Zapalenie rogówki

Zapalenia rogówki - informacje podstawowe

Zapalenie rogówki jest schorzeniem, w którym komórki odpowiedzi immunologicznej (zapalnej) naciekają różne warstwy rogówki w odpowiedzi na czynniki drażniące, np. zakażenia bakteryjne, wirusowe lub pasożytnicze, urazy, lub w wyniku chorób reumatycznych. Pierwsza linia obrony ludzkiego organizmu jest wystarczająco silna, aby zapobiec większości infekcji. Nabłonek rogówki stanowi jedną z takich barier. Większość patogenów nie jest zdolna do przenikania przez nienaruszony nabłonek, więc nie ma możliwości infekowania rogówki. Jednak gdy już wystąpi reakcja zapalna, może to prowadzić do powstawania owrzodzeń rogówki. Skutkuje to nie tylko utratą przejrzystości rogówki, ale także zagraża integralności gałki ocznej, a w konsekwencji powoduje trwałą utratę wzroku.

Budowa i funkcje rogówki

Rogówka jest gładką, przejrzystą strukturą na powierzchni przedniej oka. Chroni je przed obcymi substancjami i umożliwia uzyskanie pełnej ostrości wzroku. Aby prawidłowo skupiać światło, rogówka musi być przezierna; dlatego w zdrowym oku nie występują w niej naczynia krwionośne. Rogówka odżywiana jest przez substancje zawarte w łzach i cieczy wodnistej oka (płyn w przedniej części oka między rogówką a źrenicą i tęczówką). Rogówka składa się z 5 warstw: nabłonka, warstwy Bowmana, zrębu, błony Descemeta i śródbłonka. W zdrowym (w żaden sposób nieuszkodzonym) ludzkim oku rzadko rozwija się bakteryjne zapalenie rogówki, ponieważ ludzka rogówka jest odporna na infekcje.

Epidemiologia zapaleń rogówki

W badaniach przeprowadzonych w USA szacunkową częstość występowania bakteryjnego zapalenia rogówki określono na 27,6/100 tys. osobolat. To zapalenie rogówki było znacznie częstsze wśród osób noszących soczewki kontaktowe. Roczna częstość występowania bakteryjnego zapalenia rogówki u użytkowników soczewek kontaktowych wynosi 4–21/10 tys. osób noszących miękkie soczewki kontaktowe przez dłuższy czas. Istnieje ogromna różnica między częstością występowania bakteryjnego zapalenia rogówki w krajach rozwiniętych, takich jak USA i kraje Europy, oraz w krajach rozwijających się, takich jak: Indie, Nepal, Pakistan i Bangladesz. To zróżnicowanie wynika z faktu, że w mniej uprzemysłowionych krajach znacznie mniej pacjentów stosuje soczewki kontaktowe. W rezultacie bakteryjne zapalenie rogówki związane z soczewkami kontaktowymi jest rzadziej spotykane. Ponadto w krajach rozwijających się jedną z grup zawodowych o wysokim ryzyku wystąpienia zapalenia rogówki są rolnicy, którzy często mają kontakt z czynnikami zakaźnymi, tj. grzyby i pleśnie (zapalenie rogówki o etiologii grzybiczej), z kolei zapalenia na tle wirusowym (wirus opryszczki) są poważnym problemem w krajach rozwiniętych. Zaburzenia autoimmunologiczne związane z zapaleniem rogówki występują z szacunkową częstością 3 przypadki/1 mln rocznie.

Podział zapaleń rogówki

Wśród zakaźnych zapaleń rogówki można wyróżnić m.in.:

• bakteryjne zapalenie rogówki (bakterie, głównie Pseudomonas, Staphylococcus, Streptococcus, Moraxella);
• pierwotniakowe zapalenie rogówki;
• grzybicze zapalenie rogówki;
• wirusowe zapalenie rogówki (głównie wirus opryszczki pospolitej [HSV], wirus półpaśca i ospy wietrznej, adenowirusy).

Niezakaźne zapalenie rogówki to najczęściej skutek: rzęsistkowicy, brodawek olbrzymich, ciała obcego, reumatoidalnego zapalenia stawów, tocznia rumieniowatego układowego. Do niezakaźnych zapaleń rogówki zaliczamy również neurotroficzny wrzód rogówki (po półpaścu ocznym, uszkodzeniu nerwu trójdzielnego w wyniku operacji lub nowotworu) oraz kseroftalmię w wyniku niedoboru witaminy A.

Objawy zapaleń rogówki

Najczęściej występują: zaczerwienienie, łzawienie, ropna wydzielina z oka, silny ból, podrażnienie oka i pogorszenie ostrości wzroku na skutek zmętnień nabłonkowych, podnabłonkowych i w istocie właściwej rogówki. Może wystąpić również silny światłowstręt. Często objawy pojawiają się nagle, choć w przypadku np. zakażeń pasożytniczych mogą narastać stopniowo i nie być mocno wyrażone.

Diagnostyka zapaleń rogówki

Każde odczuwalne pogorszenie widzenia, ból, zaczerwienie gałki ocznej itp. wymagają diagnostyki okulistycznej. Jednym z najcięższych powikłań zapalenia rogówki jest pęknięcie wrzodu rogówki z wtórną utratą integralności gałki ocznej i nagłym spadkiem ciśnienia wewnątrzgałkowego na skutek wypływu cieczy wodnistej na zewnątrz oka – najczęściej podczas kaszlu, kichania (gdy gwałtownie rośnie ciśnienie wewnątrzgałkowe). Wówczas konieczna jest pilna interwencja w ramach ostrego dyżuru, gdyż powikłanie to grozi trwałym uszkodzeniem widzenia. Diagnozę stawia się w trakcie badania okulistycznego (m.in. w lampie szczelinowej) po wstępnej ocenie przedniego odcinka oka. Jednocześnie w trakcie badania pobiera się próbki do badania mikrobiologicznego (wymazy lub/i zeskrobiny) – jeżeli lekarz podejrzewa zakaźne tło zapalenia.

Leczenie zapaleń rogówki

W leczeniu zapaleń rogówki najczęściej stosuje się krople do oka z antybiotykiem o szerokim spektrum działania, a w przypadku dostępności wymazów mikrobiologicznych antybiotyki celowane na konkretny patogen. Przy podejrzeniu zapalenia rogówki u pacjenta noszącego na co dzień soczewki kontaktowe obowiązuje bezwzględny zakaz ich stosowania na czas leczenia. Po zakończeniu terapii należy zwrócić pacjentowi uwagę na właściwą pielęgnację soczewek, a także ich prawidłowe odkażanie.

Leki pierwszego wyboru w przypadku pierwotniakowego zapalenia rogówki to biguanidy i pentamidyna. W przypadku grzybiczych zapaleń rogówki stosuje się leki przeciwgrzybicze zarówno doustnie, jak i miejscowo oraz zabiegi powierzchownego oczyszczania rogówki. W razie wirusowego zapalenia rogówki podstawą terapii są miejscowe leki przeciwwirusowe (zwykle acyklowir 3% w przypadkach zakażeń herpeswirusami). W bardziej zaawansowanych przypadkach sięga się również po doustne leki przeciwwirusowe. W przypadkach zakażenia adenowirusowami stosowane są miejscowo odkażające związki jodu. W niezakaźnych zapaleniach rogówki przede wszystkim należy usunąć ich przyczynę, np. źle rosnące rzęsy, uzupełnić niedobór witaminy A, w przypadku chorób reumatycznych – zintensyfikować ich leczenie, w zespole suchego oka stosuje się odpowiednie preparaty zastępujące film łzowy.

Zapalenia rogówki - rokowanie

Owrzodzenia bakteryjne rogówki goją się stosunkowo szybciej niż grzybicze. Leczenie pierwotniakowych zapaleń rogówki może zająć kilka miesięcy. Konsekwencją zapaleń rogówki o różnej etiologii jest jej bliznowacenie, a perforowane owrzodzenia rogówki często mają złe rokowanie.

Piśmiennictwo:

1. Peterson DC, Hamel RN. Corneal Reflex. 2022. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan–.
2. Singh P, Gupta A, Tripathy K. Keratitis. 2022. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan–. 
3. Gurnani B, Kaur K. Bacterial Keratitis. 2022. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan–.