Pylice

Pylice - informacje podstawowe

Według definicji Międzynarodowej Organizacji Pracy (International Labour Organization, ILO) pylice stanowią grupę kilkunastu chorób płuc wywoływanych działaniem pyłów. Zaliczane są do chorób zawodowych. Pylice charakteryzują się gromadzeniem w płucach pyłu oraz tworzeniem odczynu zapalnego tkanki płucnej na jego obecność. Pył został określony jako „aerozol złożony z cząstek stałych nieożywionych”. W zależności od zmian wywoływanych przez pył podzielono pylice na kolagenowe i niekolagenowe. Pylice kolagenowe są wywoływane przez pył o działaniu zwłókniającym, tj. krzemionkę, azbest, i charakteryzują się trwałym uszkodzeniem struktury pęcherzyków płucnych. Pyły takie jak np. tlenek cynku, siarczan baru powodują pylice niekolagenowe bez zmian w strukturze pęcherzyków płucnych.

Epidemiologia pylic

Szacuje się, że w Polsce żyje kilkanaście tysięcy chorych na pylice. W Polsce ponad połowę rozpoznań pylic stanowi pylica górników kopalń węgla (pylica węglowa), do częściej występujących pylic należą również pylica krzemowa i azbestowa.

Wnikanie pyłu do dróg oddechowych, osadzanie cząstek w różnych ich odcinkach oraz eliminacja lub zatrzymanie pyłu zależą przede wszystkim od wymiaru cząstek. Ze względu na skutki zdrowotne najważniejsze są cząstki poniżej 7 µm, których wymiar umożliwia przeniknięcie do obszaru wymiany gazowej. Ta frakcja pyłu nazywa się frakcją respirabilną i jest odpowiedzialna za rozwój pylicy płuc, nowotworów oraz zapalenia pęcherzyków płucnych.

Podział pylic

Wśród pylic możemy wyróżnić m.in.:

• pylicę krzemową – powodowaną wdychaniem pyłu krzemionki krystalicznej i charakteryzującą się ogniskowym włóknieniem tkanki płucnej;
• pylicę górników kopalń węgla;
• azbestozę – rozlane włóknienie śródmiąższowe tkanki płucnej, któremu często towarzyszą zmiany opłucnowe;
• talkozę;
• syderozę (żelazo);
• pylicę „metali twardych” (kobalt);
• berylozę – ziarniniakową chorobę płuc powstającą w narażeniu na beryl u osób pracujących w przemysłach metalurgicznym, nuklearnym i lotniczym. Od lat 50. XX wieku nie rozpoznaje się ostrej berylozy.

Zawodowe narażenie na pyły

Narażenie na krzem występuje m.in.: przy budowie tuneli i szybów, w kamieniołomach, w przemyśle hutniczym, porcelanowym, podczas produkcji materiałów ogniotrwałych i ściernych. Główne źródło narażenia na pył azbestowy stanowiła w przeszłości produkcja wyrobów zawierających azbest, a obecnie stanowi je praca przy usuwaniu wyrobów azbestowych w budownictwie. Pylica górników kopalń węgla jest wywoływana wdychaniem pyłu kopalnianego. Narażenie na beryl występuje w przemysłach lotniczym, kosmicznym, zbrojeniowym, ceramicznym, elektronicznym, jądrowym, maszynowym, w produkcji stopów glinu i miedzi, przetwórstwie odpadów i protetyce stomatologicznej.

Objawy pylic

Pylica rozwija się powoli i przez długi czas przebiega bezobjawowo. Pierwsze objawy występują zwykle po kilku- lub kilkunastoletnim narażeniu na pył. Objawy pylicy płuc są zwykle niespecyficzne i mogą pokrywać się z objawami innych chorób płuc, takich jak przewlekłe zapalenie oskrzeli, POChP i rozedma płuc, które często współistnieją z pylicą.

Najczęstsze objawy to:

• duszność,
• zmniejszona tolerancja wysiłku,
• kaszel,
• codzienne odkrztuszanie zalegającej wydzieliny z dróg oddechowych,
• nieprawidłowe RTG klatki piersiowej.

W przypadku pylicy płuc robotników węglowych może się pojawić czarno zabarwiona plwocina. U części pacjentów dochodzi do rozwinięcia objawów ze strony układu krążenia.

Diagnostyka pylic

Pylice rozpoznaje się na podstawie długotrwałego narażenia na pyły i charakterystycznego obrazu radiologicznego włóknienia płuc oraz po wykluczeniu innych chorób dających podobne objawy.

Do badań wykorzystywanych w diagnostyce pylic zaliczamy:

• RTG klatki piersiowej – to podstawowa metoda diagnostyczna,
• tomografię komputerową,
• badania czynnościowe płuc (głównie spirometrię).

Powikłania pylic

Osoby z pylicą płuc są bardziej narażone na choroby układu oddechowego i przedwczesną śmierć. Pacjenci z pylicą płuc mają również tendencję do występowania nałożonej rozedmy płuc lub POChP. Najgroźniejszymi powikłaniami azbestozy są międzybłoniak opłucnej i rak oskrzeli. Między początkowym narażeniem na azbest a rozwojem międzybłoniaka mija co najmniej 20 lat. Pylica krzemowa zwiększa ryzyko nowotworów oraz gruźlicy. Osoby z węglową pylicą płuc są również bardziej narażone na gruźlicę. Wdychanie pyłu węglowego wiąże się także z POChP i zwiększa śmiertelność wśród chorych.

Leczenie pylic

Nie ma lekarstwa na pylicę płuc, a rokowania w fazie włóknienia są złe, jednak nie u wszystkich osób narażonych na wdychanie pyłu rozwija się patologia płuc.

Chorzy powinni unikać narażenia na pyły i rzucić palenie. Leczenie jest objawowe – zastosowanie mają leki wziewne rozszerzające drogi oddechowe i zmniejszające odczyn zapalny. Stosuje się rehabilitację oddechową w celu złagodzenia objawów i zwiększenia tolerancji wysiłku. Większość programów rehabilitacji oddechowej obejmuje trening oddechowy, trening o niskiej lub wysokiej intensywności, trening wytrzymałościowy i trening siłowy. Pacjenci ze znacznie ograniczoną pojemnością życiową płuc mogą wymagać przewlekłej tlenoterapii. W przypadku schyłkowej fazy choroby pacjenci mogą być kandydatami do przeszczepu płuc.

Piśmiennictwo

1. DeLight N, Sachs H. Pneumoconiosis. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK555902/.
2. Mejza F, Marek K. Pylica azbestowa. Online: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.90.1.3.
3. Mejza F, Marek K. Pylica górników kopalń węgla. Online: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.90.1.2.
4. Mejza F, Marek K. Pylica krzemowa. Online: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.90.1.1.
5. Państwowa Inspekcja Sanitarna. Szkodliwe działanie pyłów przemysłowych na człowieka. Online: https://www.gov.pl/attachment/9f49bb8a-ee51-426b-8d7b-119f6d6e5868.
6. Zygulska AL. Zawodowe choroby płuc – wybrane zagadnienia. Przegląd Lekarski 2018; 75(4): 176–182.