Modzele, nagniotki, odciski – czym są i jak je usunąć?

Modzele, nagniotki - informacje podstawowe

Skóra poddawana jest regularnym obciążeniom mechanicznym, co wywołuje nadmierne rogowacenie. Niewłaściwe obuwie, nieprawidłowa mechanika stóp i wysoki poziom aktywności powodują ucisk i tarcie, które prowadzą do odcisków i modzeli. Większość zmian można leczyć zachowawczo, stosując odpowiednie obuwie, wkładki i ortezy. Modzele i odciski najczęściej lokalizują się na części podeszwowej stóp w okolicy pięty lub nad głowami kości śródstopia. Zmiany zwykle ustępują po usunięciu wywołujących je sił mechanicznych.

Przyczyny tworzenia się odcisków i modzeli

Tworzenie się odcisków i modzeli może być spowodowane naprężeniami mechanicznymi wynikającymi z wadliwego obuwia (noszenie źle dopasowanych butów), nieprawidłową mechaniką stopy (deformacja stopy wywierająca nieprawidłowy nacisk) i wysokim poziomem aktywności. Odcisk to ograniczona zmiana hiperkeratotyczna z centralnym stożkowym rdzeniem z keratyny, powodująca ból i stan zapalny. Stożkowy rdzeń w odcisku, będący pogrubieniem warstwy rogowej naskórka, jest reakcją ochronną na uraz mechaniczny. Ten centralny rdzeń odróżnia odcisk od modzeli. 

Odciski dzielimy na 2 podtypy: 

1. Odciski twarde (heloma durum) – są najpowszechniejszą odmianą. Pojawiają się jako sucha, zrogowaciała masa hiperkeratozy z twardym rdzeniem centralnym. Najczęściej występują na grzbietowo-bocznej stronie piątego palca lub na grzbiecie stawów międzypaliczkowych mniejszych palców.
2. Odciski miękkie (heloma molle) – powstają w wyniku absorpcji sporej ilości wilgoci z potu i charakteryzują się zmacerowanym wyglądem. To niezwykle bolesna zmiana, która może rozwinąć się między dowolnymi palcami, zwykle między czwartym a piątym palcem u stopy. 

Częstą przyczyną twardych i miękkich odcisków jest deformacja palca zwana palcem młotkowatym. Skuteczność leczenia zależy od ciężkości deformacji. 

Modzel to rozległa lub rozlana zmiana hiperkeratotyczna o stosunkowo równej grubości, zwykle znajdująca się pod głowami kości śródstopia, w miejscu tarcia, podrażnienia i ucisku. W przeciwieństwie do odcisków brzegi modzeli są nieokreślone. Modzel może być mylona z brodawką wirusową. Zmiany hiperkeratotyczne wynikają ze zwiększonego obciążenia mechanicznego i nie są chorobą skóry.

Nagniotki i modzele - epidemiologia

Nagniotki i modzele to powszechne zmiany, występujące częściej u osób dorosłych, z przewagą kobiet. Przyczynia się do nich przede wszystkim noszenie zbyt ciasnego lub mającego bardzo cienką i miękką podeszwę obuwia. Tworzeniu zrogowaceń sprzyja również częste zakładanie szpilek. Dodatkowe czynniki ryzyka to: otyłość, nadwaga oraz szybki przyrost masy w czasie ciąży (większa masa ciała zwiększa nacisk na stopy), płaskostopie, stopa wydrążona, palce młotkowate, wrodzone i nabyte wady postawy (nacisk jest nierównomiernie rozłożony).

Objawy modzeli i nagniotków

Modzele i nagniotki stanowią pogrubienia naskórka i charakteryzują się żółtym zabarwieniem, szorstką powierzchnią i są twarde w dotyku. W przypadku nagniotka występuje dodatkowo rogowy czop (rdzeń) i zmiana ta może być bolesna. Mają dobrze zarysowane brzegi, ale często są dodatkowo pokryte modzelami. Środek nagniotka to czop rogowy (rdzeń), który przybiera kształt stożka, a jego wierzchołek skierowany jest w głąb skóry. Jeżeli ten znajduje się w pobliżu zakończeń nerwowych, może powodować znaczny ból. Modzele to twarde skórne zgrubienia, które – podobnie jak nagniotki – występują na częściach ciała poddanych zwiększonemu naciskowi lub tarciu. Zajmują najczęściej pięty, śródstopie, podstawy palców. Są mało wrażliwe na dotyk, koloru żółtego lub szarawego i w odróżnieniu od nagniotków nie mają wyraźnie zarysowanych brzegów.

Leczenie modzeli i nagniotków

Stosowanie miejscowych preparatów o działaniu keratolitycznym (złuszczającym) może przynieść niewielką poprawę. 

Modzele mogą być usuwane mechanicznie na wiele sposobów. Jedną z metod jest ścieranie zmiany: pumeksem, diamentowym pilnikiem lub zawierającym węglik krzemu papierem ściernym. Inną metodą jest ich ścinanie i wygładzanie przy użyciu specjalnych ostrzy. Czasami wykonuje się wycięcie lub wyłyżeczkowanie. Podstawą leczenia objawowego jest ostre oczyszczenie rany w celu zmniejszenia ilości tkanki hiperkeratotycznej. Do usunięcia tych zmian i pozbycia się czopu keratynowego można użyć ostrza, zapewniając niemal całkowite odciążenie tego obszaru. Aby przedłużyć ulgę po ostrym oczyszczeniu rany, można użyć podkładki. 

Pacjentom, u których występują rozsiane, niebolesne zmiany hiperkeratotyczne, można zalecić użycie pumeksu w celu zmniejszenia zmiany, po uprzednim namoczeniu stopy w ciepłej wodzie. Należy unikać dostępnych bez recepty produktów zawierających kwas salicylowy, ponieważ mogą one uszkodzić otaczające zdrowe tkanki, zwłaszcza u pacjentów z neuropatią i obniżoną odpornością. 

W przypadku twardych odcisków piankowe podkładki lub silikonowe nakładki na palce zapewniają amortyzację i ochronę niezbędną po odpowiednim oczyszczeniu odcisków. 

Modzele podeszwowe powstałe w wyniku obciążenia głów kości śródstopia można złagodzić lub wyeliminować za pomocą akomodacyjnych podkładek śródstopia. Filc samoprzylepny może być użyty do przeniesienia ciężaru z bolesnego obszaru na niezajęte obszary stopy. Przy projektowaniu wkładki akomodacyjnej należy wziąć pod uwagę wielkość i kształt głów kości śródstopia. Przednia krawędź poduszki śródstopia musi zajmować całą szerokość głów kości śródstopia i być zwężona proksymalnie wzdłuż krawędzi przyśrodkowej i bocznej. Pełna szerokość występuje na śródstopiu. W miarę zbliżania się do pięty wkładka staje się węższa z każdej strony. W dystalnej krawędzi podkładki wykonuje się małe, półkoliste nacięcia, wystarczająco duże, aby pomieścić głowy kości śródstopia. Nacięcia akomodacyjne można wykonać dla dowolnej głowy kości śródstopia lub dowolnej kombinacji głów kości śródstopia. Filcowe wyściółki można nakładać bezpośrednio na stopę lub wewnątrz buta. 

Operację należy rozważać dopiero wtedy, gdy zawiodą metody zachowawcze. Celem chirurgicznej interwencji jest korekcja deformacji palców i stóp.

Profilaktyka modzeli i nagniotków

Aby uchronić się przed zgrubieniami naskórka, należy unikać powtarzającego się ucisku na skórę, najczęściej będącego skutkiem noszenia zbyt ciasnego obuwia. Ważna jest odpowiednia pielęgnacja stóp, dokładne ich osuszanie i stosowanie kremów nawilżających. Profilaktyka zdrowia skóry stóp ma szczególne znaczenie u pacjentów z zaburzeniami czucia, a także z zespołem stopy cukrzycowej, gdyż zaniedbania mogą zwiększać ryzyko zakażeń i powikłań w zakresie stóp. 

Piśmiennictwo

1. Ashique KT, Srinivas CR, Sethy M. Toe elevation in corn management. J Am Acad Dermatol 2020; 83(5): e327–e328.
2. Mukhopadhyay AK. Foot that hurts: A brief note on the history of corns and calluses. Indian J Dermatol Venereol Leprol 2021; 87(6): 885–889. 
3. Singh D, Bentley G, Trevino SG. Callosities, corns, and calluses. BMJ 1996; 312(7043): 1403–1406.