Badania przesiewowe w kierunku raka płuc

Rak płuca - najważniejsze informacje

Rak płuca ma wiele różniących się znacznie między sobą podtypów, które charakteryzują się różnym przebiegiem oraz odmiennymi metodami leczenia. Najważniejszy podział wyróżnia:

• Raki niedrobnokomórkowe (80-85% przypadków) - podstawę terapii stanowi leczenie skojarzone, które może obejmować (w zależności m.in. od podtypu, stopnia zaawansowania i lokalizacji zmian, chorób współtowarzyszących i preferencji pacjenta): leczenie operacyjne, radio-, chemio- i immunoterapię (więcej o możliwych formach leczenia onkologicznego można przeczytać w artykule: Czy diagnoza raka oznacza chemioterapię? Leczenie nowotworów.). Do najczęstszych raków niedrobnokomórkowych należą:
  • rak gruczołowy,
  • rak płaskonabłonkowy,
  • rak wielkokomórkowy.
• Raka drobnokomórkowego (ok. 15%) - charakteryzuje się agresywnym, szybkim wzrostem, wcześnie daje przerzuty, a w jego leczeniu najważniejszą rolę odgrywa chemioterapia, często w połączeniu z innym rodzajem terapii onkologicznej [2].

Czynniki ryzyka

W przypadku raka płuca dość dobrze znane są czynniki ryzyka rozwoju tej groźnej choroby. Najistotniejszym z nich jest palenie tytoniu, które odpowiada za aż 85-90% przypadków. Ryzyko zachorowania rośnie wraz z liczbą wypalanych papierosów, czasem trwania nałogu oraz wiekiem rozpoczęcia palenia. Po zaprzestaniu stosowania wyrobów tytoniowych utrzymuje się przez ok. 15 lat, zmniejszając się powoli z każdym rokiem. Niektóre podtypy raka płuca, np. drobnokomórkowy czy płaskonabłonkowy, są silnie związane z paleniem tytoniu, podczas gdy rak gruczołowy jest dużo mniej tytoniozależny. Należy pamiętać, że również bierne palenie jest ważnym czynnikiem ryzyka. 

Innymi czynnikami zwiększającymi ryzyko raka płuca są: zanieczyszczenie powietrza, narażenie na promieniowanie jonizujące, azbest, chemiczne substancje o działaniu rakotwórczym oraz na niektóre metale ciężkie, np. ołów, nikiel, arsen [1].

Na raka płuca można zachorować, nie będąc w żadnej z powyższych grup ryzyka, jednak większość chorych była narażona na 1 lub więcej czynników. To właśnie do tej populacji skierowane są badania przesiewowe. Dlaczego warto brać w nich udział, a nie czekać do pojawienia się niepokojących objawów?

Wczesna diagnoza - lepsze rokowanie

Szybka diagnostyka i wdrożenie leczenia zwiększają szanse na skuteczność terapii. Zgodnie z danymi American Cancer Society (ACS), 64% osób ze zlokalizowanym niedrobnokomórkowym rakiem płuca (mało zaawansowanym, ograniczonym do płuca) przeżywa 5 lat, w porównaniu do 37% u osób z miejscowo zaawansowanym guzem (naciekającym okoliczne tkanki lub węzły chłonne) i 8% z odległymi przerzutami. Dla raka drobnokomórkowego rokowanie jest gorsze i odsetki 5-letnich przeżyć wynoszą odpowiednio: 29%, 18% i 3% [3].

Niestety, szacuje się, że aż 70% przypadków raka płuca rozpoznawanych jest w zaawansowanym stadium choroby, kiedy nowotwór rozprzestrzenił się poza płuco [4]. Z czego wynika tak późna diagnoza?

Objawy raka płuca

Rak płuca często przez długi czas może przebiegać z mało nasilonymi i niecharakterystycznymi objawami, a niepokojące dolegliwości często pojawiają się dopiero w zaawansowanym stadium choroby. Objawy, które powinny budzić czujność onkologiczną, to:

• pojawienie się kaszlu lub zmiana charakteru przewlekłego kaszlu - u osób palących lub z przewlekłymi chorobami płuc kaszel może występować przewlekle - nie należy bagatelizować zmian w jego charakterze (nasilenie, zmiana barwy/ilości wydzieliny);
• krwioplucie;
• duszność, pogorszenie tolerancji wysiłku;
• nawracające zapalenie płuc (zazwyczaj w tej samej lokalizacji - w tkance płuca znajdującej się za nowotworem dochodzi do nieprawidłowych ruchów powietrza, co sprzyja rozwojowi bakterii);
• niezamierzony spadek masy ciała (bez istotnych zmian w diecie ani aktywności fizycznej);
• objawy wywołane nacieczeniem okolicznych struktur lub odległymi przerzutami - czasami mogą być bardziej wyrażone niż objawy z układu oddechowego, można do nich zaliczyć np.: ból kości i patologiczne złamania (w przypadku naciekania kości); ból głowy, napady padaczkowe lub niedowłady (gdy zajęty zostanie mózg); zaburzenia połykania (w sytuacji, gdy przerzuty obejmą okolice przełyku i spowodują jego ucisk lub zwężenie) [2].

W celu wykrycia nowotworu przed osiągnięciem przez niego rozmiarów, w których powoduje dolegliwości, prowadzony jest program screeningowy obejmujący osoby najbardziej zagrożone rozwojem raka płuca. Jego celem jest wykrycie guza we wczesnym stadium zaawansowania.

Program profilaktyki raka płuca

Ogólnopolski Program Wczesnego Wykrywania Raka Płuca skierowany jest do:

1) osób w wieku 55–74 lat, które: 

• palą papierosy nałogowo (stosowanie tytoniu w ilości 1 paczka papierosów dziennie przez 20 lat lub odpowiednikowi (np. 2 paczki przez 10 lat, lub pół paczki przez 40 lat)); ORAZ
• nie rzuciły skutecznie palenia (mniej niż 15 lat życia wolnego od nałogu);

2) osób w wieku 50–74 lat, które: 

• palą papierosy nałogowo (spożywanie tytoniu w ilości 1 paczka papierosów dziennie przez 20 lat lub odpowiednikowi (np. 2 paczki przez 10 lat, lub pół paczki przez 40 lat)); ORAZ
• nie rzuciły skutecznie palenia (mniej niż 15 lat absencji); 

ORAZ

• spełniają 1 z poniższych:
  • były narażone na działanie krzemionki, berylu, niklu, chromu, kadmu, azbestu, związków arsenu, spalin silników diesla, dymu ze spalania węgla kamiennego, sadzy;
  • były narażone na radon;
  • chorowały na raka płuca, chłoniaka, raka głowy i szyi lub raki zależne od palenia tytoniu, np. raka pęcherza moczowego, nerki, nosogardła;
  • w rodzinie krewny (pierwszego stopnia: rodzice, dzieci, rodzeństwo) miał raka płuca;
  • chorują na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP) lub włóknienie płuc (IPF) [5,6].

Badanie polega na wykonaniu Niskodawkowej Tomografii Komputerowej (NDTK), czyli badania obrazowego, które odbywa się bez użycia kontrastu i jest bezpieczne dla zdrowia. NDTK w porównaniu na standardowego badania tomografii komputerowej wiąże się ze znacznie mniejszą ekspozycją na promieniowanie jonizujące, jest więc mniej szkodliwe dla organizmu, a jednocześnie zachowuje możliwości dokładnego obrazowania płuc i innych narządów klatki piersiowej [5].

Następnie wynik badania omówiony zostanie z lekarzem, który poza interpretacją NDTK udzieli porady dotyczącej skutecznego zaprzestania palenia i możliwej pomocy farmakologicznej w tym zakresie [5,6].

Jeżeli spełniasz warunki wzięcia udziału w programie, zgłoś się do lekarza POZ. W każdym województwie wyznaczony został ośrodek odpowiedzialny za prowadzenie programu (więcej szczegółów oraz lista placówek, w których można wykonać badania, znajdują się w serwisie Ministerstwa Zdrowia i NFZ: https://pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne/profilaktyka-raka-pluca). 

Pamiętaj: wczesne wykrycie raka płuca zwiększa szanse na jego wyleczenie! Jeżeli jesteś osobą palącą, rozważ wzięcie udziału programie profilaktycznym. Zawsze należy też dążyć do zaprzestania palenia - ryzyko rozwoju nowotworu maleje z każdym rokiem abstynencji od wyrobów tytoniowych.

Referencje

1. Krajowy Rejestr Nowotworów. Nowotwór płuc 2019 - Arkusz informacyjny (ostatni dostęp: 15.12.2022)
2. [red.prow.] Gajewski P. Interna Szczeklika, Mały Podręcznik. Medycyna Praktyczna. Kraków, 2021/22. 
3. American Cancer Society. Lung Cancer Survival Rates (ostatni dostęp: 15.12.2022)
4. Lemjabbar-Alaoui H, Hassan OU, Yang YW, Buchanan P. Lung cancer: Biology and treatment options. Biochim Biophys Acta. 2015;1856(2):189-210. 
5. Ogólnopolski Program Wczesnego Wykrywania Raka Płuca(WWRP) za Pomocą Niskodawkowej Tomografii Komputerowej(NDTK) – połączenie prewencji wtórnej z pierwotną w celu poprawy świadomości dotyczącej raka płuca wśród społeczeństwa i personelu ochrony zdrowia. (ostatni dostęp: 15.12.2022)
6. https://pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne/profilaktyka-raka-pluca (ostatni dostęp: 15.12.2022)