Urazy oczu

Urazy oczu - informacje podstawowe

Oko w wyniku urazu może doznać uszkodzenia wielu elementów jednocześnie. Wyróżniamy urazy zamknięte i otwarte. W urazach zamkniętych, np. w stłuczeniu czy przy ranie warstwowej oka, nie dochodzi do uszkodzenia ściany gałki ocznej tworzonej przez twardówkę oraz rogówkę. W urazach otwartych ściana narządu wzroku jest uszkodzona. Wyróżniamy tu pęknięcie oraz zranienie gałki ocznej. O pęknięciu mówimy, gdy dochodzi do gwałtownego wzrostu ciśnienia wewnątrz oka po urazie tępym. Zranienie oznacza przebicie ściany gałki ocznej w wyniku działania ostrego przedmiotu. Ciała obce wewnątrzgałkowe to urazy powstające po kontakcie z ostrym przedmiotem, który dostaje się do wnętrza gałki i tam pozostaje. 

Epidemiologia urazów oczu

Urazy oczu są główną przyczyną jednoocznej ślepoty u osób dorosłych. Szacuje się, że obrażenia narządu wzroku w ciągu całego życia spotkają 15–20% osób. Około połowy wszystkich wypadków zdarza się młodym dorosłym w wieku 20–45 lat, 25% przypadków to osoby po 45. roku życia, pozostałe 25% – dzieci. Trzy razy częściej urazy dotyczą mężczyzn. W warunkach domowych dochodzi prawie do połowy wszystkich zdarzeń. W pracy zdarza się 15% obrażeń, podczas uprawiania sportu kolejne 15%, w szkole 14%, a w wypadkach komunikacyjnych ok. 11%. Interwencji chirurgicznej może wymagać 5–10% przypadków. 

Przyczyny i objawy urazów oczu

Erozja rogówki (inaczej abrazja rogówki), obok ciała obcego rogówki, to jedna z dwóch najczęstszych przyczyn zgłaszania się po pomoc. W wyniku urazu dochodzi do zdarcia wierzchniej warstwy rogówki, czyli nabłonka. Sama rogówka jest bardzo dobrze unerwiona, a odsłonięcie nerwów podczas urazu powoduje znaczny ból, światłowstręt oraz łzawienie. Dyskomfort może nasilać się podczas mrugania, kiedy powieka dotyka zranionej powierzchni. Pomimo znacznych dolegliwości sam uraz najczęściej bardzo dobrze rokuje. Abrazja zwykle jest wynikiem zranienia się paznokciem lub ręką, ostrym brzegiem kartki czy gałązką rośliny. Do przypadkowego urazu może dojść również u użytkowników soczewek kontaktowych podczas ich ściągania. 

Do zaprószenia oka dochodzi najczęściej w warunkach pracy bez odpowiedniej ochrony narządu wzroku. Inne, bardzo często podawane przez pacjentów przyczyny to dostanie się piasku, paprochów lub innych drobnych zanieczyszczeń w trakcie bardzo silnego podmuchu wiatru. 

W przypadku ciała obcego rogówki objawy są dość podobne jak w erozji rogówki. Część pacjentów przed uzyskaniem pomocy okulistycznej, podczas oglądania oczu w lustrze, jest w stanie dostrzec obecność wbitego ciała obcego. 

Ciało obce spojówki zdarza się niezwykle często. Oprócz bólu oka pacjenci zgłaszają uczucie ciała obcego oraz łzawienie. Jeśli ciało obce jest zlokalizowane pod powieką górną, w związku z jej ruchami dochodzi do drobnych uszkodzeń powierzchni rogówki (mikroerozji), a część pacjentów może dodatkowo zgłaszać światłowstręt. 

Przy stłuczeniu powiek pacjenci najczęściej podają tępy uraz lub uderzenie piłką/pięścią. Dochodzi do obrzęku powiek oraz wylewów krwawych. Przy znacznych stłuczeniach obserwuje się pogorszenie widzenia, wynikające z braku możliwości całkowitego otworzenia oka. Towarzyszy temu ból o umiarkowanym natężeniu. 

W urazach rozprężających typu blow-out bardzo często dochodzi do złamania kości oczodołu. Ten typ urazu może również zostać spowodowany tępym uderzeniem pięścią lub piłką. W oczodole gwałtownie wzrasta wówczas ciśnienie i następuje złamanie najsłabszej (dolnej) ściany kości oczodołu. Po urazie może dojść do zapadnięcia się gałki ocznej lub jej przemieszczenia ku dołowi. Podczas poruszania okiem poszkodowany zgłasza ból oraz trudności z patrzeniem do góry. Pojawia się dwojenie pionowe, czyli wrażenie obecności dwóch obrazów jeden nad drugim. Tak jak przy stłuczeniu powiek uwidaczniają się obrzęk i krwiak. 

Leczenie urazów oczu

Każdy uraz narządu wzroku wymaga badania lekarskiego. Poprzedza go zawsze dokładny wywiad dotyczący okoliczności, miejsca i czasu zdarzenia. Jeżeli doszło do pobicia, wywiad lekarski jest uzupełniany o informacje o utracie przytomności oraz sprawcach zdarzenia. Przy oparzeniach oko lub oczy przepłukujemy bardzo obficie wodą lub solą fizjologiczną przez ok. 15–20 min. Za pomocą zmoczonego patyczka higienicznego do uszu można podjąć próbę delikatnego usunięcia substancji chemicznej, która spowodowała poparzenie. Po płukaniu oczy pozostawiamy bez opatrunku, odsłonięte! W przypadku urazów mechanicznych oko można zabezpieczyć sterylnym opatrunkiem i dodatkowo go zwilżyć. Przy bardzo dużych urazach zaleca się zasłanianie obojga oczu. Zabezpiecza to przed dalszym przemieszczaniem się ciała obcego, przesuwaniem uszkodzonych tkanek oraz nasilaniem dolegliwości bólowych (należy pamiętać, że ruchy oczu są sprzężone, a ruch oka nieuszkodzonego powoduje także poruszanie się oka uszkodzonego). Przy ranie nigdy nie manipulujemy! Pod żadnym pozorem nie wolno samodzielnie usuwać ciała obcego wbitego w gałkę oczną. Jeżeli ma ono duże rozmiary i przez to utrudnia transport pacjenta, można podjąć ostrożną próbę jego skrócenia, ale bez wyciągania z oka. Po wypadku pacjent musi pozostać na czczo na wypadek konieczności przygotowania do zabiegu operacyjnego. 

W celu usunięcia ciała obcego spod powieki wykonuje się manewr odwracania powieki górnej. Ciała obce wbite w rogówkę usuwane są zawsze w znieczuleniu miejscowym. Ponieważ zabieg jest najczęściej wykonywany za pomocą igły do iniekcji, wymagana jest współpraca lekarza i pacjenta. Czas działania kropli znieczulających wynosi ok. 15-20 min. Po tym czasie pacjent będzie miał ponownie wrażenie obecności ciała obcego. Rana rogówki po usuniętym ciele obcym podgaja się przez najbliższe 2–3 dni. W tym czasie występuje w oku dyskomfort. Pacjent zaopatrzony zostaje w krople i maść z antybiotykiem oraz żel przyspieszający gojenie rany rogówki. Leczenie trwa zwykle 7 dni i odbywa się w warunkach domowych.

Pacjenci po kontakcie z promieniowaniem UV wymagają najczęściej doraźnego zaopatrzenia na izbie przyjęć. Leczenie jest podobne jak po usunięciu ciała obcego rogówki. Warto pamiętać, że objawy oczne pojawiają się zwykle 6–8 godz. od naświetlania.

Postępowanie w oparzeniach chemicznych oczu zależy od stopnia zmian po wypadku. Najlżejsze leczone są w trybie ambulatoryjnym. Przy dużych uszkodzeniach wymagana jest hospitalizacja na oddziale okulistycznym oraz intensywne leczenie uzależnione od rozległości zmian, potencjalnych powikłań oraz szybkości gojenia.

Stłuczenie powiek (krwiaki okularowe) w przypadku braku innych zmian w gałce ocznej nie wymaga interwencji okulistycznej. Stosuje się zimne okłady na powieki 3–4 razy dziennie, a resorpcja krwiaka trwa zwykle około tygodnia. Leczenie złamania rozprężającego kości oczodołu (typu blow-out) może przebiegać różnie. Podejrzenie złamania kości oczodołu wymaga wykonania badania obrazowanego (RTG, preferowane badanie tomografii komputerowej). W złamaniach bez zakleszczenia mięśni okoruchowych możliwa jest obserwacja. Przy zakleszczeniu i ograniczeniu ruchów oka wymagane jest przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego przez chirurga szczękowo-twarzowego. Ciała obce wewnątrzgałkowe leczy się operacyjnie, przeprowadzając zabieg zwany witrektomią. W pierwszej kolejności zaopatruje się wszystkie rany gałki ocznej, aby zachować jej odpowiednie napięcie, a następnie usuwa się ciało obce z wnętrza gałki. Tak poważne urazy gałki ocznej zaopatruje się najczęściej w znieczuleniu ogólnym. 

Profilaktyka urazów oczu

W społeczeństwie bardzo często słyszy się stwierdzenie: „Jeśli uraz oka komuś się zdarza, to na pewno nie mnie. Mnie to nie spotka”. Tymczasem na obrażenia narządu wzroku narażeni jesteśmy wszyscy. Zdarzają się one zwykle w najmniej spodziewanym momencie. Dlatego, aby profilaktyka była skuteczna, musimy zmienić nasze podejście i sposób myślenia. Prawie 90% wszystkich wypadków można uniknąć. Najważniejszymi czynnikami wpływającymi na bezpieczeństwo narządu wzroku są: zachowanie ostrożności, świadomość potencjalnego zagrożenia oraz ochrona oczu u osób szczególnie narażonych. W życiu codziennym przydaje się także zdrowy rozsądek. Wystarczy uzmysłowić sobie, że możliwość urazu występuje np. podczas korzystania z ostro zakończonych elastycznych zapinek do bagaży.

Zabezpieczenie wzroku powinno obejmować nie tylko sytuacje zawodowe, ale także rekreację oraz sport uprawiany przez profesjonalistów. W wielu publikacjach podkreśla się, że okulary/gogle ochronne całkowicie niwelują lub zmniejszają narażenie na poważne urazy. Niestety, jest to obecnie bardzo mało popularna forma profilaktyki. Na rynku dostępne są również okulary sportowe wykonane z materiałów wytrzymałych na uderzenia. O ochronie powinni szczególnie pamiętać pracownicy wykonujący prace fizyczne, zwłaszcza takie, przy których powstają odpryski mogące trafić do oczu, czyli np. pracujący ze szlifierką. O ochronę oczu powinni zadbać sportowcy uprawiający sporty walki, w których łatwo o uderzenia w twarz. Spore ryzyko urazu występuje także w dyscyplinach, gdzie wykorzystuje się rakiety i piłki (kulki) o małych rozmiarach (squash, tenis, golf czy paintball). W urazy oczu obfituje zazwyczaj okres świąteczno-noworoczny. Wyjątkową ostrożność należy zachować podczas otwierania szampana oraz podczas odpalania fajerwerków. Pod żadnym pozorem nie wolno podchodzić do sztucznych ogni, które nie wybuchły! Dość często po pomoc zgłaszają się pacjenci, którzy próbowali powtórnie odpalić petardę i doszło do niespodziewanej eksplozji. 

Piśmiennictwo

1. Figurska M, Rękas M (red.). Stany nagłe. Okulistyka. Medical Tribune Polska, Warszawa 2019.
2. Izdebska J, Szaflik J (red.). Okulistyka dla lekarzy rodzinnych. Termedia, Poznań 2019.
3. Bowling B. Kanski. Okulistyka kliniczna. Edra Urban & Partner, Wrocław 2017.
4. Grzybowski A (red.). Okulistyka. Edra Urban & Partner, Wrocław 2018.
5. Kuhn F. Urazy oka. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2011.