Rzęsistkowica

Co to jest rzęsistkowica?

Rzęsistkowica jest częstym schorzeniem należącym do grupy chorób przenoszonych drogą płciową. Powoduje ją zakażenie pierwotniakowye Trichomonas vaginalis i może się ona wiązać z bezobjawowymi lub skąpoobjawowymi infekcjami, jak również powodować stany zapalne układu moczowo-płciowego. U chorych na rzęsistkowicę należy wykonać badania w kierunku innych chorób przenoszonych drogą płciową. Rzęsistkowica może być przyczyną niepłodności, powikłań ciążowych, powikłań po operacjach na jamie brzusznej i miednicy mniejszej.

Informacje podstawowe o rzęsistkowicy

Rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis) to szeroko rozpowszechniony w środowisku patogen, który jest związany z człowiekiem i przenosi się drogą płciową. Do zakażenia pierwotniakiem dochodzi najczęściej na drodze bezpośrednich kontaktów seksualnych. T. vaginalis może przetrwać tylko kilka godzin w zewnętrznym, wilgotnym środowisku, dlatego kontakt przez skażone przedmioty ma dużo mniejsze znaczenie. Pierwotniak bytuje głównie w pochwie, cewce moczowej i pęcherzu moczowym, natomiast u mężczyzn zazwyczaj w cewce moczowej, ale może też przechodzić wyżej do narządów układu moczowo-płciowego – gruczołu krokowego i pęcherzyków nasiennych. Złotym standardem rozpoznania jest wykrycie materiału genetycznego u osoby z objawami klinicznymi lub osoby bezobjawowej. Zaleca się wykonywanie badań przesiewowych u bezobjawowych partnerów seksualnych. Rzęsistkowica u kobiety ciężarnej może spowodować liczne powikłania ginekologiczne i stwarzać niebezpieczeństwo dla rozwijającego się płodu. Do możliwych powikłań należą przedwczesne pęknięcie błon płodowych, przedwczesny poród oraz niska masa urodzeniowa dziecka. Transmisja wertykalna rzadko prowadzi do wrodzonego zakażenia dróg moczowo-płciowych lub oddechowych noworodka.

Przyczyny rzęsistkowicy

Rzęsistkowica jest jedną z trzech najczęstszych zakaźnych przyczyn dolegliwości pochwy u kobiet w wieku rozrodczym, obok bakteryjnego zapalenia pochwy i drożdżakowego zapalenia pochwy i sromu, oraz jest przyczyną zapalenia cewki moczowej u mężczyzn. Rzęsistek pochwowy przebywa w świetle i na powierzchni dróg moczowo-płciowych. Najczęściej znajduje się w dolnej części dróg rodnych u kobiet oraz cewce moczowej i gruczole krokowym u mężczyzn. Wskutek obecności patogenu dochodzi do rozwoju stanu zapalnego – pierwotniak powoduje mikroowrzodzenia i uszkodzenia błony śluzowej. Pierwotniak jest zdolny do aktywnego ruchu, przez co może przechodzić na wyższe piętra układu moczowo-płciowego i zakażać je. Rozmnaża się przez podział i nie wytwarza formy przetrwalnikowej, w związku z czym jego rozprzestrzenianie się jest ograniczone do bezpośredniego kontaktu. Badanie wykrywające zakażenie należy wykonać u pacjentek skarżących się na wydzielinę z pochwy lub zapalenie sromu lub u których podczas badania wykryto objawy zapalenia sromu i/lub pochwy, a także u osób bezobjawowych pozostających we wspólnym pożyciu.

Epidemiologia rzęsistkowicy

Szacuje się, że rzęsistkowica jest najbardziej rozpowszechnioną niewirusową chorobą przenoszoną drogą płciową na świecie. W Stanach Zjednoczonych dotyka około 2,6 mln osób; w Polsce i Europie nie prowadzi się rejestrów zakażeń, stąd nie są znane dokładne dane epidemiologiczne. Rzęsistkowica jest częściej obserwowana u kobiet niż u mężczyzn. Według szacunków rzęsistkiem pochwowym może być zarażonych nawet 30–70% kobiet i 10–20% mężczyzn, w zależności od populacji oraz warunków bytowych, sanitarno-higienicznych i socjoekonomicznych. Rzęsistkowica występuje najczęściej u osób aktywnych seksualnie. Częstość występowania rzęsistkowicy w populacji ludzkiej zwiększa się wraz z wiekiem. Okres wylęgania i zakaźności to najczęściej 4–28 dni. Występowanie innych schorzeń przenoszonych drogą płciową sprzyja zakażeniom rzęsistkiem, a stan zapalny wywołany przez pierwotniaka sprzyja częstszym zakażeniom innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową. Rzęsistki mogą się dostać do organizmu dziecka w okresie okołoporodowym, a zakażenie rozwija się u około 5% dzieci zakażonych matek. U dziewcząt przed okresem pokwitania zakażenie stwierdza się rzadko. Zarażenie rzęsistkiem pochwowym dwukrotnie zwiększa częstość przenoszenia wirusa HIV wśród ludności afroamerykańskiej. Zakażenie przy porodzie może predysponować do posocznicy u matki.

Objawy rzęsistkowicy

U większości kobiet zakażonych (nawet ponad 50%) przebieg jest bezobjawowy lub bardzo skąpoobjawowy. Niekiedy zarażenie ma postać zapalenia pochwy i objawia się obfitą, pienistą, żółtawą wydzieliną o nieprzyjemnym zapachu, zaczerwienieniem i świądem sromu, objawami dyzurycznymi, częstomoczem, bólem podbrzusza oraz bolesnym współżyciem, czasem z towarzyszącymi krwawieniami kontaktowymi. U części kobiet choroba może mieć przewlekły, wieloletni przebieg z mniej nasilonymi objawami w postaci świądu, skąpych upławów i dyskomfortu podczas współżycia. Czasem zgłaszane objawy to dyskomfort w jamie brzusznej lub owrzodzenie sromu.

U mężczyzn zakażenie przebiega najczęściej bezobjawowo, u niektórych rozwija się zapalenie cewki moczowej, rzadziej zapalenie najądrzy i/lub gruczołu krokowego z towarzyszącymi objawami dyzurycznymi (ból przy oddawaniu moczu, świąd, rzadko wyciek z cewki moczowej), zaczerwienieniem ujścia cewki moczowej. W przypadku zapalenia gruczołu krokowego mogą pojawiać się ból krocza, gorączka, bolesne wzwody, krwiomocz lub występowanie krwi w nasieniu.

Jeżeli występują objawy należy wykonywać testy na inne choroby przenoszone drogą płciową, w tym zakażenie HIV, kiłę, rzeżączkę i chlamydię.

Leczenie rzęsistkowicy

W terapii zakażenia T. vaginalis stosuje się leki przeciwpierwotniakowe podawane drogą doustną – do najczęstszych należą metronidazol lub tynidazol. Leki stosowane miejscowo ani leki domowe nie są skuteczne. Leczeniu powinni zostać poddani partnerzy seksualni, a do czasu ukończenia leczenia i ustąpienia objawów zaleca się abstynencję seksualną. Rzęsistkowica jest wyleczalna. Leczenie cechuje się wysoką skutecznością i najczęściej pozwala na pozbycie się pierwotniaka, niemniej możliwe są kolejne zakażenia. Większość szczepów rzęsistka pochwowego jest szczególnie wrażliwa na metronidazol i jego pochodne (wskaźnik wyleczeń około 95%). Częstość samoistnych wyleczeń szacuje się na 20–25%. Leki można stosować w okresie ciąży. Zastosowanie tynidazolu lub metronidazolu wymaga zaprzestania karmienia piersią na ≥ 3 dni. Podczas stosowania metronidazolu zaleca się wstrzymanie od spożywania alkoholu w trakcie leczenia oraz przynajmniej 48 godzin po jego zakończeniu ze względu na możliwość wystąpienia tzw. reakcji disulfiramopodobnej. Do utrzymywania się lub nawrotów infekcji przyczyniają się nieodpowiednia terapia, ponowna infekcja lub oporność.

Profilaktyka rzęsistkowicy

Nie ma jednej skutecznej swoistej metody chroniącej przed zakażeniem. Rzęsistek pochwowy jest przenoszony głównie drogą płciową. Ryzyko zarażenia można zmniejszyć poprzez związki monogamiczne, unikanie przygodnych kontaktów seksualnych, stosowanie prezerwatyw, niewspółżycie seksualne z osobami chorymi na choroby przenoszone drogą płciową. Nie powinno się także współdzielić środków higieny osobistej. W przypadku zakażeń istotne jest leczenie wszystkich partnerów seksualnych w celu uniknięcia reinfekcji.

Piśmiennictwo

1. Edwards T, Burke P, Smalley H i wsp. Trichomonas vaginalis: clinical relevance, pathogenicity and diagnosis. Crit Rev Microbiol 2016; 42(3): 406–417.
2. Mielczarek E, Blaszkowska J. Trichomonas vaginalis: pathogenicity and potential role in human reproductive failure. Infection 2016; 44(4): 447–458.
3. Sherrard J, Ison C, Moody J i wsp. United Kingdom National Guideline on the Management of Trichomonas vaginalis 2014. Int J STD AIDS 2014; 25(8): 541–549.
4. Van Gerwen OT, Opsteen SA, Graves KJ i wsp. Trichomoniasis. Infect Dis Clin North Am 2023; 37(2): 245–265.
5. Webb B, Graham M, Korman TM. Trichomoniasis among men presenting to a sexual health clinic in Melbourne, Australia. Sex Health 2022; 19(5): 484–485.