Klasterowy ból głowy - nie pomyl go z migreną!

Klasterowy ból głowy – przyczyny

Przyczyny występowania klasterowych bólów głowy nie są znane. Ponieważ napady występują w określonym rytmie dobowym i sezonowym (zwłaszcza po zaśnięciu, we wczesnych godzinach porannych, wiosną i jesienią), zakłada się, że jedną z przyczyn powstawania klasterowych bólów głowy jest upośledzona kontrola rytmów dobowych. Potwierdzają to badania pokazujące, że struktury mózgu odpowiedzialne za czuwanie są bardziej aktywne u osób cierpiących na klasterowy ból głowy.

Klasterowy ból głowy może mieć też komponent dziedziczny. Krewni pierwszego stopnia osób cierpiących na klasterowy ból głowy mają około 18-krotnie większe ryzyko wystąpienia tych bólów głowy.

Uważa się, że niektóre substancje zawarte w pożywieniu i używki, a w szczególności alkohol i nikotyna, ale także czekolada, orzechy, ser i inna żywność zawierająca histaminę mogą wywoływać ataki bólowe. 

Ponadto, ataki mogą być prowokowane przez czynniki środowiskowe takie jak: 

• migotanie świateł (telewizja, kino), 
• przebywanie na dużych wysokościach, 
• wysiłek fizyczny, 
• leki rozszerzające naczynia krwionośne (np. nitrogliceryna).

Klasterowy ból głowy – objawy

Klasterowy ból głowy to napadowy, bardzo silny, jednostronny ból umiejscowiony najczęściej za okiem i na policzku, który może promieniować do skroni i ucha. Ból opisywany jest jako rozdzierający, przeszywający, pulsujący i palący, jako „nóż w oku” czy „paląca żywym ogniem skroń”.

Klasterowy ból głowy nigdy nie występuje po obu stronach w tym samym czasie - zwykle objawy pojawiają się jedynie jednostronnie. Zazwyczaj klasterowe bóle głowy zaczynają się zawsze o tej samej porze dnia, najczęściej jedną do dwóch godzin po zaśnięciu lub we wczesnych godzinach porannych.

Ataki bólu trwają od 15 do 180 minut i pojawiają się w różnym odstępie czasowym. Czasami występują co drugi dzień lub nawet do ośmiu razy dziennie. U niektórych pacjentów między epizodami napadów bólu upływają tygodnie lub miesiące, podczas których nie występują u nich żadne objawy. 

Ponad 90% pacjentów podczas napadu klasterowego bólu głowy jest wyjątkowo niespokojna ruchowo. Objawia się to tym, że chodzą tam i powrotem po pokoju (tzw. „chodzenie w kółko”), a czasami występowaniem nieracjonalnych zachowań (uderzanie głową o ścianę). Kiedy ból ustanie, często pojawia się uczucie wyczerpania.

Oprócz bólu występują następujące wegetatywne (czyli niezależne od woli) objawy towarzyszące:

• łzawienie z oka,
• przekrwiona spojówka oka,
• obrzęk powiek,
• wydzielina z nosa,
• pocenie się w okolicy czoła lub twarzy,
• zwężona źrenica, opadająca górna powieka i gałka oczna lekko zapadnięta w oczodole (ta triada objawów to tzw. zespół Hornera),
• nudności i wymioty.

Niektórzy pacjenci rozwijają depresję z powodu bólu i jego negatywnego wpływu na jakość życia, a nawet myśli samobójcze spowodowane ekstremalnym nasileniem bólu.

Klasterowy ból głowy a stres

Badania nie udowodniły związku stresu emocjonalnego i fizycznego z występowaniem klasterowego bólu głowy, chociaż związek ten istnieje w migrenie. Pomimo tego, wpływ stresu na klasterowy ból głowy jest cały czas sugerowany i czasami obserwowany przez pacjentów i lekarzy w poszczególnych przypadkach.

Klasterowy ból głowy - domowe sposoby

Skuteczność domowych sposobów w leczeniu klasterowego bólu głowy nie została potwierdzona naukowo. 

Części pacjentów pomaga przebywanie w niższych temperaturach lub zimne okłady na twarz. Inne domowe sposoby stosowane w klasterowym bólu głowy to ćwiczenia oddechowe, magnez czy krem z kapsaicyną. Działanie korzenia kudzu w klasterowym bólu głowy zostało opisane na grupie kilkunastu pacjentów. 

Zmiany w stylu życia, a zwłaszcza regularny sen, umiarkowany wysiłek fizyczny i zaprzestanie palenia, przyczyniają się do zmniejszenia ilości ataków.

Należy pamiętać, że akupunktura, ćwiczenia relaksacyjne, masaże czy biofeedback, które przynoszą ulgę w napięciowych bólach głowy czy migrenach, nie mają wpływu na klasterowe bóle głowy. 

Klasterowy ból głowy a migrena

Istnieją pewne podobieństwa między migreną a klasterowym bólem głowy, co może utrudniać ich rozróżnienie. Na przykład niektóre migrenowe bóle głowy mogą powodować łzawienie, zaczerwienienie oczu i przekrwienie błony śluzowej nosa. W migrenie objawy te zwykle obejmują obie strony głowy, a nie tylko jedną stronę, jak w przypadku klasterowych bólów głowy. Inne objawy, np. występowanie wymiotów i nudności, może również wystąpić w obu rodzajach bólu głowy.

Jedną z najbardziej rzucających się w oczy różnic pomiędzy osobą z klasterowym bólem głowy a osobą z migreną jest jej zachowanie. Cierpiący na migrenę zazwyczaj preferuje odpoczynek, często leży w ciemnym pokoju. Z kolei osoby dotknięte klasterowym bólem głowy odczuwają wewnętrzny niepokój, który objawia się też niepokojem ruchowym. 

Inną znaczącą różnicą między klasterowymi i migrenowymi bólami głowy jest czas ich trwania. Klasterowy ból głowy trwa od 30 do 180 minut. Migrena trwa dłużej — często cały dzień lub nawet kilka dni. Chociaż rzadko zdarza się mieć więcej niż jedną migrenę dziennie, możliwe jest wystąpienie do ośmiu klasterowych bólów głowy w ciągu jednego dnia!

Nie tylko czas, ale również wzorzec występowania bólu różni się. W przypadku klasterowych bólów głowy między napadami bólu występują okresy bezobjawowe. Migrenowe bóle głowy często zmieniają się pod względem nasilenia w ciągu jednego ataku, ale ból nie ustępuje całkowicie. 

Klasterowy ból głowy – leczenie

Klasterowy ból głowy jest trudny do leczenia. Osoby nim dotknięte powinny zawsze skonsultować się z lekarzem specjalistą. Zwykłe środki przeciwbólowe stosowane w leczeniu bólów głowy (aspiryna, ibuprofen, a nawet opioidy) są zwykle nieskuteczne w przypadku klasterowych bólów głowy. 

Jakie leki pomagają?

• Tryptany są bardzo skuteczne w zwalczaniu ostrych ataków klasterowego bólu głowy. Podane w postaci aerozolu donosowego lub iniekcji podskórnej, działają szybciej. Leki te nie nadają się do profilaktyki ataków.
• Wdychanie czystego tlenu wykazuje działanie w ponad połowie przypadków. Pacjent oddycha tlenem przez maskę na twarz przez 15 do 20 minut, siedząc z lekko zgiętym tułowiem. Nie wykazano, dlaczego tlen jest skuteczny w przypadku ataków klasterowego bólu głowy i dlaczego pomaga tylko niektórym pacjentom.
• Lidokaina to środek znieczulający, który przynosi ulgę w około jednej trzeciej przypadków.
• Inne metody, np. nieinwazyjna stymulacja nerwu błędnego czy blok nerwu potylicznego.
• Dostępne jest także leczenie profilaktyczne zmniejszające częstotliwość i nasilenie ataków. Stosowane są w nim następujące leki: werapamil, glikokortykosteroidy (leki pierwszego wyboru) czy lit oraz topiramat.

Klasterowy ból głowy jest chorobą przewlekłą, nawrotową. Leki zmniejszają nasilenie ataków bólowych i redukują ich ilość, ale nie prowadzą do wyleczenia. Ważne jest, żeby nie starać się „znieść” bólu, ale zwrócić się do specjalisty, który, w razie potrzeby, zaproponuje różne metody leczenia.

Konsultacja merytoryczna: Mirosław Niedbała, specjalista medycyny rodzinnej

Referencje

1. Gaul, C. et al.: "Cluster-Kopfschmerz", in: Dtsch Arztebl Int 2011; 108(33): 543-9; DOI: 10.3238/arztebl.2011.0543 (dostęp: 22.08.2022)
2. Bartoszek K. Klasterowy ból głowy. Medycyna praktyczna https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/choroby/146312,klasterowy-bol-glowy (dostęp: 04.08.2023)
3. Sewell RA. Response of cluster headache to kudzu. Headache. 2009 Jan;49(1):98-105. doi: 10.1111/j.1526-4610.2008.01268.x. PMID: 19125878.
4. May A, Evers S, Goadsby PJ, Leone M, Manzoni GC, Pascual J, Carvalho V, Romoli M, Aleksovska K, Pozo-Rosich P, Jensen RH; European Academy of Neurology Task Force. European Academy of Neurology guidelines on the treatment of cluster headache. Eur J Neurol. 2023