Gorączka trzydniowa (syn. rumień nagły, choroba szósta)

Gorączka trzydniowa - informacje podstawowe

Gorączka trzydniowa (syn. rumień nagły, choroba szósta) to choroba wirusowa dotykająca najczęściej niemowlęta i dzieci do 2. roku życia. Jest jedną z kilku często występujących wirusowych chorób wieku dziecięcego z wysypką. Klasycznie charakteryzuje się występowaniem wysokiej temperatury ciała oraz typowej, drobnoplamistej wysypki pojawiającej się po okresie gorączkowym. Choroba przebiega najczęściej łagodnie i nie wymaga intensywnego leczenia, a także u większości dzieci nie powoduje trwałych następstw. Zazwyczaj zakażenie nie nawraca i pozostawia trwałą odporność; część zakażeń przebiega zupełnie bezobjawowo.

Przyczyny gorączki trzydniowej

Gorączka trzydniowa jest łagodną chorobą wirusową wieku dziecięcego, którą powodują  zakażenia ludzkim herpeswirusem typu 6 (HHV-6) lub rzadziej typu 7 (HHV-7) bądź innymi wirusami. Wirus HHV-6 należy do rodziny betaherpeswirusów i jest szeroko rozpowszechniony w środowisku. Jest blisko spokrewniony z wirusami cytomegalii (CMV) i szerzy się podobną drogą. Wykazuje duże powinowactwo do limfocytów i powoduje latentne (utajone) zakażenia, jest wykrywany w tkankach licznych narządów po przebyciu pierwotnego zakażenia. Objawy zakażenia wywołuje najczęściej serotyp HHV-6B. Głównym miejscem rozwoju i występowania wirusa w czasie pierwotnej infekcji są gruczoły ślinowe. Najczęściej choroba dotyka najmłodsze dzieci w wieku od 6.–12. miesiąca życia, a w 90% przypadków występuje do 2. roku życia. Rozpoznanie choroby opiera się głównie na wywiadzie i badaniu fizykalnym. Choroba spowodowana przez wirusa HHV-6 ma najczęściej klasyczny przebieg z towarzyszącymi wysoką temperaturą ciała i wysypką, pozostałe zakażenia przebiegają skąpoobjawowo lub nawet bezobjawowo. W większości przypadków choroba nie powoduje trwałych następstw zdrowotnych u osób zdrowych. Zakażenie może mieć ciężki przebieg i zagrażać osobom z obniżoną aktywnością układu odpornościowego (np. w przebiegu niedoborów odporności lub wskutek chemioterapii). Reaktywacja wirusa obecnego w tkankach narządów takich jak wątroba może powodować objawy ich uszkodzenia. Ponadto przypuszcza się, że wirusy z tej grupy mogą aktywować niektóre choroby z grupy limfoproliferacji, tj. białaczki czy chłoniaki, oraz wpływać na zaburzenia układu odpornościowego. Ponadto wirus HHV-6 ma zdolność do przenikania bariery krew–mózg i w rzadkich przypadkach może prowadzić również do objawów ogniskowych ze strony ośrodkowego układu nerwowego oraz drgawek gorączkowych.

Epidemiologia gorączki trzydniowej

Wirus HHV-6 stanowi przyczynę 10–45% infekcji z towarzyszącą gorączką w wieku dziecięcym (według statystyk USA). Okres wylęgania wirusa wynosi 7–17 dni. Wirus równie często dotyka dziewczynki, jak chłopców, a zwiększoną częstość zakażeń obserwuje się u dzieci posiadających starsze rodzeństwo. Szczyt zachorowań przypada na okres wiosny oraz jesieni. Źródłami zakażenia są najczęściej ludzie, a choroba przenosi się drogą kropelkową oraz przez cząsteczki śliny – również przez tzw. brudne dłonie. Możliwe są także zakażenia odmatczyne i powstanie wrodzonych zakażeń (wirus przenika barierę łożyskową). Do zakażenia może dochodzić w wyniku kontaktu z osobą chorą, ale także z bezobjawowym nosicielem wirusa. Zwykle zakażenie nie występuje w pierwszych 2 miesiącach życia, co najprawdopodobniej jest wynikiem występowania odmatczynych przeciwciał, a także rzadko zdarza się po 3. roku życia. Zazwyczaj nie obserwuje się również ponownych zakażeń wirusem, do rzadkości należą reaktywacje wirusa po pierwotnym zakażeniu u osób w immunosupresji, gdyż po pierwotnym zakażeniu przechodzi on w formę latentną.

Objawy gorączki trzydniowej

Typowe objawy zakażenia wirusem HHV-6 i HHV-7 występują częściej u dzieci od 6. miesiąca życia. Głównymi objawami klasycznej postaci choroby, określanej mianem „gorączki trzydniowej”, są:

• nagle występująca wysoka temperatura ciała (nawet w okolicach do 40°C) utrzymująca się od 3 do 5 dni, której towarzyszy dobre samopoczucie lub jedynie nieznaczne pogorszenie ogólnego stanu zdrowia,
• osłabienie, 
• zmniejszenie apetytu.

U niektórych dzieci w okresie wysokiej temperatury może dochodzić do pojawienia się tzw. drgawek gorączkowych. Oznaki napadu gorączkowego obejmują m.in. utratę przytomności lub pogorszenie kontaktu, drgania kończyn oraz drażliwość, które ustępują samoistnie. HHV-6 jest najczęstszym patogenem będącym przyczyną drgawek gorączkowych u dzieci. Ponadto zdarzają się czasem towarzyszące łagodne objawy nieżytowe górnych dróg oddechowych (tj. katar, objawy zapalenia spojówek, obrzęk powiek), a także kaszel czy powiększenie węzłów chłonnych. Niekiedy pojawiają się łagodne objawy nieżytu żołądkowego z towarzyszącą łagodną biegunką. Po okresie gorączkowym dochodzi do nagłego samoistnego spadku temperatury ciała i ustąpienia dolegliwości. W okresie zdrowienia pojawia się drobnoplamkowa (od 2 mm do 5mm), bladoróżowa, krótkotrwała wysypka, która zazwyczaj trwa 1–2 dni. Najczęściej nie występuje ona na błonach śluzowych. Pojawia się przede wszystkim na tułowiu i zanika po uciśnięciu, a ustępując, nie pozostawia śladów. Badania laboratoryjne nie są niezbędne do postawienia rozpoznania. Najczęściej obserwuje się obniżony odsetek leukocytów i neutrofili w morfologii krwi obwodowej, przejściowe podwyższenie aktywności enzymów wątrobowych i parametrów stanu zapalnego, jednak obraz laboratoryjny szybko się normalizuje. W pierwszym tygodniu choroby obserwuje się pojawienie swoistych przeciwciał w klasie IgM. W większości przypadków u pacjentów z prawidłowo działającym układem odpornościowym choroba przebiega łagodnie i nie pozostawia trwałych następstw, nie obserwuje się również ponownych zakażeń i reaktywacji. W rzadkich przypadkach w pierwotnych zakażeniach HHV-6 obserwowano objawy związane z zapaleniem mięśnia sercowego, uszkodzeniem mięśni, małopłytkowością, zespołem Guillaina-Barrégo i zapaleniem wątroby.

Leczenie gorączki trzydniowej

Nie ma specyficznego, przyczynowego leczenia dla gorączki trzydniowej i zakażeń wirusami HHV-6 i HHV-7. Większość przypadków przebiegu choroby jest łagodna i samoograniczająca, a na obecnym etapie nie opracowano skutecznego leku przeciwwirusowego. Leczenie wspomagają odpoczynek, utrzymywanie odpowiedniego stopnia nawodnienia i leki przeciwgorączkowe, takie jak paracetamol lub ibuprofen, które stosuje się w celu kontrolowania temperatury ciała. Ze względu na to, że wysypka najczęściej nie powoduje świądu, leczenie nie jest konieczne. Obecnie nie ma szczepień ani terapii przeciwwirusowej w ostrej fazie tego wirusa. Zakażenie najczęściej nie jest związane z wtórnymi nadkażeniami bakteryjnymi, wobec czego nie stosuje się antybiotykoterapii.

Profilaktyka gorączki trzydniowej

Nie ma jednej, swoistej metody zapobiegania zakażeniom wirusami sezonowych infekcji gorączkowych u dzieci. Przeciwko wirusom HHV-6 oraz HHV-7 nie opracowano skutecznych szczepień ochronnych. W przypadku pacjentów poddawanych intensywnemu leczeniu immunosupresyjnemu, np. chemioterapii, w prewencji zakażeń stosuje się gancyklowir. Szczególnie w okresach zwiększonej zachorowalności istotne są mycie i dezynfekcja rąk, unikanie skupisk ludzi oraz stosowanie ochronnych masek zasłaniających usta i nos. Ważna jest również izolacja od osób wykazujących objawy infekcji i gorączkujących.

Piśmiennictwo

1. Mullins TB, Krishnamurthy K. Roseola Infantum. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448190/.
2. Caserta MT, Hall CB. Human herpesvirus-6. Annu Rev Med 1993; 44: 377–383.
3. Stone RC, Micali GA, Schwartz RA. Roseola infantum and its causal human herpesviruses. Int J Dermatol 2014; 53(4): 397–403.
4. Kawalec W, Grenda R, Kulus M. Pediatria T.1–2. PZWL, Warszawa 2018.