Nietolerancja laktozy – objawy u dorosłych, zalecenia dietetyczne

Nietolerancja nabiału – objawy

Laktoza to dwucukier obecny w mleku i jego przetworach, a trawienie jej odbywa się w jelicie cienkim (dokładniej: w jelicie czczym) [1,2]. Do strawienia laktozy niezbędny jest enzym laktaza zawarty w kosmkach jelitowych [1]. Po rozłożeniu cząsteczki laktozy, mniejsze związki: glukoza i galaktoza – są wchłaniane do krwioobiegu [1]. W przypadku nietolerancji nabiału (produktów mlecznych) na podłożu nietolerancji laktozy mamy do czynienia z zaburzeniem tego procesu. Nietolerancja laktozy może zachodzić w dwóch mechanizmach – niedoboru enzymu lub na skutek jego niewystarczającej aktywności [2]. Wtórne przyczyny niedostatecznego wytwarzania laktazy mogą być związane z: infekcją przewodu pokarmowego (np. zakażeniem rotawirusem), nieswoistymi zapaleniami jelit, celiakią, przebytym zabiegiem chirurgicznym w obrębie jamy brzusznej czy ekspozycją na promieniowanie jonizujące [2,3].

Nietolerancja laktozy - objawy u dorosłych:

• objawy z przewodu pokarmowego:
  • wzdęcia, gazy,
  • kurczowe bóle brzucha,
  • luźne/papkowate stolce lub wodniste biegunki,
  • rzadziej także nudności i wymioty 
• atypowe symptomy (mogą być też związane z chorobami towarzyszącymi nietolerancji laktozy, np. zespołem jelita drażliwego):
  • bóle głowy, uczucie zmęczenia,
  • problemy z koncentracją,
  • bóle mięśni i stawów,
  • afty w jamie ustnej [2,3].

Symptomy te pojawiają się przede wszystkim po spożyciu dużej ilości produktów bogatych w laktozę [3]. 

Niestrawiona w jelicie cienkim laktoza trafia do jelita grubego. Wzrost ciśnienia osmotycznego w jelicie grubym spowodowany niestrawioną laktozą, prowadzi do gromadzenia się w nim wody i w rezultacie skutkuje luźnymi stolcami lub wodnistą biegunką [1,2]. Ponadto, niestrawiona laktoza jest swego rodzaju “pożywką” dla mikroflory jelitowej, ulega fermentacji, w którym to procesie wytwarzane są krótkie łańcuchy kwasów tłuszczowych i gazy, m.in. wodór i dwutlenek węgla [2]. 

Nasilenie objawów zależy m.in. od:

• ilości laktozy spożytej wraz z pokarmem,
• różnorodności mikroflory jelitowej,
• czasu pasażu jelitowego,
• indywidualnej wrażliwości na laktozę u poszczególnych osób,
• czynników psychologicznych [1].

Diagnostyka nietolerancji laktozy

Objawy sugerujące nietolerancję laktozy powinny skłonić do wizyty u lekarza, który wykona badanie przedmiotowe oraz zaleci dalszą diagnostykę mającą na celu ustalenie przyczyn dolegliwości i wykluczenie chorób przewodu pokarmowego. Do potwierdzenia diagnozy może być niezbędny wodorowy test oddechowy oraz test tolerancji laktozy [2].

Nietolerancja laktozy – czego nie jeść

Czego nie należy spożywać, aby zredukować objawy nietolerancji nabiału? Czy powinno się w ogóle wykluczyć z diety produkty mleczne?

Postępowanie w dużej mierze zależy od przyczyn nietolerancji laktozy oraz współistnienia innych chorób. W większości przypadków nie zaleca się całkowitej eliminacji produktów zawierających laktozę z diety, a jedynie ograniczenia ich spożywania [4]. U części osób dobrze tolerowana dawka to 12 g laktozy [4]. 

Laktozę znajdziemy w:

• mleku pełnym (ok. 4,9 g laktozy w 100 g),
• mleku odtłuszczonym,
• mleku kozim,
• śmietanie,
• maśle (choć w znacznie mniejszych ilościach niż w mleku, 100 g masła zawiera tylko ok. 1,1 g laktozy),
• jogurtach (choć jogurty zawierają jej stosunkowo niewiele, ok. 2,6 g w 100 g w przypadku jogurtów naturalnych bez dodatków),
• niektórych lekach (jako dodatek) [5].

Nabiał o niskiej zawartości laktozy:

• sery długodojrzewające, gorgonzola, parmezan,
• jogurt grecki,
• mozzarella,
• mleko i jego przetwory (jogurty, twarogi, śmietana) pozbawione laktozy w procesie produkcji (żywność zostaje pozbawiona laktozy poprzez dodanie do niej enzymu laktazy w trakcie wytwarzania) [5]. 

Osoby z nietolerancją laktozy mogą spożywać nabiał, jednak poleca im się wybieranie produktów mlecznych poddanych fermentacji, np. jogurtów (zawarte w nich kultury bakterii redukują zawartość laktozy w produkcie) [1,3]. Zwykle są one dobrze tolerowane i nie wywołują objawów ze strony przewodu pokarmowego [5]. Jogurt naturalny zawiera nawet o połowę mniej laktozy w 100 g niż mleko pełne, ponadto jest też bogaty w witaminy i składniki odżywcze: białko, witaminę B2, B6 i B12, a także korzystne dla zdrowia probiotyki [5]. 

Badania pokazują, że rezygnacja lub znaczne zmniejszenie ilości spożywanego nabiału wystarczają do ustąpienia objawów nietolerancji. Aż u 85% chorych z zaburzeniami wchłaniania laktozy udało się zredukować dyskomfort trawienny, eliminując produkty mleczne z diety [2]. U osób z zespołem jelita drażliwego często występują także zaburzenia trawienia innych związków, w tym dwucukrów – wówczas pomocna może okazać się dieta z niską zawartością FODMAPs (fermentujących oligo-, di- i monosacharydów i polioli) [2]. Samo ograniczanie spożywania laktozy nie jest jednak wystarczające, by zredukować objawy, jeśli są one związane z chorobą przewodu pokarmowego [2]. W takim wypadku konieczna jest konsultacja z lekarzem, dokładna diagnostyka i wypracowanie indywidualnego schematu postępowania.

Dieta w nietolerancji laktozy

Standardowo w nietolerancji laktozy stosuje się wykluczenie produktów mlecznych z diety na krótki czas, a po ustąpieniu objawów – stopniowe wprowadzanie ich do jadłospisu, aż do ustalenia maksymalnej tolerowanej ilości [4]. U części osób, zwłaszcza zagrożonych osteoporozą, w przypadku rezygnacji ze spożywania produktów mlecznych może być konieczne zwiększenie ilości wapnia w diecie [2]. Bogate w wapń są brokuły, kapusty, jarmuż, a także np. wzbogacane produkty sojowe [5]. Mleko krowie i jego przetwory są również źródłem fosforu, choliny, ryboflawiny, witaminy A oraz witaminy B12, dlatego, w przypadku objawów nietolerancji nabiału i wykluczenia go z diety, należy zwrócić uwagę na ich ewentualne niedobory i uzupełnienia ich w inny sposób [5]. Na rynku dostępne są produkty pochodzenia roślinnego, stanowiące alternatywę dla wyrobów mlecznych – wytwarzane są z soi, ryżu, owsa, migdałów czy orzechów nerkowca [5]. 

U osób z nietolerancją laktozy, które nie chcą rezygnować z przetworów mlecznych, skuteczna w redukcji objawów może okazać się suplementacja laktazy – przyjmowanie enzymu trawiącego laktozę w formie tabletek czy kropli [5].

Referencje:

1. Porzi, Millie et al. “Development of Personalized Nutrition: Applications in Lactose Intolerance Diagnosis and Management.” Nutrients vol. 13,5 1503. 29 Apr. 2021, doi:10.3390/nu13051503
2. Deng, Yanyong et al. “Lactose Intolerance in Adults: Biological Mechanism and Dietary Management.” Nutrients vol. 7,9 8020-35. 18 Sep. 2015, doi:10.3390/nu7095380
3. Szilagyi, Andrew, and Norma Ishayek. “Lactose Intolerance, Dairy Avoidance, and Treatment Options.” Nutrients vol. 10,12 1994. 15 Dec. 2018, doi:10.3390/nu10121994
4. https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/222258,zalecenia-dietetyczne-w-nietolerancji-laktozy,1 
5. Facioni, Maria Sole et al. “Nutritional management of lactose intolerance: the importance of diet and food labelling.” Journal of translational medicine vol. 18,1 260. 26 Jun. 2020, doi:10.1186/s12967-020-02429-2