Zanieczyszczenie powietrza a choroby płuc

W jaki sposób smog wpływa na zdrowie i układ oddechowy?

Zanieczyszczenie powietrza to jeden z najważniejszych czynników środowiskowych negatywnie wpływających na rozwój i zdrowie układu oddechowego. Wyniki badań naukowych wykazują, że nawet krótkotrwała ekspozycja na smog i obecne w nim składniki, takie jak: tlenki węgla i siarki, pyły (PM2,5; PM10), związki metali ciężkich, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) czy ozon, prowadzi do zwiększonej liczby przypadków zachorowań i zgonów z powodu chorób układu oddechowego [1]. Ekspozycja na zanieczyszczenie powietrza prowadzi do skrócenia oczekiwanej długości życia i zwiększonej umieralności nawet wtedy, gdy normy zanieczyszczeń są przekroczone jedynie w niewielkim stopniu [1].

Polska jest krajem o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu w całej Unii Europejskiej [1,2]. Według raportu ONZ, zanieczyszczenie powietrza w Polsce prowadzi do ponad 47 300 przedwczesnych  zgonów   rocznie i skraca życie mieszkańców południowej Polski o ok. rok [2]. Na choroby związane z ekspozycją na smog najbardziej narażone są dzieci, osoby starsze oraz pacjenci obciążeni cukrzycą, otyłością, chorobami układu sercowo-naczyniowego i oddechowego [1]. W dni, w których dochodzi do wysokich stężeń pyłu zawieszonego w powietrzu, obserwuje się nasilenie objawów chorobowych u osób cierpiących na choroby układu oddechowego i układu krążenia [3]. Mimo to, świadomość skutków zdrowotnych wynikających z narażenia na smog wciąż nie jest wystarczająca zarówno w ogóle społeczeństwa, jak i wśród personelu medycznego [1].

Do najczęstszych konsekwencji zanieczyszczenia powietrza dotyczących układu oddechowego należą: pylice, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), astma oskrzelowa oraz nieżyt górnych i dolnych dróg oddechowych [4]. Negatywny wpływ zanieczyszczeń powietrza na układ oddechowy jest widoczny już w okresie prenatalnym. Krakowskie badanie prowadzone od 2000 r., wykazało, że dzieci matek ciężarnych narażonych na podwyższone stężenie pyłu PM2,5 oraz WWA wykazują gorszy rozwój i funkcjonowanie układu oddechowego oraz zwiększoną podatność na nawracające zapalenie oskrzeli i zapalenie płuc w kolejnych latach swojego życia [1].

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na choroby śródmiąższowe płuc

Śródmiąższowe choroby płuc to grupa nienowotworowych i nieinfekcyjnych chorób płuc, charakteryzująca się występowaniem rozsianych zmian widocznych w RTG płuc oraz zaburzeniami wentylacyjnymi prowadzącymi do obniżenia zdolności dyfuzyjnej płuc (czyli możliwości pobierania tlenu z wdychanego powietrza) [4]. Jedną z chorób śródmiąższowych płuc jest samoistne włóknienie płuc (IPF) - schorzenie, na którego przebieg wpływa zanieczyszczenie powietrza. Badania kilku różnych grup naukowych wykazały, że ekspozycja na ozon, pyły PM2,5 i PM10, dwutlenek azotu i inne szkodliwe związki pochodzące z powietrza przyczynia się do zaostrzenia przebiegu IPF, prowadzi do spadku pojemności życiowej płuc i zwiększa umieralność z powodu IPF [4]. Choć całkowite zrozumienie zależności pomiędzy zanieczyszczeniem powietrza a samoistnym włóknieniem płuc wymaga jeszcze dalszych badań, to już dziś wiadomo, że smog wpływa niekorzystnie na przebieg tej choroby.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na infekcje dróg oddechowych

Narażenie na zanieczyszczenie powietrza zwiększa zapadalność na zapalenie płuc oraz inne infekcje dróg oddechowych, a efekt ten jest widoczny przede wszystkim u dzieci i osób starszych [1]. Dzieci narażone na smog w okresie prenatalnym lub już po narodzeniu są częściej hospitalizowane z powodu zapalenia płuc i są bardziej podatne na inne infekcje układu oddechowego [1].

Wyższe stężenie niekorzystnych substancji w powietrzu atmosferycznym przyczynia się ponadto do gorszego przebieg wielu infekcji oddechowych, w tym również COVID-19 [5]. Osoby narażone na zanieczyszczenie powietrza częściej doświadczały gorączki, kaszlu i duszności, miały wyższe stężenie czynników prozapalnych, były bardziej narażone na ryzyko niskiej saturacji i ryzyko zgonu z powodu COVID-19 [5].

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na astmę i POChP

Narażenie na zanieczyszczenie powietrza zwiększa zapadalność na zapalenie płuc oraz inne infekcje dróg oddechowych, a efekt ten jest widoczny przede wszystkim u dzieci i osób starszych [1]. Dzieci narażone na smog w okresie prenatalnym lub już po narodzeniu są częściej hospitalizowane z powodu zapalenia płuc i są bardziej podatne na inne infekcje układu oddechowego [1].

Wyższe stężenie niekorzystnych substancji w powietrzu atmosferycznym przyczynia się ponadto do gorszego przebieg wielu infekcji oddechowych, w tym również COVID-19 [5]. Osoby narażone na zanieczyszczenie powietrza częściej doświadczały gorączki, kaszlu i duszności, miały wyższe stężenie czynników prozapalnych, były bardziej narażone na ryzyko niskiej saturacji i ryzyko zgonu z powodu COVID-19 [5].

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na choroby nowotworowe

Zgodnie z ustaleniami Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) zanieczyszczenie powietrza jest czynnikiem o udowodnionym działaniu rakotwórczym [1]. Natomiast według Światowej Organizacji Zdrowia jest ono odpowiedzialne za ok. 15% zgonów z powodu raka płuca. Badania prowadzone na całym świecie jednoznacznie wskazują, że zanieczyszczenie powietrza znacznie zwiększa zapadalność i umieralność związaną z rakiem płuca [1].

Wyniki badań naukowych nie pozostawiają w zasadzie żadnej wątpliwości - narażenie na zanieczyszczenie powietrza jest jednym z najważniejszych czynników wpływających na rozwój chorób układu oddechowego. Z tego powodu ocena ekspozycji pacjenta na niekorzystne substancje obecne w powietrzu atmosferycznym powinna stać się niezbędną częścią wywiadu przeprowadzanego u każdej osoby trafiającej do lekarza z dolegliwościami układu oddechowego.

Opracowała Barbara Sitek

Bibliografia

1. J. Jędrak i in. Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie, Publikacja wydana przez Krakowski Alarm Smogowy pod patronatem Polskiego Towarzystwa Medycyny Środowiskowej, Wojskowego Instytutu Medycznego oraz Polskiej Federacji Stowarzyszeń Chorych na Astmę, Alergię i POChP, e-book, 2017.
2. A. Gładka i in., Wpływ zanieczyszczenia powietrza na choroby układu oddechowego, Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych, Tom 65 Nr 4 (2016).
3. M. Treder, Smog zagrożeniem bezpieczeństwa zdrowotnego w Polsce, Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2017, vol. 11, nr 1.
4. H. Mazurek i in., Smog. Konsekwencje zdrowotne zanieczyszczeń powietrza, PZWL Wydawnictwo Lekarskie 2018.
5. https://www.termedia.pl/koronawirus/Jak-zanieczyszczenia-powietrza-wplywaja-na-przebieg-COVID-19-wyniki-polskich-badan,47083.html [ostatni dostęp: 29.12.2022r.]