Niedokrwistość (anemia) – przyczyny, rodzaje, objawy

Niedokrwistość (anemia) – informacje podstawowe

Niedokrwistość, czyli anemia, to stan kliniczny, w którym dochodzi do zmniejszenia stężenia hemoglobiny (Hb) oraz hematokrytu (Ht) poniżej wartości przyjętych za normę dla danej płci i wieku. Liczba krwinek czerwonych może być zmniejszona, zwiększona lub prawidłowa, w zależności od przyczyny i stopnia nasilenia niedokrwistości. Ustalenie przyczyny anemii jest kluczowym etapem diagnostycznym, ponieważ właściwe rozpoznanie pozwala na zastosowanie skutecznej terapii. W niektórych przypadkach anemia ma charakter złożony, co oznacza, że wynika z kilku odrębnych przyczyn, a każda z nich również wymaga leczenia.

Niedokrwistość (anemia) – rodzaje

Prawidłowe stężenie hemoglobiny ustala się w zależności od wieku, płci oraz aktualnego stanu zdrowia pacjenta. Nie istnieje jedna, uniwersalna wartość stężenia hemoglobiny, którą można zastosować dla całej populacji.

Stężenie hemoglobiny, przy którym rozpoznaje się niedokrwistość (g/dl):

• mężczyźni: < 13 g/dl
• kobiety poza okresem ciąży: < 12 g/dl
• kobiety ciężarne w I trymestrze: < 11 g/dl
• kobiety ciężarne w II i III trymestrze: < 10,5 g/dl
• kobiety ciężarne w III trymestrze: < 9 g/dl (niedokrwistość ciężka)
• osoby po 65. roku życia: < 12 g/dl (niezależnie od płci).

Odrębną grupę stanowią dzieci, szczególnie te w 1. i 2. roku życia, dla których normy wiekowe są ustalane na podstawie tabel pediatrycznych. Aby poprawnie zinterpretować wyniki morfologii dziecka, należy skonsultować się z lekarzem.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wyróżnia 3 stopnie niedokrwistości:

• niedokrwistość łagodna: stężenie hemoglobiny 10–10,9 g/dl
• niedokrwistość umiarkowana: stężenie hemoglobiny 7–9,9 g/dl
• niedokrwistość ciężka: stężenie hemoglobiny < 7 g/dl.

Istotnym klinicznie podziałem niedokrwistości jest również ustalenie objętości krwinki czerwonej, określanej w morfologii za pomocą parametru MCV (ang. mean corpuscular volume). Na tej podstawie wyróżnia się:

• niedokrwistość mikrocytową (zmniejszony wskaźnik MCV: < 80 fl)
• niedokrwistość normocytową (prawidłowy wskaźnik MCV: 80–100 fl)
• niedokrwistość makrocytową (zwiększony wskaźnik MCV: > 100 fl).

Niedokrwistość (anemia) – przyczyny

Wyróżnia się 3 główne przyczyny niedokrwistości:

• Niedokrwistość niedoborowa – rozwija się w sytuacji, gdy w organizmie brakuje składników niezbędnych do produkcji krwinek czerwonych. Najczęściej występującą formą jest niedokrwistość z niedoboru żelaza, która przeważnie dotyczy kobiet w wieku rozrodczym, ale może występować także u innych pacjentów. Niedobór żelaza może wynikać ze zwiększonego zapotrzebowania (np. obfite krwawienia miesięczne), niewystarczającej ilości tego pierwiastka w diecie lub zaburzonego wchłaniania w schorzeniach ogólnoustrojowych, takich jak celiakia czy zapalenie żołądka i jelit. Niedokrwistość z niedoboru żelaza występuje również często w czasie ciąży.

Inną przyczyną niedokrwistości niedoborowej jest niedobór witaminy B₁₂ i/lub kwasu foliowego, co prowadzi do tzw. niedokrwistości makrocytowej (z dużą objętością krwinki czerwonej, podwyższonym wskaźnikiem MCV). Niedobory te mogą być wywołane niewystarczającą ilością danych składników w diecie (np. niedobór witaminy B₁₂ przy stosowaniu ścisłej diety wegańskiej) oraz chorobami przewodu pokarmowego, które powodują zaburzenia wchłaniania.

• Niedokrwistość z utraty krwi – powstaje w wyniku krwawienia (zewnętrznego lub wewnętrznego), co prowadzi do utraty wszystkich elementów krwi, w tym krwinek czerwonych. Dzieli się na ostrą oraz przewlekłą, w zależności od szybkości utraty krwi. Krwawienia przewlekłe dotyczą najczęściej przewodu pokarmowego i mogą być wywołane przez nadżerki, wrzody żołądka, choroby zapalne jelit czy nowotwory przewodu pokarmowego, zwłaszcza jelita grubego.
• Niedokrwistość hemolityczna – w tym przypadku prawidłowo wyprodukowane krwinki czerwone są niszczone w organizmie w nadmiernej ilości, co najczęściej dzieje się w przebiegu schorzeń autoimmunologicznych i limfoproliferacyjnych.

Niedokrwistość (anemia) – objawy

Objawy niedokrwistości zależą od jej nasilenia oraz przyczyny. Do ogólnych objawów należą:

• osłabienie
• zmęczenie
• senność
• zmniejszona tolerancja wysiłku fizycznego
• upośledzenie koncentracji
• tachykardia (przyspieszenie akcji serca)
• bladość skóry oraz błon śluzowych
• suchość i łamliwość włosów i paznokci (typowe dla niedokrwistości z niedoboru żelaza)
• pieczenie języka, zaburzenia smaku, zapalenie języka i kącików ust (typowe dla niedokrwistości megaloblastycznej).

W przypadku niedokrwistości hemolitycznej mogą wystąpić dodatkowe objawy:

• zażółcenie skóry
• zażółcenie białkówek oczu
• świąd skóry
• powiększenie obwodu brzucha
• uczucie pełności w nadbrzuszu
• nudności i wymioty.

Objawy te są skutkiem niszczenia krwinek czerwonych oraz uwalniania hemoglobiny, która następnie metabolizuje do bilirubiny – żółtego barwnika. Przy dużym stężeniu w surowicy krwi bilirubina odkłada się w skórze i białkówkach oczu. Dolegliwości brzuszne wynikają z powiększenia narządów miąższowych (wątroby, śledziony), gdzie dochodzi do zwiększonego niszczenia krwinek czerwonych.

Niedokrwistość (anemia) – leczenie

Leczenie niedokrwistości zależy od ustalonej przyczyny oraz nasilenia. W przypadku ciężkiej niedokrwistości (stężenie hemoglobiny < 7 g/dl) istnieją wskazania do przetoczenia koncentratu krwinek czerwonych w warunkach szpitalnych, co chroni pacjenta przed poważnymi powikłaniami, takimi jak niedokrwienie mięśnia sercowego czy ośrodkowego układu nerwowego (mózgu). Leczenie preparatami krwiopochodnymi stosuje się również w sytuacjach ostrych, kiedy pacjent szybko traci duże ilości krwi, niezależnie od aktualnego stężenia hemoglobiny.

W przypadku przewlekłej łagodnej lub umiarkowanej niedokrwistości możliwe jest leczenie w warunkach domowych (ambulatoryjnych) z włączeniem odpowiedniej suplementacji, na przykład żelaza, witaminy B12 i/lub kwasu foliowego. Kluczowe jest ustalenie przyczyny niedokrwistości, zwłaszcza poprzez diagnostykę endoskopową przewodu pokarmowego.

Piśmiennictwo:

1. Chełstowska M, Warzocha K. Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości. Onkol Prakt Klin 2006; 2(3): 105–116.
2. Niedokrwistości. Medycyna praktyczna dla lekarzy. Online: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.15.1 [dostęp z dnia 22.10.2024 r.].
3. Hus I, Mastalerz-Migas A. Algorytm różnicowania przyczyn niedokrwistości. Lekarz POZ 2022; 8(1): 12–17.