Suplementacja witaminy D - jak najlepiej zapobiegać niedoborom witaminy D?

Rola witaminy D w organizmie

Na pewno zdajesz sobie sprawę, że odpowiedni poziom witaminy D jest niezbędny do utrzymania prawidłowej równowagi wapniowo-fosforanowej, a tym samym zdrowych kości i zębów. Niedobór witaminy D u dzieci prowadzi do krzywicy - deformacji, zaburzeń mineralizacji i zmniejszenia masy kostnej. W przypadku osób po okresie wzrastania niedobór witaminy D jest przyczyną osteomalacji (niedostatecznej zawartości wapnia w kościach) i osteoporozy (zmniejszenia gęstości kości). Niedobór witaminy D związany jest z bólami kostnymi i większym ryzykiem złamań kości.

Coraz więcej mówi się o korzystnym wpływie witaminy D na inne procesy zachodzące w organizmie, szczególnie o właściwości oddziaływania na układ odpornościowy. Świadczy to o jej istotnej roli w procesach odporności przeciwzakaźnej, w przebiegu ostrych i przewlekłych procesów zapalnych, jak również w chorobach z autoagresji [1].

Badania obserwacyjne sugerują istnienie związek niedoboru witaminy D ze zwiększonym ryzykiem [1]:

• nowotworów (m.in. okrężnicy, piersi, jajnika, prostaty, trzustki),
• chorób o podłożu immunologicznym (m.in. stwardnienia rozsianego, nieswoistych chorób zapalnych jelit, astma oskrzelowa, cukrzyca typu 1, choroby Hashimoto)
• zaburzeń odporności i nawracających infekcji,
• chorób cywilizacyjnych (w tym nadciśnienia tętniczego, miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy t. 2, otyłości),
• zaburzeń psychiatrycznych (depresji, schizofrenii) i chorób neurodegeneracyjnych (demencji, choroby Alzheimera).

Chociaż przeprowadzone randomizowane badania kontrolne (rodzaj badań, których wyniki uznaje się za najbardziej jakościowe) nie przyniosły całkowicie jednoznacznych wyników, to  w wielu z nich wykazano korzyści związane z suplementacją witaminy D.

Źródła witaminy D

Wyróżniamy 2 fizjologiczne źródła witaminy D dla człowieka:

1. Synteza skórna pod wpływem światła słonecznego

Szacuje się, że synteza skórna może pokrywać 80-100% dziennego zapotrzebowania na witaminę D. Musi być jednak spełniony szereg warunków. W przypadku Polski, odpowiednia synteza skórna witaminy D jest zapewniona jedynie w okresie wiosenno-letnim w godzinach 10-15, przy min. 15 minutach ekspozycji na promienie słoneczne odsłoniętych ramion i podudzi [1, 2]. Z uwagi na niedostateczną ekspozycję związaną chociażby z przebywaniem w pomieszczeniach i używaniem preparatów z filtrem UV, znaczna część polskiego społeczeństwa ma niedobór witaminy D przez cały rok, a u około 85% dorosłych niedobór wykazano w miesiącach jesienno-zimowych [2].

2. Dieta.

Nawet urozmaicona dieta pokrywa maksymalnie do 20% zapotrzebowania na witaminę D. Źródło witaminy D stanowią głównie ryby takie jak węgorz, łosoś dziki i śledź, w znacznie mniejszym stopniu żółtko jaja, ser żółty, mleko i niektóre grzyby. W Polsce nie jest stosowana fortyfikacja (czyli dodawanie) witaminy D do żywności, z wyjątkiem mleka modyfikowanego dla niemowląt i małych dzieci [1].

Jakie są grupy ryzyka niedoboru witaminy D?

Nie ma zaleceń, aby oznaczać poziom 25(OH)2 - metabolitu witaminy D we krwi u każdej osoby przed rozpoczęciem suplementacji. Jednak jeżeli należysz do grupy ryzyka niedoboru, należy ocenić zaopatrzenie w witaminę D i na tej podstawie lekarz dobierze odpowiednie dawkowanie preparatu. 

Dotyczy to m.in. pacjentów z [1]:

• zaburzeniami narządu ruchu np. krzywicą, osteoporozą, bólami kostnymi,
• zaburzeniami gospodarki wapniowo-fosforanowej,
• zaburzeniami trawienia i wchłaniania np. nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit,
• chorobami nerek i wątroby,
• chorobami endokrynologicznymi, w tym chorobą Hashimoto, cukrzycą t.1,
• zaburzeniami rozwoju np. niskorosłością czy niepełnosprawnością intelektualną,
• chorobami alergicznymi takimi jak astma i atopowe zapalenie skóry,
• niektórymi chorobami układu nerwowego,
• chorobami autoimmunizacyjnymi np. reumatoidalnym zapaleniem stawów,
• zaburzeniami odporności,
• chorobami nowotworowymi,
• chorobami układu krążenia - nadciśnieniem tętniczym, chorobą niedokrwienną serca,
• chorobami metabolicznymi - cukrzyca typu 2, zaburzeniami gospodarki lipidowej, otyłością, zespołem metabolicznym.

Również przewlekłe stosowanie niektórych leków np. glikokotykosteroidów, leków antyretrowirusowych czy przeciwdrgawkowych predysponuje do niedoboru witaminy D [1]. Warto także oznaczyć poziom 25(OH)2 u kobiet w ciąży i karmiących [1].

Kiedy należy suplementować witaminę D?

Z uwagi na niedostateczną podaż w diecie i syntezę skórną, która nie zachodzi w okresie od października do marca, konieczne jest stosowanie suplementacji w celu spełnienia zapotrzebowania na witaminę D [2]. W okresie kwiecień-wrzesień wystarczająca może być synteza skórna, jeżeli zapewniona jest odpowiednia ekspozycja na słońce, tak jak opisano wyżej [2]. Jeżeli natomiast nie przebywasz na słońcu z odkrytymi przedramionami i podudziami przez co najmniej 15 minut między 10 a 15, bez kremów z filtrem w okresie od maja do września, zalecana jest suplementacja witaminy D przez cały rok [1]. Nie zaleca się bezpośredniej ekspozycji na słońce niemowlętom do 6 m.ż a także osobom o bardzo jasnej karnacji [2]. W przypadku osób powyżej 65 roku życia i osób z ciemną karnacją synteza skórna jest zmniejszona i należy stosować suplementację przez cały rok [1].

Jak powinna wyglądać suplementacja witaminy D?

Preparatem witaminy D stosowanym w suplementacji jest cholekalcyferol [1,2]. Na rynku dostępny jest szeroki wybór preparatów - w formie kropli, kapsułek, tabletek, w tym do żucia lub ssania, sprayów, a nawet żelków [3]. Są one dostępne zarówno jako suplement, jaki i lek (na receptę lub bez) [3]. Należy pamiętać, że w przypadku suplementów deklarowany przez producenta skład i biodostępność składników nie zawsze są potwierdzone wiarygodnymi badaniami [4].

Profilaktyczne dawkowanie witaminy D należy dobrać do wieku, masy ciała, nasłonecznienia (pory roku), diety i trybu życia. W przypadku dorosłych, zdrowych osób, zalecana jest dawka 800-2000 IU/dobę. Z wiekiem dochodzi do zmniejszenia syntezy skórnej oraz zaburzeń wchłaniania i metabolizmu witaminy D, dlatego powyżej 75 r.ż należy stosować dawkę 2000-4000 IU/dobę [1].

W przypadku dzieci dawkowanie cholekalcyferolu wynosi:

• u niemowląt do 6 m.ż. - 400 IU/dobę, 
• u niemowląt między 6 a 12 m.ż. - 400-600 IU/dobę, 
• u dzieci 1-10 lat - 600-1000 IU/dobę,
• u młodzieży 11-18 lat - 800-2000 IU/dobę.

Osoby z otyłością wymagają podwojenia dawki dla swojej grupy wiekowej.

Cholekalcyferol jest związkiem rozpuszczalnym w tłuszczach, dlatego w celu optymalnego wchłaniania zalecane jest przyjmowanie go razem z posiłkiem [2, 4]. Pamiętaj, aby nie łączyć go z płatkami zbożowymi zawierającymi duże ilości błonnika (płatkami owsianymi i otrębami), z żywicami wiążącymi steroidy (cholestyramina) i środkami zmiękczającymi stolec [11].

W polskich wytycznych nie zaleca się stosowania preparatów złożonych cholekalcyferolu zawierających witaminę K2 lub wapń. Wpływ jednoczesnego podawania witaminy K2 jako czynnika zapobiegającego zwapnieniu naczyń i tkanek miękkich oraz wspierającego mineralizację tkanki kostnej nie został jeszcze wystarczająco udokumentowany [1]. Natomiast wapń, jeżeli wymagana jest jego suplementacja, należy podawać kilkakrotnie w ciągu doby [1].

Referencje:

1. A. Rusińska et al. Zasady suplementacji i leczenia witaminą D - nowelizacja 2018. Standardy Medyczne/Pediatria 2018; 15: 531-559.
2. P. Kmieć et al. Korzyści i zagrożenia wynikające z suplementacji witaminą D, Forum Medycyny Rodzinnej 2017; 11 (1): 38-46.
3. Indeks leków: cholekalcyferol https://indeks.mp.pl/leki/subst.php?id=183&rfbl=1 (ostatni dostęp: 07.12.2021)
4. K. Buczkowski et al. Wytyczne dla lekarzy rodzinnych dotyczące suplementacji witaminy D. Forum Medycyny Rodzinnej 2013; 7 (2): 55–58.