Świąd odbytu - czym może być spowodowane swędzenie i jak mu zapobiec?

Świąd odbytu - informacje podstawowe

Świąd odbytu pojawia się i nasila w różnych porach dnia i często towarzyszą mu inne objawy takie jak wzmożona potliwość czy ból w tej okolicy. Osoby skarżące się na swędzenie najczęściej zgłaszają wzmożenie dolegliwości wieczorem przed zaśnięciem, po oddaniu stolca czy w czasie biegunki. Możemy sobie wyobrazić, jaki dyskomfort sprawia ciągle uczucie swędzenia, gdy nie mamy możliwości się podrapać, ponieważ jesteśmy na spotkaniu, w pracy czy w szkole. Drapanie się w okolicy odbytu może zostać u dziecka wytykane przez rówieśników, prowadząc do wyobcowania dziecka i pogorszenia jego nastroju. Kolejnym problem i zjawiskiem błędnego koła jest fakt, że drapanie może powodować zmiany skórne, przetarcia i przeczosy, które nasilają świąd. Należy zrozumieć, że świąd odbytu jest złożonym problemem mającym duży wpływ na codzienne funkcjonowanie i wpływa na różne sfery i jakość życia człowieka.

Epidemiologia swędzenia odbytu

Statystycznie problemy ze świądem odbytu dotykają mężczyzn nawet 4-krotnie częściej niż kobiety. Szacuje się, że do 5% populacji cierpi z powodu tej dolegliwości, głównie między czwartą a szóstą dekadą życia, z powodu częściej występujących chorób przewlekłych. Osoby z pracą siedzącą częściej skarżą się na swędzenie odbytu. Należy pamiętać, że świąd odbytu dotyczy jednak tak naprawdę całej populacji w każdym wieku.

O czym może świadczyć swędzenie odbytu?

W większości wypadków świądu odbytu przyczyna nie jest znana, mówimy wtedy o świądzie idiopatycznym. Często brak znalezienia przyczyny jest spowodowany przeprowadzeniem zbyt krótkiej diagnostyki. Za świąd idiopatyczny odpowiadać może nieodpowiednia higiena osobista, czyli niedokładne mycie i podcieranie się po wypróżnieniu, noszeniu nieprzewiewnych ubrań, siedzący tryb życia. Takie zaniedbania prowadzą do wzrostu  wilgotności, zaczerwienienia z towarzyszącym swędzeniem i pieczeniem odbytu, które może świadczyć o rozwoju grzybicy. Do głównych przyczyn świądu, które znamy, zaliczamy chorobę hemoroidalną, a w mniejszym stopniu urazy w okolicy ujścia odbytu, choroby zakaźne, układowe, nowotworowe.  

Schorzenia powodujące świąd okolicy odbytu to między innymi:

• choroba hemoroidalna,
• szczelina i przetoka odbytu,
• wzmożona potliwość,
• infekcje w okolicy odbytu, często spowodowane nadmierną potliwością i nieprawidłową higieną tej okolicy,
• przewlekłe choroby ogólnoustrojowe takie jak cukrzyca, nadczynność tarczycy,
• nowotwory jelita grubego i okolicy odbytu,
• drażniące czynniki pokarmowe – często niektóre produkty powodują drażnienie okolicy odbytu, a wśród nich najczęściej wymienia się kawę, cytrusy, czekoladę czy ostre przyprawy,
• choroby skóry dotykające okolicę ujścia odbytu.

Jak widać, mnogość chorób i stanów mogących objawiać się świądem odbytu wymaga odpowiedniej diagnostyki i leczenia, dlatego należy udać się do lekarza, aby znaleźć przyczynę i otrzymać odpowiednie leczenie.

Objawy swędzenia odbytu

Pacjenci skarżący się na świąd odbytu często obserwują także inne objawy. Zwykle dolegliwości spowodowane są nadmiernym drapaniem tej okolicy i miejscowym podrażnieniem. Swędzeniu może towarzyszyć więc krwawienie z tej okolicy lub zakażenie wraz z objawami bólowymi. Ludzie dotknięci tą dolegliwością zgłaszają dużą potliwość okolicy odbytu, co stwarza dogodne warunki do rozwoju zmian skórnych i nadkażenia prowadząc do grzybicy.

Istotnym objawem towarzyszącym świądowi odbytu jest ciągła drażliwość, niepokój, a nawet przemęczenie spowodowane stałym odczuwaniem dyskomfortu. Długo utrzymujące się swędzenie może prowadzić nawet do znacznego pogorszenia nastroju i zaburzeń psychicznych, dodatkowo pacjent może zacząć odczuwać obawy przed wypróżnieniem.

Leczenie swędzenia odbytu

Podstawą leczenia świądu odbytu jest terapia przyczynowa, dlatego tak istotne jest zgłoszenie się do lekarza, który ustali przyczynę dolegliwości. Istotne jest prawidłowe kontrolowanie chorób przewlekłych takich jak cukrzyca, mocznica, eliminacja pokarmów, po których nasila się świąd oraz dbanie o prawidłową higienę okolicy odbytu.

Świąd odbytu jest przyczyną dyskomfortu, dlatego pacjenci szukają metod, które pozwolą na doraźne złagodzenie dolegliwości. Należą do nich:

• odpowiednia higiena okolicy odbytu - stosowanie wilgotnych chusteczek, pozostawienie okolicy odbytu suchą, noszenie przewiewnych ubrań, robienie przerw podczas długiej pracy w pozycji siedzącej, dokładne mycie szarym mydłem i dokładne osuszanie ręcznikiem lub łagodnie suszarką do włosów,
• unikanie drażniących pokarmów takich jak kawa, ostre przyprawy oraz powodujących biegunkę na przykład duża ilość słodyczy, czekolady
• stosowanie talku w wypadku nadmiernej potliwości okolicy odbytu,
• unikanie żeli do higieny intymnej mogących nasilać podrażnienie,
• stosowanie nasiadówek w przypadku choroby hemoroidalnej - na przykład z wykorzystaniem ciepłej wody z dodatkiem rumianku lub kory dębu,
• dbanie o regularne prawidłowe wypróżnienia - zaparcie powoduje nasilenie choroby hemoroidalnej oraz może spowodować uszkodzenie skóry okolicy odbytu,
• unikanie stosowania szorstkiego papieru toaletowego.

W przypadku znanej przyczyny świądu należy ją leczyć w pierwszej kolejności stosując:

• leki przeciwbakteryjne i przeciwgrzybiczne miejscowo na zmienioną chorobowo skórę w postaci maści i żeli,
• leczenie chirurgiczne takich przypadłości jak szczelina odbytu, nasilona choroba hemoroidalna,
• kontrolowanie chorób przewlekłych takich jak cukrzyca, mocznica,
• leczenie infekcji przebiegających z biegunką.

Profilaktyka swędzenia odbytu

W większości wypadków poprzez odpowiednią higienę okolicy odbytu, kontrola chorób przewlekłych oraz wykonywanie okresowych badań w kierunku rozwoju chorób nowotworowych – dla osób w wieku 50-65 lat zalecane jest wykonanie darmowej kolonoskopii przesiewowej w kierunku nowotworów jelita grubego, możemy zapobiec występowaniu i nasileniu świądowi odbytu. Biorąc pod uwagę złożoność problemu i skutki nie tylko zdrowotne dla organizmu, ale również dla psychiki, nie powinniśmy się wstydzić problemu i zgłosić się do lekarza celem diagnostyki oraz prowadzenia dalszego leczenia już przy wystąpieniu pierwszych objawów.

Konsultacja merytoryczna: Mirosław Niedbała, specjalista medycyny rodzinnej

Piśmiennictwo:

1. A. Reicha, S. Ständerb, J. C. Szepietowski, Świąd u osób w podeszłym wieku, Dermatologia po Dyplomie 2012;3(4):39-50

2. A. Szczeklik, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Wyd. Medycyna Praktyczna, 2022. 

3. M. Godycki-Ćwirko , B. Latkowski , W. Lukas,  Medycyna Rodzinna, PZWL, 2017

4. M. Gałęcka, A. M. Basińska, A. Bartnicka, Świąd odbytu – przyczyny i diagnostyka wspomagająca leczenie, Nowa Medycyna 4/2017, s. 150-157