Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) - definicja

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK, choroba Bechterewa) to przewlekły, postępujący proces zapalny obejmujący przede wszystkim kręgosłup i stawy krzyżowo-biodrowe. Przewlekłe zapalenie tych struktur prowadzi do ich usztywnienia, ograniczenia ruchomości, bólu, niesprawności. Dodatkowo choroba może zajmować inne stawy oraz różne narządy, np. oczy, serce, płuca.

Epidemiologia zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa (ZZSK)

Częstość występowania ZZSK ocenia się na 0,5–1% populacji. Choroba rozwija się 2–3 razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. Rozpoczyna się najczęściej pod koniec okresu dojrzewania lub u młodych dorosłych, bardzo rzadko po 40. roku życia.

Etiologia zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa (ZZSK)

Przyczyna ZZSK nie jest znana. Wiadomo, że to choroba o podłożu immunologicznym – układ odpornościowy osoby chorej atakuje i uszkadza własne tkanki. Uważa się, że choroba rozwija się u osób genetycznie podatnych pod wpływem jakichś czynników środowiskowych.

Objawy zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa (ZZSK)

Objawy ogólne – wynikające z toczącego się przewlekłego procesu zapalnego – to: 

• osłabienie
• łatwa męczliwość
• przewlekłe zmęczenie
• uczucie rozbicia
• stany podgorączkowe
• brak apetytu
• utrata masy ciała.

Objawy ze strony stawów to: 

• ból
• sztywność i ograniczenie ruchomości.

Typowym objawem jest ból w okolicy lędźwiowo-krzyżowej, promieniujący do pachwin, pośladków i stawów kolanowych, zwykle zlokalizowany po jednej stronie. Początkowo ból może się pojawiać i ustępować, jednak w miarę trwania choroby zaczyna się utrzymywać. Narasta w nocy, wybudza ze snu. Po wstaniu z łóżka chory odczuwa sztywność kręgosłupa, która zmniejsza się w ciągu dnia, w miarę aktywności fizycznej i po wykonaniu ćwiczeń.

Wraz z postępem choroby proces zapalny obejmuje coraz wyższe odcinki kręgosłupa. Zmiany w odcinku piersiowym powodują ból w obrębie klatki piersiowej, nasilający się podczas oddychania. Usztywnienie odcinka piersiowego kręgosłupa skutkuje zanikiem mięśni przykręgosłupowych, plecy stają się „wyprasowane”.

Objęcie przez proces zapalny odcinka szyjnego kręgosłupa prowadzi do bólu i ograniczenia, a ostatecznie całkowitej utraty ruchomości. Jeżeli dojdzie do zrośnięcia kręgów szyjnych, kręgosłup traci fizjologiczną lordozę, czyli prawidłowe ustawienie w wygięciu do przodu. Odcinek ten staje się narażony na złamania. Chory ma trudności z patrzeniem za siebie, prowadzeniem auta.

Proces zapalny może objąć również stawy biodrowe, kolanowe, barkowe, mostkowo-obojczykowe, skroniowo-żuchwowe oraz stawy łączące żebra z kręgosłupem i mostkiem.

Osoba chora w miarę postępu choroby staje się coraz bardziej niesprawna, ma trudności z wykonywaniem czynności dnia codziennego, np. schylaniem się i zakładaniem skarpetek, wstawaniem z krzesła, zdejmowaniem przedmiotów z wysokiej półki. Pacjenci cierpią na przewlekłe zmęczenie, ból wybudza ich w nocy i jest przyczyną zaburzeń snu.

Objawy ze strony narządu wzroku – u 25–30% chorych występuje zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej oka. Objawy to ból, zaczerwienienie, światłowstręt, pogorszenie widzenia. Pojawienie się takich dolegliwości wymaga pilnego leczenia okulistycznego. Objawy zwykle ustępują po 4–8 tygodniach, ale często nawracają. Mogą prowadzić do rozwoju jaskry i utraty wzroku. Niekiedy zapalenie naczyniówki oka może wystąpić przed innymi objawami choroby.

Objawy ze strony układu krążenia – u ok. 10% chorych stwierdza się: 

• niedomykalność zastawki aortalnej
• zapalenie aorty
• zaburzenia pracy serca
• zapalenie osierdzia. 

U osób chorych na ZZSK szybciej rozwijają się miażdżyca i jej powikłania, np. choroba niedokrwienna serca czy zawał serca.

Objawy ze strony układu oddechowego – w przebiegu ZZSK może dojść do włóknienia płuc, co objawia się dusznością i kaszlem. Szczególnie dotyczy to palaczy wyrobów tytoniowych.

Objawy ze przewodu pokarmowego – ZZSK często towarzyszy choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy.

Objawy ze strony układu moczowo płciowego – czasami w przebiegu choroby występuje uszkodzenie nerek.

Objawy ze strony układu nerwowego – mogą pojawić się w wyniku złamania kręgosłupa z uciskiem na rdzeń kręgowy. Kręgosłup pacjenta z ZSSK jest bardziej narażony na rozwój osteoporozy i złamania nawet w trakcie niewielkiego urazu. Każdy uraz może mieć poważne konsekwencje.

Rozpoznanie zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa (ZZSK)

Rozpoznanie ustala się na podstawie objawów klinicznych zgłaszanych przez chorego, badania narządu ruchu i wyników badań dodatkowych. Pacjent udziela szczegółowego wywiadu, czyli opowiada o swoich dolegliwościach. Następnie lekarz przeprowadza badanie, podczas którego ocenia ruchomość kręgosłupa oraz sprawdza, czy występują ból i tkliwość w miejscach charakterystycznych dla ZZSK: stawach krzyżowo-biodrowych, kręgosłupie, okolicach przyczepów żeber do mostka i kręgosłupa. W razie podejrzenia ZZSK wykonuje się liczne badania laboratoryjne krwi, takie jak: wskaźniki stanu zapalnego (OB, CRP), morfologia krwi, badanie ogólne moczu, poziom gammaglobulin IgA, czynnik reumatoidalny, obecność antygenu HLA-B27. W zależności od objawów zleca się również badania obrazowe. Zwykle w pierwszej kolejności wykonuje się zdjęcie rentgenowskie stawów krzyżowo-biodrowych, niekiedy konieczne jest badanie rezonansu magnetycznego. Istnieją kryteria rozpoznania ZZSK, pomocne w postawieniu diagnozy.

Leczenie zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa (ZZSK)

Osoba chora na ZZSK powinna pozostawać pod opieką lekarza reumatologa. W chwili obecnej nie dysponujemy lekiem umożliwiającym całkowite wyleczenie ZZSK. Nie oznacza to jednak, że chorzy nie są leczeni. Stosuje się leki modyfikujące przebieg choroby, które spowalniają postęp ZZSK, łagodzą ból i sztywność, poprawiają jakość życia. Prócz metod farmakologicznych bardzo ważną rolę odgrywa leczenie niefarmakologiczne.

Od momentu ustalenia rozpoznania pacjent powinien aktywnie uczestniczyć w procesie leczenia poprzez wykonywanie regularnych ćwiczeń fizycznych. Codzienna aktywność fizyczna w domu zwiększa sprawność, poprawia postawę ciała, łagodzi dolegliwości.

Chory powinien spać na twardym podłożu z niewielką poduszką pod głową. Należy unikać dźwigania ciężkich przedmiotów i opanować techniki podnoszenia, czyli podnoszenie bez pochylania, tylko z pozycji kucającej, przy użyciu mięśni nóg i brzucha. Konieczne są rezygnacja z palenia tytoniu oraz stosowanie odpowiedniej diety, bogatej w wapń i witaminę D.

Piśmiennictwo

1. Boos N, Aaebi M. Choroby kręgosłupa. Warszawa 2016.
2. Samborski W, Brzosko M (eds.). Reumatologia praktyczna. Warszawa 2011.
3. Szczeklik A, Gajewski P (eds.). Interna Szczeklika 2022. Kraków 2022.