Stomia

Co to jest stomia?

Stomia to efekt zabiegowego utworzenia połączenia pomiędzy narządem wewnętrznym a powierzchnią ciała w celu umożliwienia wprowadzania substancji (np. odżywczych) do organizmu lub odprowadzania różnorakich treści z organizmu (np. moczu lub kału). Najczęściej stomia wytwarzana jest w przypadku usunięcia lub nieprawidłowego funkcjonowania jelita, ale dotyczyć może również żołądka, nerek, pęcherza moczowego.

Stomia wyłoniona na poziomie jelita grubego to kolostomia (która to najczęściej w przestrzeni publicznej nazywana jest po prostu stomią). W przypadku połączenia ze skórą czczej części jelita cienkiego wytwarzana jest jejunostomia, w przypadku krętej części jelita cienkiego – ileostomia, żołądka – gastrostomia, pęcherza moczowego – cystostomia, nerki – nefrostomia. Kolo-, ileo-, cysto- i nefrostomia służą odprowadzaniu treści kałowej oraz moczu do zewnętrznego worka lub pojemnika, który jest mocowany na skórze wokół stomii. Rolą gastro- i jejunostomii w większości sytuacji jest umożliwienie dostarczenia pacjentowi pokarmów, jeśli nie może on ich przyjmować doustnie, np. na skutek ciężkich uszkodzeń neurologicznych (udar, urazowe uszkodzenie mózgu), choroby w obrębie gardła i przełyku czy długotrwałego przebywania w stanie nieprzytomności.

Przyczyny stomii

Z uwagi na rozległość tematu w poniższym tekście podane zostaną informacje dotyczące stomii jelitowych, których funkcją jest odprowadzanie treści kałowej z organizmu, czyli kolo- i ileostomii, nazywanych dalej stomią.

Do przyczyn wyłonienia stomii należą liczne choroby jelit, m.in. nowotwory (głównie jelita grubego), choroby zapalne jelit, w tym choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa), niedokrwienie jelita, które doprowadziło do jego martwicy, guzy zapalne wymagające chirurgicznego usunięcia.

W sytuacji, w której wymagane jest usunięcie dużego fragmentu jelita i nie ma możliwości ponownego jego połączenia w celu odtworzenia ciągłości przewodu pokarmowego, wyłania się na powierzchnię skóry fragment jelita znajdujący się przed usuniętym elementem. W tym celu wykonuje się nacięcie skóry i przyszywa do niej jelito, z którego swobodnie może wydostawać się treść kałowa. Miejsce wyłonienia stomii otacza się specjalnym plastrem z otworem. Jest do niego przymocowany worek, do którego zbiera się treść kałowa. Druga część jelita, która znajduje się za usuniętym fragmentem, jest zaszywana i pozostawiana w ciele pacjenta.

Stomia - epidemiologia

Szacuje się, że w Polsce żyje około 50 tys. osób z wyłonioną stomią, co stanowi ponad 1% populacji. To duża liczba – stomię ma więcej niż co setny Polak. Warto podkreślić, że sprzęt aktualnie stosowany do zabezpieczania i pielęgnowania stomii jest bardzo zaawansowany, często jednorazowy. W efekcie możemy nawet nie mieć świadomości, że „obok” żyje osoba ze stomią, bo w żadnym stopniu nie wpływa ona na codzienne funkcjonowanie.

Wśród znanych osób z wyłonioną stomią można wymienić kabareciarza oraz aktora Jana Kobuszewskiego, 34. prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki Dwighta Eisenhowera czy tancerza i aktora Freda Astaire’a.

Stomia - profilaktyka

Eliminacja czynników ryzyka rozwoju chorób powodujących konieczność wytworzenia stomii lub dobra kontrola już występujących tego rodzaju chorób składają się na profilaktykę wyłonienia stomii. O ile pacjent nie ma istotnego wpływu na rozwinięcie się chorób zapalnych jelit, o tyle dzięki regularnemu leczeniu i kontroli choroby może uniknąć wyłonienia stomii (lub odsunąć to w czasie). W przypadku chorób nowotworowych jelita grubego są dane mówiące o czynnikach ryzyka rozwoju choroby. W związku z tym można zredukować ryzyko raka, zmniejszając spożycie czerwonego mięsa, zwiększając ilość błonnika w diecie, unikając zaparć, podejmując regularny wysiłek fizyczny oraz utrzymując prawidłową masę ciała.

Ważne jest również wczesne zgłaszanie się do lekarza z niepokojącymi objawami, takimi jak: krew w stolcu, nagłe pojawienie się zaparć, zmiana rytmu wypróżnień, zwłaszcza pod postacią naprzemiennych zaparć i biegunek, niezamierzony spadek masy ciała. Wczesna diagnoza i wdrożenie leczenia nowotworu jelita grubego mogą znacznie ograniczyć zakres operacji, a tym samym pozwolić na leczenie bez wyłonienia „sztucznego odbytu”.

Żadna z ww. aktywności nie da 100% gwarancji uniknięcia wyłonienia stomii, ale może zmniejszyć ryzyko konieczności jej wytworzenia!

Objawy stomii

Prawidłowa stomia to widoczny na skórze brzucha, umocowany, wystający nieco nad jej powierzchnię fragment jelita. Jego powierzchnia jest różowa, błyszcząca i wilgotna, skóra wokół jest prawidłowa, bez obrzęku i zaczerwienienia.

Pielęgnacja opiera się na stosowaniu zaopatrzenia stomijnego obejmującego specjalne plastry o okrągłym kształcie, z otworem na środku niewiele większym niż średnica wyłonionego jelita. Do plastra mocuje się worek, do którego trafia treść kałowa. Prawidłowo pielęgnowana stomia, oczyszczana, z workami wymienianymi zależnie od ilości treści kałowej oraz zaleceń producenta nie powoduje nieprzyjemnego zapachu oraz nie wpływa na codzienną aktywność. Pozwala na uprawianie sportu, latanie samolotem, uprawianie seksu oraz zajście w ciążę i urodzenie dzieci.

Jeśli jednak dojdzie do stanu zapalnego w obrębie stomii, pojawi się zaczerwienienie, obrzęk, uszkodzenie otaczającej skóry, konieczna może być konsultacja z pielęgniarką lub lekarzem w celu zaplanowania i wdrożenia specjalistycznego leczenia.

Osoby ze stomią mogą, choć nie muszą, wypróżniać się też drogą naturalną. W przypadku usunięcia końcowego fragmentu jelita grubego, czyli odbytnicy i odbytu, pacjent może mieć zaszyty odbyt i wówczas treść jelitowa jest usuwana jedynie przez stomię – odbyt przypomina wtedy bliznę. Jeśli jednak operacja dotyczyła wcześniejszych fragmentów jelita grubego lub jelita cienkiego, wówczas oprócz tego, że treść kałowa usuwana jest przez stomię, chory wypróżnia się również drogą naturalną. Wypróżnienia te mają jednak znacznie luźniejszą konsystencję i są jaśniejsze. Odbyt wygląda wówczas jak przed operacją. Szczególną sytuacją jest tzw. stomia dwulufowa, w przypadku której część mas kałowych jest wydalana przez stomię, a reszta przechodzi przez cały przewód pokarmowy, by w końcu zostać wydalona w sposób naturalny.

Stomia - leczenie

Wyłonienie stomii jest jednym z elementów i/lub etapów leczenia choroby przewodu pokarmowego. Długość życia ze stomią zależy więc od przyczyny jej wyłonienia. Jeśli zabieg operacyjny usunął całkowicie chorobę (guz zapalny/nowotworowy), pacjent nie ma przerzutów (lub zostały one zniszczone za pomocą innych form leczenia, takich jak chemio- i/lub radioterapia), wówczas czas życia ze stomią jest taki sam jak w populacji ogólnej. Jeśli jednak wyłonienie stomii towarzyszy chorobie przewlekłej (np. chorobom zapalnym jelit) lub ma charakter paliatywny (wyłoniono stomię w celu ewakuacji treści kałowej, ale nie ma możliwości usunięcia guza nowotworowego), wówczas czas życia ze stomią jest oczywiście krótszy i zależy od zaawansowania choroby podstawowej.

Piśmiennictwo

1. Noszczyk W (red.). Chirurgia. Tom 2. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.
2. Mulita F, Lotfollahzadeh S. Intestinal Stoma. [Updated 2023 Mar 14]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan.
3. Maria A, Lieske B. Colostomy Care. [Updated 2023 May 28]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan.