Suplementacja witamin, mikro i makroelementów. Czy jest to nam potrzebne?

Suplementy diety to nie leki

Suplement diety to środek spożywczy - jego rolą nie jest leczenie chorób, a uzupełnienie codziennej diety [1]. Są to preparaty dostępne bez recepty, a w ich składzie mogą znajdować się zioła, witaminy, antyoksydanty, błonnik i wiele innych substancji.

Niektóre leki również są dostępne bez recepty (tzw. OTC, ang. over-the-counter) - są one wydawane bez przepisu lekarza, jednak to wciąż produkty lecznicze służące zapobieganiu lub leczeniu chorób.

Suplementacja witamin i minerałów - kiedy mogą okazać się potrzebne?

Witamina D₃

Dawkowanie witaminy D₃ uzależnione jest od wieku i masy ciała [4], przy czym zaleca się jej suplementację przez cały rok. Rekomendowana doustna dawka witaminy D₃ (cholekalcyferolu) wynosi:

  • u dzieci od 1. r.ż. oraz młodzieży - 600-1000 j.m./dobę,
  • u osób dorosłych - 800-2000 j.m./dobę.

Warto pamiętać o tym, że lekarz rodzinny nie może wystawić skierowania na bezpłatną ocenę poziomu witaminy D₃

O niedoborze witaminy D₃ mówi się wiele, natomiast zapomina się o jej nadmiarze, która może przyczyniać się m.in. do rozwoju kamicy nerkowej. Zatrucie witaminą D wynika zawsze z przedawkowania leku. Może objawiać się: nudnościami, kurczami mięśni lub nadmiernym oddawaniem moczu. 

Nie stosuj dawek większych niż zalecane bez kontroli poziomu witaminy D₃ we krwi. Każdy wynik niemieszczący się w normach laboratoryjnych powinien być skonsultowany z lekarzem, który dobierze indywidualne dawkowanie.

Witamina B₁₂

Osoby zdrowe, spożywające produkty mięsne, nie muszą się martwić o niedobór witaminy B₁₂, jednak może on skutkować niedokrwistością (anemią) oraz zaburzeniami neurodegeneracyjnymi.  

Stany chorobowe, które zwiększają ryzyko niedoboru witaminy B₁₂, to między innymi:

  • choroba Leśniowskiego-Crohna,
  • celiakia,
  • zakażenie Helicobacter pylori,
  • choroba alkoholowa,
  • stosowanie niektórych leków, takich jak m.in.: inhibitory pompy protonowej (IPP), kwas acetylosalicylowy czy metformina.

Objawy niedoboru:

  • niedokrwistość megaloblastyczna,
  • utrata łaknienia, 
  • drętwienie rąk i stóp, zaburzenie czucia,
  • pieczenie języka,
  • zaburzenia pamięci.

Lekarz POZ może zlecić zbadanie poziomu witaminy B₁₂ (jeżeli uzna to za potrzebne) i na podstawie wyniku zalecić suplementację preparatami doustnymi dostępnymi na receptę lub w postaci “zastrzyków”.

Magnez

Magnez bierze udział w regulacji pracy mięśni szkieletowych, mięśnia sercowego, wpływa również na insulinowrażliwość tkanek i tym samym znajduje zastosowanie u chorych na cukrzycę typu 2 [3]. 

Objawy niedoboru są niespecyficzne - zaburzenia snu, drażliwość, zwiększona męczliwość. Osoba mająca zróżnicowaną dietę, zawierającą produkty zbożowe, rośliny strączkowe czy orzechy, nie powinna martwić się niedoborem magnezu. 

Na większą utratę tego pierwiastka narażone są osoby stosujące leki moczopędne powszechnie stosowane w nadciśnieniu tętniczym czy niewydolności serca. Zwiększają one wydalanie magnezu, sodu oraz potasu z moczem. Lekarz POZ nie może zlecić zbadania poziomu magnezu we krwi. 

Kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6

Kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 są znane na całym świecie jako źródło zdrowia. Odgrywają one znaczącą rolę w budowaniu błon komórkowych - otoczek chroniących wnętrze każdej komórki w naszym organizmie. Zaleca się, by osoba dorosła spożywała dziennie 250 mg kwasów omega-3, co odpowiada dwóm porcjom ryb tygodniowo, w tym 1 ryby tłustej [7]

Znaczenie kwasów omega-3:

  • obniżenie poziomu triglicerydów (u pacjentów z ich wysokim poziomem zaleca się spożywanie nawet 2-4 g kwasów na dobę),
  • zmniejszenie ryzyka zgonu z powodu chorób sercowo naczyniowych i udaru,
  • korzystny wpływ na wzmocnienie odporności. 

Suplementy zawierające kwasy omega-3 nie mogą zastąpić tych pochodzenia naturalnego, ale ich stosowanie wydaje się uzasadnione u osób niespożywających wystarczającej ilości ryb morskich. 

Selen, cynk

Selen jest mikroelementem, który odgrywa istotną rolę w procesach antyoksydacyjnych organizmu. Istnieją dowody kliniczne na pozytywny wpływ m.in. selenu w przywracaniu prawidłowego poziomu hormonów tarczycy u pacjentów z chorobą Hashimoto [8]. Przypuszcza się również, że jego suplementacja może przynosić korzyści u pacjentów chorujących na reumatoidalne zapalenie stawów [9]. Pierwiastek ten znajduje się między innymi w orzechach, jajach i rybach morskich (np. łososiu)

Cynk również należy do mikroelementów, czyli pierwiastków występujących w naszym organizmie w śladowych ilościach. Wykazano szereg jego pozytywnych właściwości, udowodniono między innymi, że suplementacja cynku poprawia kontrolę poziomu glukozy we krwi u chorych na cukrzycę [10]. Pierwiastek ten znajduje się między innymi w orzechach, produktach zbożowych, mięsie i nabiale

Dodatkowa suplementacja cynku oraz selenu nie jest wskazana u osób stosujących zbilansowaną dietę.

Przecież to produkt roślinny - dlaczego należy mówić o suplementach lekarzowi?

Lekarz zazwyczaj pyta swoich pacjentów o stosowane przewlekle leki. Należy wymienić wtedy również stosowane suplementy, które mogą mieć znaczenie w procesie terapeutycznym.

Przykładowe interakcje lek - preparat ziołowy [11]:

  • leki przeciwkrzepliwe (warfaryna, acenokumarol) wchodzą w interakcję z zielem dziurawca, miłorzębem japońskim, żeń-szeniem czy szałwią. W konsekwencji może dojść do zwiększonego efektu przeciwkrzepliwego;
  • wymieniony wyżej dziurawiec wchodzi w interakcje z wieloma lekami, m.in. może obniżać skuteczność antykoncepcji hormonalnej;
  • żeń-szeń może obniżać skuteczność leków stosowanych w nadciśnieniu, zaleca się ostrożność również u chorych na cukrzycę, ponieważ może dodatkowo obniżać poziom cukru we krwi; 
  • kozłek lekarski nasila działania leków nasennych (m.in. zolpidemu, benzodiazepiny).

Interakcje lek - witaminy, lek - makro-, mikroelement [11]:

  • wapń, magnez, cynk - mogą zmniejszać wchłanianie niektórych antybiotyków (fluorochinolonów);
  • nadmiar witaminy C, suplementowanej w dużych dawkach, zwiększa ryzyko kamicy układu moczowego.

Jeżeli chorujesz przewlekle, porozmawiaj ze swoim lekarzem przed samodzielnym wprowadzaniem suplementów.