaznokciowe są na ogół wywoływane przez wirusa HPV 1, 2 i 4. Zmiany często występują u dzieci i młodych dorosłych i mogą być następstwem drobnych urazów paznokcia i tkanek otaczających. 
• Paznokcie wrastające – mogą skutkować uszkodzeniem tkanek okołopaznokciowych. Wrastający paznokieć jest wynikiem często powtarzającego się urazu paznokcia, zwykle palucha. Najczęściej ma związek ze źle dopasowanym obuwiem, ale może być również skutkiem nieprawidłowego obcinania paznokci. 
• Urazy – często dochodzi do wylewów podpaznokciowych, ich pękania, czasem do złuszczenia paznokcia. 

Uszkodzenie paznokci może być również efektem schorzeń ogólnoustrojowych, takich jak: 

• łuszczyca (paznokcie naparstkowate), 
• liszaj płaski, 
• łysienie plackowate, 
• przewlekłe choroby płuc i serca (tzw. paznokcie pałeczkowate), 
• schorzenia tarczycy (onycholiza), 
• niedokrwistość z niedoboru żelaza (koilonychia), 
• niedożywienie (bruzdy poprzeczne Beau), 
• marskość wątroby (paznokcie Terry’ego), 
• choroby nerek (paznokcie Lindsaya), 
• schorzenia nowotworowe (w tym również czerniak). 

Epidemiologia chorób paznokci

Grzybica paznokci to najczęstsza choroba paznokci, z częstością występowania na całym świecie wynoszącą 5,5% i odpowiadającą za 50% wszystkich chorób paznokci obserwowanych w praktyce klinicznej. Grzybica paznokci występuje często u osób starszych, z częstością 20% w grupie wiekowej 60 lat i starszych. Łuszczyca na ogół atakuje skórę, a u ok. 50–79% pacjentów obserwuje się jednocześnie zajęcie paznokci. Szacunkowa częstość występowania uszkodzenia paznokci w ciągu całego życia wynosi 80–90%. Zespół łamliwych paznokci charakteryzuje się zwiększoną łamliwością płytki paznokcia, co objawia się jej rozdwajaniem, łuszczeniem i łamliwością. Schorzenie to dotyka nawet 20% populacji. Kobiety chorują dwukrotnie częściej niż mężczyźni. Zanokcica z kolei występuje częściej u kobiet niż mężczyzn. Typowe czynniki ryzyka obejmują uraz, stosowanie sztucznych paznokci i manicure, wrastające paznokcie oraz obgryzanie paznokci. 

Objawy chorób paznokci

Grzybica paznokci często atakuje paznokcie u nóg, przy czym najczęściej dotyczy to paznokcia dużego. W badaniu przedmiotowym objawia się ona nadmiernym rogowaceniem podpaznokciowym z gromadzeniem się keratynocytów pod płytką paznokcia, co powoduje uniesienie się płytki paznokcia i odłączenie jej w części dystalnej (onycholiza). 

Ostra zanokcica objawia się miejscowym stanem zapalnym i bólem wałów paznokciowych, trwającym nie dłużej niż 6 tygodni. Zależnie od ciężkości zakażenia może również rozwinąć się ropień i rozprzestrzenić na sąsiednie fałdy paznokci. 

W przypadku wrastającego paznokcia pojawia się zaczerwienie i bolesność wału paznokciowego, najczęściej palucha. Wrastający paznokieć wywołuje reakcję zapalną i bolesność. Stan miejscowy mogą pogarszać wtórna infekcja bakteryjna oraz grzybica. 

Brodawki okołopaznokciowe objawiają się jako guzki o nierównej powierzchni, koloru zdrowej skóry lub szarawe. Zmiany znajdują się na wałach paznokciowych. Natomiast brodawki podpaznokciowe przebiegają pod postacią guzków zlokalizowanych pod płytką paznokciową. 

Innymi przyczynami uszkodzenia i łamliwych paznokci są: normalne starzenie się, infekcje, choroby zapalne, urazy zawodowe lub narażenie na czynniki chemiczne. Powiązane schorzenia dermatologiczne obejmują łuszczycę, liszaj płaski, chorobę Dariera i egzemę. W wyniku nieprawidłowego procesu rogowacenia w płytce paznokciowej w łuszczycy lub liszaju płaskim powstają punktowe wgłębienia. Dołki te mogą mieć układ linijny lub są ułożone przypadkowo.

Leczenie chorób paznokci

Kiedy uszkodzenie paznokci wynika z choroby ogólnoustrojowej lub dermatologicznej, priorytetem jest leczenie choroby podstawowej. Leczenie choroby podstawowej zazwyczaj powoduje ustąpienie objawów. Celem leczenia grzybicy jest wyeliminowanie infekcji i przywrócenie paznokcia do prawidłowego stanu. 

W leczeniu ostrej zanokcicy bez ropnia często wystarczają terapie zachowawcze. Ciepłe kąpiele w wodzie, occie lub roztworach antyseptycznych (roztwór Burowa, chloroheksydyna, jodopowidon) są skuteczne i mogą sprzyjać samoistnemu drenażowi. W przypadku braku poprawy stosuje się antybiotykoterapię ogólnoustrojową, a w niektórych przypadkach konieczne bywa leczenie chirurgiczne. 

W przypadkach schorzeń wirusowych terapia jest trudna i często nieskuteczna. U dzieci dochodzi jednak często do samoistnego ustąpienia dolegliwości. 

Urazy i uszkodzenia paznokcia nie wymagają szczególnego leczenia – zazwyczaj nawet wskutek złuszczenia płytki paznokcia dochodzi do jego odtworzenia w ciągu kilku tygodni. 

Jak dotąd istnieją ograniczone dowody na to, że doustna suplementacja biotyną (witaminą B₇ lub H) zmniejsza łamliwość paznokci. Emolienty i substancje utrzymujące wilgoć (gliceryna i glikol propylenowy), szczególnie te zawierające fosfolipidy, poprawiają nawilżenie paznokcia. 

Profilaktyka chorób paznokci

• Należy dbać o właściwą higienę. 
• Po umyciu dokładnie osuszać stopy i przestrzenie między palcami czystym ręcznikiem. 
• Zaleca się, aby podczas wizyty na basenie używać ochronnego obuwia. 
• Jeśli korzysta się z usług kosmetycznych w postaci manicure’u lub pedicure’u, należy wybierać gabinety, które dbają o higienę i sterylizują narzędzia. 
• Istotne jest zwracanie uwagi na wygląd paznokci i w przypadku wątpliwości udanie się do lekarza w celu diagnostyki potencjalnie wtórnych przyczyn ich uszkodzenia. 

Piśmiennictwo

1. Lee DK, Lipner SR. Optimal diagnosis and management of common nail disorders. Ann Med 2022; 54(1): 694–712. 
2. Lipner SR. Nail Disorders: Diagnosis and Management. Dermatol Clin 2021; 39(2):xi. 
3. Löser CR, Nenoff P, Mainusch O i wsp. Common diseases of the nail: Diagnosis and therapy. J Dtsch Dermatol Ges 2021; 19(12): 1761–1775. 
4. Maddy AJ, Tosti A. What's New in Nail Disorders. Dermatol Clin 2019; 37(2): 143–147.
5. Gregoriou S, Argyriou G, Larios G, Rigopoulos D. Schorzenia paznokci a choroby układowe — o czym mówi nam wygląd paznokci? Forum Med Rodz 2009; 3(2): 129–135.