Szkarlatyna (płonica)

Szkarlatyna - informacje podstawowe

Szkarlatyna (płonica) to choroba bakteryjna spowodowana przez zakażenie paciorkowcami grupy A β-hemolizującymi (paciorkowiec ropotwórczy, Streptococcus pyogenes). Choroba została po raz pierwszy wyodrębniona jako samodzielna jednostka kliniczna w 1675 roku. Chorują głównie dzieci, u dorosłych zdarza się to sporadycznie. Szkarlatyna jest chorobą wieku dziecięcego ze względu na łatwość przenoszenia w salach lekcyjnych i żłobkach. Zagrożone są także dzieci w wieku nieszkolnym, które mają kontakt z dziećmi w wieku szkolnym w tym samym gospodarstwie domowym. Nie ma preferencji płci dla szkarlatyny.

Epidemiologia

Źródłem zakażenia jest zwykle chory na płonicę. Bardzo rozpowszechnione jest bezobjawowe nosicielstwo paciorkowców na migdałkach (do 20% populacji) – osoby będące nosicielami również mogą stanowić źródło zakażenia. Zarazić się można drogą kropelkową, a także przez przedmioty lub pokarmy zakażone przez chorego. Ryzyko zachorowania po kontakcie domowym osoby wrażliwej z chorym ocenia się na 25%. Rany i oparzenia zakażone paciorkowcami również mogą powodować szkarlatynę. Wiele badań donosiło o pojawieniu się szkarlatyny zbiegającej się z początkiem roku szkolnego i niższymi temperaturami w miarę zbliżania się zimy. Spadek wskaźnika infekcji można przypisać okresom, w których nie ma zajęć w szkole w sezonie wiosennym, i ociepleniom. Różnica w odsetkach dzieci i dorosłych jest prawdopodobnie spowodowana obecnością odporności lub jej brakiem. Częstość występowania jest wyższa w krajach rozwijających się. U niemowląt szkarlatynę obserwuje się rzadko.

Przyczyny szkarlatyny

Paciorkowce β-hemolizujące grupy A (GABHS) to bakterie Gram-dodatnie nietworzące przetrwalników. Wytwarzają wiele różnych pozakomórkowych enzymów i toksyn oraz mają właściwości β-hemolityczne (czyli powodują rozpad erytrocytów). Streptococcus pyogenes jest najważniejszym gatunkiem GABHS, wywołującym wiele chorób u ludzi. Terminy GABHS i Streptococcus pyogenes w literaturze są często używane jako synonimy. Infekcje GABHS zwykle zaczynają się w gardle lub skórze. Spektrum infekcji obejmuje od łagodnego zapalenia gardła (paciorkowiec) i miejscowych infekcji skóry (liszajec) do umiarkowanych i ciężkich objawów w postaci szkarlatyny, zapalenia płuc, bakteriemii, róży, zapalenia tkanki łącznej i stanów zagrażających życiu, takich jak martwicze zapalenie powięzi i zespół wstrząsu toksycznego. Stany kliniczne o podłożu immunologicznym związane z zakażeniem GABHS obejmują gorączkę reumatyczną, popaciorkowcowe zapalenie kłębuszków nerkowych, zapalenie stawów i autoimmunologiczne zaburzenia neuropsychiatryczne u dzieci związane z zakażeniami paciorkowcowymi (PANDAS). Szkarlatyna jest wynikiem ogólnoustrojowej reakcji organizmu na pierwszy kontakt z określonymi toksynami paciorkowców.

Objawy szkarlatyny

Choroba wylęga się krótko – od 12 godzin do 4 dni od zakażenia – i zwykle zaczyna się od gorączki i bólu gardła. Mogą również wystąpić dreszcze, wymioty lub ból brzucha. Język staje się czerwony, z dobrze widocznymi brodawkami (tak zwany język płoniczy). Gardło i migdałki mogą być bardzo zaczerwienione i obolałe, a połykanie pokarmów i płynów może sprawiać ból. Od 1 do 2 dni po rozpoczęciu choroby zwykle pojawia się czerwona wysypka. Może się ona jednak pojawić jeszcze przed chorobą lub do 7 dni po jej rozpoczęciu. Wysypka może najpierw wystąpić na szyi, pod pachami i w pachwinach, z biegiem czasu rozprzestrzenia się po całym ciele. Zwykle zaczyna się od małych, płaskich plam, które powoli stają się drobnymi guzkami przypominającymi papier ścierny. Chociaż policzki mogą wyglądać na zaczerwienione (różowe), wokół ust pojawia się blady trójkąt wolny od zmian skórnych (tzw. trójkąt Fiłatowa), co jest bardzo charakterystycznym objawem płonicy.

Fałdy skóry pod pachami, łokciami i pachwinami mogą stać się jaśniejsze niż reszta wysypki. Wysypka po szkarlatynie znika po ok. 7 dniach. Gdy wysypka zanika, skóra wokół palców rąk i ich opuszek oraz wokół pachwin może się złuszczać. To złuszczanie może trwać nawet kilka tygodni. Wysypka płonicza nie pozostawia zwykle trwałych blizn.

Diagnostyka szkarlatyny

Lekarz rozpoznaje szkarlatynę na podstawie zmian skórnych i obrazu gardła. Wysypka towarzysząca szkarlatynie jest dość charakterystyczna, co ułatwia rozpoznanie. W celu potwierdzenia diagnozy wykonuje się posiew wymazu z gardła i migdałków lub szybki test na obecność antygenów paciorkowców.

Leczenie szkarlatyny

Szkarlatynę leczy się antybiotykami. Penicylina jest zalecana jako pierwszy wybór dla osób, które nie są uczulone na tę grupę antybiotyków. U osób uczulonych na penicyliny lekarze mogą stosować inne antybiotyki w leczeniu szkarlatyny. Dodatkowo podaje się leki obniżające gorączkę, dba się o nawodnienie. Nie ma szczepionki chroniącej przed szkarlatyną. Można również zachorować więcej niż raz, gdyż istnieją 3 różne typy egzotoksyny paciorkowcowej.

Powikłania szkarlatyny

Powikłania po szkarlatynie są rzadkie i mogą obejmować:

• ropnie migdałków,
• obrzęk węzłów chłonnych szyi,
• infekcje uszu, zatok i skóry,
• zapalenie płuc,
• gorączkę reumatyczną,
• popaciorkowcowe kłębuszkowe zapalenie nerek,
• zapalenie stawów.

Leczenie antybiotykami może zapobiec większości tych problemów zdrowotnych.

Piśmiennictwo:

1. Centers for Disease Control and Prevention. Scarlet Fever. Online: https://www.cdc.gov/groupastrep/diseases-public/scarlet-fever.html#what-to-expect.
2. Wiercińska M. Szkarlatyna (płonica) – objawy i leczenie. Online: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/chorobyzakazne/74624,szkarlatyna-plonica.
3. Szenborn L. Płonica. Pediatr Dypl 2012; 16(6): 22–28.
4. Leung TN, Hon KL, Leung AK. Group A Streptococcus disease in Hong Kong children: an overview. Hong Kong Med J 2018; 24(6): 593–601.
5. Pardo S, Perera TB. Scarlet Fever. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507889/.