Wszawica

Wszawica - informacje podstawowe

Wszawica dotyka każdego roku setki milionów ludzi na całym świecie. Trzy odmiany wszy, które są pasożytami ludzkimi, to wesz głowowa, wesz łonowa i wesz odzieżowa. Wszy głowowe pokonują wszystkie bariery społeczno-ekonomiczne, podczas gdy wszy odzieżowe częściej atakują osoby bezdomne i przebywające w dużych skupiskach ludzkich. Wszy to owady pasożytnicze, które w swoim cyklu życiowym nie mają fazy wolnożyjącej. Są przenoszone przez bezpośredni kontakt m.in. ze skórą czy włosami, a objawy wszawicy występują zwykle po 3–4 tyg.

Przyczyny wszawicy

Wszy odzieżowe i głowowe osiągają długość 1–3 mm, natomiast wszy łonowe są znacznie mniejsze.

Jak wygląda wesz we włosach? Wesz głowowa jest zwykle szara lub brązowa. Ma ciało pokryte pancerzem o ściśle zrośniętych segmentach, małą głowę z wyraźnie zaznaczonymi czułkami i sześć nóg zakończonych pazurkami, dzięki którym może utrzymać się na włosach.

Wszy spędzają całe życie na ludzkim ciele i żywią się wyłącznie krwią. Nie potrafią skakać ani latać. Poza człowiekiem są w stanie przeżyć tylko kilka dni, chociaż mogą się przemieszczać nawet o parę metrów.

Jak powstają wszy? Samice żyją 1–3 mies. i w tym czasie składają do kilkuset jaj, zwanych gnidami. Za pomocą kleistej wydzieliny z gruczołów samic jaja przyklejają się do włosów tuż przy skórze lub do materiału odzieży. Po wylęgnięciu z jaj larwy dojrzewają do osobników dorosłych w ciągu 2–3 tyg.

Jak można się zarazić wszawicą?

Uważa się, że przenoszenie wszy głowowych następuje przez kontakt głowa–głowa, dzielenie nakryć głowy lub inną bezpośrednią styczność z zanieczyszczonymi wszami przedmiotami, takimi jak np. siedzenia kinowe, akcesoria fryzjerskie.

Wszy łonowe są przenoszone przez kontakty seksualne lub pościel, odzież.

Wszy odzieżowe żyją i składają jaja w ubraniach lub pościeli, do skóry przemieszczają się tylko po to, aby się pożywić. Rozprzestrzeniają się głównie przez bezpośredni kontakt w populacjach o słabej higienie, jednak są przenoszone również przez odzież, pościel i ręczniki. Jak długo wszy mogą żyć w pościeli? Pozbawione pożywienia wszy są w stanie przeżyć w pościeli czy na ubraniach nie więcej niż 48 godz. Wszy odzieżowe mogą przenosić groźne choroby, jak tyfus plamisty, dur powrotny, dżuma czy gorączka okopowa. Choroby te zwykle odnotowuje się w miejscach ogarniętych wojną lub na terenach, gdzie występują klęski żywiołowe. Obecnie w krajach cywilizowanych epidemie tych chorób nie występują.

Epidemiologia wszawicy

Inwazje wszy dotykają każdego roku setki milionów ludzi na całym świecie. Odnotowano je we wszystkich krajach i na wszystkich poziomach społeczeństwa. Epidemie wszy głowowych częściej dotykają dzieci w wieku 3–12 lat, przy czym dziewczynki są narażone bardziej niż chłopcy. W krajach uprzemysłowionych małe epidemie zwykle rozwijają się u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, których ścisłe więzi społeczne pozwalają na szybkie rozprzestrzenianie się plagi. Choroba niejednokrotnie występuje u kilku członków tego samego gospodarstwa domowego. Inwazje wszy głowowych są częstsze w cieplejszych miesiącach, a także na obszarach o większej wilgotności.

Wszy odzieżowe atakują głównie osoby bezdomne i wolą chłodniejsze pory roku.

Inwazje wszy łonowych występują częściej u osób aktywnych seksualnie. Do zakażeń wszą łonową dochodzi jednak coraz rzadziej, z uwagi na powszechny zwyczaj depilacji okolic intymnych.

Objawy wszawicy

Po czym poznać, że ma się wszy? Ugryzienia wszy powodują uporczywy świąd, który może pojawić się po upływie 2–6 tyg. od pierwszego zarażenia, jednak gdy mamy do czynienia z ponownym zarażeniem, może wystąpić już po 1–2 dniach. Świąd wywołuje drapanie, co może prowadzić do wtórnej infekcji bakteryjnej, a ostatecznie skutkować powikłaniami takimi jak liszajec i ropne zapalenie skóry.

W badaniu diagnozę potwierdza się znalezieniem co najmniej jednej wszy podczas oględzin. Pomóc może użycie jasnego światła, szkła powiększającego lub grzebienia o drobnych zębach. Znalezienie samych gnid nie jest wystarczające do potwierdzenia trwającej inwazji, ponieważ gnidy mogą pozostawać na włosach przez miesiące po udanym leczeniu. Ponadto z gnidami łatwo pomylić łupież, resztki lakieru do włosów i cząsteczki brudu. Jak odróżnić jaja wszy od łupieżu? Jaja mają regularny, owalny kształt i są trudne do usunięcia.

Gdy wszy zostaną znalezione u badanej osoby, wszyscy członkowie jej rodziny, którzy mają z nią kontakt, również powinni zostać zbadani pod kątem obecności pasożytów.

Typowa lokalizacja zmian:

• wszawica głowowa – owłosiona skóra głowy (zwłaszcza za uszami i na karku);
• wszawica odzieżowa – skóra całego ciała;
• wszawica łonowa – głównie okolica łonowa, pachwinowa.

Leczenie wszawicy

Metody niefarmakologiczne:

• wyczesywanie na mokro (15–30 min co 3 dni przez 2–3 tyg.) – najmniej skuteczne;
• grzebień elektroniczny (na sucho, codziennie przez 2 tyg.) – nie działa na gnidy;
• grzebień termiczny;
• golenie zajętych okolic, zwłaszcza w przypadku wszawicy łonowej;
• usuwanie gnid po leczeniu farmakologicznym – w celu oddzielenia gnid od włosów stosuje się różne substancje, np. ocet rozpuszczony w wodzie w proporcji 1 : 2.

Leczenie farmakologiczne (podstawa leczenia wszawicy) – wszystkie preparaty stosuje się zewnętrznie (część z nich nie jest wskazana u dzieci i kobiet w ciąży):

• gotowe preparaty silikonowe zawierające cyklometikon lub dimetikon stosowane na włosy – są najskuteczniejsze; zaburzają mechanizm oddechowy pasożyta, co prowadzi do jego szybkiej śmierci;
• preparaty zawierające permetrynę w postaci szamponu;
• nalewka z ziela ostróżeczki z kwasem octowym, którą stosuje się na skórę głowy;
• nalewka piołunowo-wrotyczowa z kwasem octowym, którą stosuje się na skórę głowy.

Postępowanie po leczeniu wszawicy

Ponieważ wszy mogą być obecne na przedmiotach, konieczne jest wypranie zarażonej odzieży i pościeli w gorącej wodzie. Aby zniszczyć wszy i gnidy, należy je poddawać działaniu temperatury min. 52°C przez 30 min.

Czego nie lubią wszy? Wszy odstrasza zapach lawendy, anyżu, citronelli, rozmarynu, kokosa czy drzewa herbacianego.

Piśmiennictwo:

1. Bragg BN, Wills Ch. Pediculosis. [W:] StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470343/.
2. Szepietowski J, Salomon J. Wszawica. Online: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.153.3.4.