Świerzb

Świerzb - informacje podstawowe

Świerzb jest zakaźną chorobą pasożytniczą wywoływaną przez roztocze z gatunku Sarcoptes scabiei var. hominis, czyli świerzbowca ludzkiego. Pasożytnicze roztocza żyją i rozmnażają się w rogowej warstwie skóry, drążąc tunele. Najczęstsze objawy świerzbu to intensywny świąd i wysypka skórna. Świerzbowce zwykle rozprzestrzeniają się poprzez bezpośredni długotrwały kontakt skóra do skóry z osobą chorą na świerzb. Cykl rozwojowy świerzbowca ludzkiego trwa 2–4 tygodnie i odbywa się tylko na człowieku. Pasożyty mogą drążyć nawet 5-centymetrowe nory świerzbowcowe (dziennie samice drążą do 3 mm). Postaci rozwojowe świerzbowca ludzkiego poza organizmem człowieka mogą przeżyć do 4 dni na materiale włókiennym, do 3 dni w 4-proc. roztworze formaliny i do 6 dni w roztworze fizjologicznym.

Epidemiologia i drogi zarażenia świerzbem

Co roku na świerzb choruje ponad 300 mln osób na całym świecie, w tym ok. 15 tys. w Polsce. Świerzb jest chorobą zakaźną – u 2/3 chorych przeniesienie świerzbowca odbywa się podczas bezpośredniego i długotrwałego kontaktu ze skórą osoby zarażonej, najczęściej w czasie kontaktów seksualnych lub spania w jednym łóżku. Rzadziej do przeniesienia świerzbowca może dojść za pośrednictwem przedmiotów, które miały kontakt ze skórą osoby zarażonej (np. ubrania, pościel, ręczniki) – ta droga zarażenia jest częstsza dla świerzbu skorupiejącego, w którego przebiegu na powierzchni skóry chorego znajdują się miliony świerzbowców. Świerzbowce zwierzęce nie stanowią zagrożenia dla zdrowych ludzi bez zaburzeń odporności.

Objawy świerzbu

W przypadku zarażenia świerzbem po raz pierwszy objawy pojawiają się po ok. 2 miesiącach (od 2 do 6 tyg.), jednak nosiciel może stanowić źródło zarażenia jeszcze przed wystąpieniem u niego objawów. W przypadku ponownej inwazji świerzbowcem objawy występują już po 1–4 dniach od zarażenia. Głównym objawem jest uogólniony świąd nasilający się po rozgrzaniu ciała (podczas snu, aktywności fizycznej, kąpieli) oraz zmiany skórne – najczęściej drobne, rozproszone grudki, często z otarciami, w niektórych przypadkach z widocznymi norami świerzbowcowymi, które wyglądają jak cienkie brunatnoszare linie o długości 0,5–1 cm. Wykrycie nor świerzbowcowych może być trudne z powodu przeczosów lub wtórnej infekcji bakteryjnej. Inne zmiany, które można zaobserwować w przebiegu świerzbu klasycznego, to pęcherzyki (najczęściej na początku nory świerzbowcowej), guzki (twarde, o średnicy 0,5 cm) oraz pęcherze.

Typowa lokalizacja zmian to:

• boczne powierzchnie palców rąk i stóp,
• przestrzenie międzypalcowe,
• boczne powierzchnie tułowia,
• pośladki,
• pachwiny,
• pachy,
• podbrzusze,
• okolice fałdów skórnych,
• piersi,
• zgięciowe powierzchnie nadgarstków,
• zgięciowe powierzchnie łokci,
• narządy płciowe.

U niemowląt i małych dzieci zmiany mogą występować w lokalizacjach innych niż typowe, np. na dłoniach, podeszwach stóp, twarzy, owłosionej skórze głowy, plecach. U dzieci świerzbem zajęte są zwykle duże obszary skóry więc choroba wstępnie nasuwa podejrzenie atopowego zapalenia skóry lub innych zmian ogólnoustrojowych. U osób starszych oprócz zmian w typowych lokalizacjach występują także zmiany w miejscach nietypowych, np. na owłosionej skórze głowy, w okolicach łokci, kolan, dłoni, na podeszwach stóp.

Rodzaje świerzbu

Świerzb może występować w kilku postaciach, ale najczęstszą postacią jest świerzb zwykły, zwany również świerzbem klasycznym. Druga forma znana jest jako świerzb skorupiasty (czasami nazywany świerzbem norweskim), który ma cięższy przebieg niż zwykły świerzb i występuje częściej u pacjentów z obniżoną odpornością, może również wystąpić u pacjentów dotkniętych chorobami neurologicznymi powodującymi osłabienie czucia, pacjentów z obniżoną zdolnością drapania się z powodu unieruchomienia oraz pacjentów podatnych genetycznie. Inną ciężką formą świerzbu jest świerzb pęcherzowy z objawami naśladującymi pemfigoid pęcherzowy.

Diagnostyka świerzbu

Świerzb zwykle diagnozuje się na podstawie objawów oraz wywiadu z pacjentem. Czasami pomocna jest diagnostyka mikroskopowa zeskrobin naskórka i poszukiwanie form rozwojowych świerzbowców lub ich jaj, jednak ta metoda często jest obarczona błędem fałszywie negatywnych wyników z uwagi na to, że w najczęstszym świerzbie klasycznym populacja roztoczy może liczyć tylko kilkanaście osobników. W diagnostyce można również wykorzystać wideodermatoskopię lub dermatoskopię.

Leczenie świerzbu

Wybór leczenia zależy od obrazu klinicznego świerzbu, współistniejących chorób skóry oraz stanu ogólnego. Podstawą jest leczenie wszystkich domowników i partnerów seksualnych, nawet jeśli nie występują u nich objawy, oraz zastosowanie odpowiednich zabiegów higienicznych. Bieliznę, ubrania, pościel, ręczniki, koce, narzuty, pościel używane w ciągu ostatniego tygodnia przed kuracją należy wyprać w 60 stopniach lub bardzo dokładnie wyprasować gorącym żelazkiem. Przedmioty, które nie mogą zostać wyprane, należy odizolować, np. przykrywając folią na około tydzień, lub – jeśli to możliwe – zastąpić nowymi. W leczeniu stosuje się najczęściej preparaty zewnętrzne, które należy nanosić na całe ciało (od żuchwy w dół), a u dzieci poniżej 3. roku życia – również na twarz i owłosioną skórę głowy (omijając oczy i usta). Po odpowiednim czasie określonym przez producenta należy zmyć lek i założyć czystą odzież.

W leczeniu wykorzystuje się przede wszystkim 5-proc. preparat permetryny. Do innych leków stosowanych w leczeniu świerzbu zaliczamy 10-proc. krotamiton, benzoesan benzylu, a także preparaty siarki o różnym stężeniu. Poza tym niektórzy pacjenci otrzymują również miejscowe i/lub doustne leczenie przeciwbakteryjne oraz leczenie przeciwświądowe. Świąd skóry może utrzymywać się nawet kilka tygodni po zakończeniu kuracji. Aby z nim walczyć, można dodatkowo stosować pielęgnację przy pomocy np. emolientów. Z uwagi na obecność pasożytów na przedmiotach codziennego użytku częste są reinfekcje – jeśli świąd nie mija po 3–4 tygodniach od zakończenia leczenia, konieczna jest ocena jego skuteczności.

Piśmiennictwo:

1. Filipowska-Grońska A. Aktualnie dostępne terapie leczenia świerzbu w Polsce. Online: https://olsztyn.oia.org.pl/wp-content/uploads/2022/05/Aktualnie-dosteepne-terapie-leczenia-sswierzbu-w-Polsce_IN-1.pdf.
2. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Warszawie. Świerzb. Online: https://www.gov.pl/web/wsse-warszawa/epid-swierzb.
3. Talaga-Ćwiertnia K. Sarcoptes Infestation. What Is Already Known, and What Is New about Scabies at the Beginning of the Third Decade of the 21st Century? Pathogens 2021; 10(7): 868.
4. Wiercińska E. Świerzb – zapobieganie zarażeniu. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Krakowie. Online: https://nowysacz.psse.malopolska.pl/attachments/article/249/Swierzb%20-%20zapobieganie%20zarazeniu.pdf.
5. Zawadzińska-Halat K i wsp. Świerzb – postaci kliniczne, diagnostyka i leczenie. Online: https://www.mp.pl/medycynarodzinna/praktyka-kliniczna/144272,swierzb-postaci-kliniczne-diagnostyka-i-leczenie,1.
6. Gilson RL, Crane JS. Scabies. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK544306/.