Fotodermatozy

Fotodermatozy - wprowadzenie

Fotodermatozy to zróżnicowana grupa chorób skóry. Cechują się nadwrażliwością na promieniowanie nadfioletowe światła słonecznego, a powstają na skutek nieprawidłowości genetycznych, metabolicznych, jak również pod wpływem czynników zewnętrznych, takich jak: leki, kosmetyki, soki roślinne (reakcje fototoksyczne, fotoalergiczne). Fotodermatozy najczęściej występują w okolicach odsłoniętych, czyli na skórze twarzy, szyi, dekoltu, przedramion oraz dłoni.

Podział fotodermatoz:

• fotodermatozy idiopatyczne: wielopostaciowa osutka świetlna, pokrzywka słoneczna, przewlekłe zmiany posłoneczne (przetrwałe odczyny świetlne, wyprysk słoneczny);
• fotodermatozy egzogenne: wyprysk fotoalergiczny, wyprysk fototoksyczny;
• fotodermatozy endogenne: porfirie, pelagra;
• choroby ulegające zaostrzeniu pod wpływem światła: toczeń rumieniowaty, pemfigoid;
• genodermatozy z nadwrażliwością na światło: skóra pergaminowata i barwnikowa.

Najczęstsza fotodermatoza to wielopostaciowa osutka świetlna.

Przyczyny fotodermatoz

Czynnikiem wywołującym wielopostaciowe osutki świetlne są najczęściej długie promienie nadfioletowe światła słonecznego – UVA, rzadziej UVB lub UVA/UVB. Mechanizm rozwoju zmian polega na nadwrażliwości typu opóźnionego na bliżej niepoznane antygeny powstałe pod wpływem słońca. Odstęp czasowy pomiędzy ekspozycją na światło a powstaniem odczynu waha się od 18 godzin aż do 5 dni.

Epidemiologia fotodermatoz

Wielopostaciowe osutki świetlne to najczęstsza postać fotodermatozy zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Schorzenie dotyczy ok. 20% populacji ogólnej, częściej kobiet.

Objawy fotodermatoz

W obrazie klinicznym wielopostaciowych osutek świetlnych stwierdza się obecność grudek, zmian rumieniowych i pęcherzykowych. Wykwity skórne pojawiają się po godzinach lub dniach od ekspozycji i są ograniczone tylko do poddanych promieniowaniu UV obszarów skóry. W przebiegu schorzenia obserwuje się początkowo nieregularny rumień, któremu towarzyszy świąd skóry. Z czasem pojawiają się indywidualne dla każdego pacjenta wykwity, które zlewają się, zajmując coraz większe obszary skóry. Zmiany skórne mogą przyjmować następujący charakter: grudkowy, blaszkowaty, grudkowo-pęcherzykowy, krwotoczny lub przypominający ukąszenia przez owada. Najczęściej spotykanymi wykwitami są grudki lub pęcherzyki pojawiające się zwykle w okolicy dekoltu. Często zajęte są boczne powierzchnie twarzy, boczne powierzchnie szyi, ramiona i grzbiety dłoni. Bardzo rzadko zmiany szerzą się na obszar skóry nieeksponowany na światło. Zmiany chorobowe zwykle ustępują samoistnie po upływie kilku dni. Na skutek stałej ekspozycji na słońce z reguły dochodzi do powstania odporności. Jednak często obserwuje się nawroty po powtórnej ekspozycji na promieniowanie. Pacjenci podają, że szkodzi im głównie naświetlanie słoneczne w okresie wczesnej wiosny, natomiast latem, gdy skóra jest opalona, mogą przebywać na słońcu.

W zależności od dominujących wykwitów skórnych wyróżniamy:

• świerzbiączkę letnią: przeważają zmiany rumieniowe, obrzękowe,
• opryszczki ospówkowate: przeważają grudki, pęcherzyki, strupy.

Młodzieńcza osutka wiosenna to odmiana wielopostaciowej osutki świetlnej, która dotyczy przede wszystkim chłopców albo młodych mężczyzn na początku okresu wiosennego. Typową lokalizacją zmian chorobowych jest małżowina uszna, rzadziej nos lub dłonie. Opisywane są zachorowania masowe w grupie turystów lub żołnierzy, zwłaszcza w przypadku ekspozycji na słońce w połączeniu z niską temperaturą powietrza.

Wielopostaciowe osutki świetlne to schorzenie o charakterze przewlekłym. W jednym z badań obserwowano pacjentów przez ponad 30 lat i stwierdzono, że u 25% z nich doszło do całkowitego ustąpienia objawów, u 50% do poprawy, a u pozostałych 25% do pogorszenia stanu klinicznego.

Leczenie fotodermatoz

W leczeniu wielopostaciowych osutek świetlnych na ogół poprawę uzyskuje się po zastosowaniu miejscowych leków o działaniu przeciwświądowym i przeciwzapalnym, aczkolwiek zmiany skórne stosunkowo szybko ustępują po ograniczeniu ekspozycji na słońce. Skuteczna jest także fotochemioterapia (PUVA). Powstająca w wyniku naświetlania melanina chroni skórę przed działaniem światła słonecznego, ale leczenie to powinno być prowadzone bardzo ostrożnie. Można także „hartować” skórę za pomocą promieniowania UVB, zaczynając od małych dawek i stopniowo wydłużając czas ekspozycji. Naświetlania takie należy rozpocząć 4–6 tygodni przed spodziewaną ekspozycją na słońce. Pacjenci powinni stosować miejscowe środki chroniące przed promieniowaniem słonecznym o najszerszym spektrum działania.

Profilaktyka fotodermatoz

W profilaktyce nawrotów schorzenia zaleca się środki chroniące przed promieniowaniem słonecznym o możliwie najszerszym spektrum działania, ponadto powolną, stopniową ekspozycję na pierwsze promieniowanie słoneczne i zakładanie odzieży ochronnej. Naświetlanie promieniowaniem UVB, UVA bądź obydwoma pasmami przed ekspozycją słoneczną może spowodować zahartowanie skóry.

Piśmiennictwo

1. Jabłońska S, Majewski S. Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. PZWL, Warszawa 2005.
2. Burgdorf WHC, Plewig HH, Landthaler M. Dermatologia Braun-Falco. Czelej, Lublin 2011.
3. Szepietowski J, Reich A. Leczenie chorób skóry i chorób przenoszonych droga płciową. PZWL, Warszawa 2008.
4. Rzepa T, Szepietowski J, Żaba R. Psychologiczne i medyczne aspekty chorób skóry. Cornetis, Wrocław 2011.