Ciemieniucha

Jak powstaje ciemieniucha?

Ciemieniucha, nazywana też czepcem kołyskowym (ang. cradle cup), jest łagodną postacią łojotokowego zapalenia skóry. Gruczoły łojowe zlokalizowane na skórze głowy pracują ze zwiększoną aktywnością, ponieważ pobudzane są jeszcze hormonami matki krążącymi po porodzie we krwi dziecka. Te same hormony odpowiadają m.in. za występowanie trądziku niemowlęcego – łagodnych zmian skórnych przypominających trądzik, które ustępują samoistnie, jeśli nie zostaną nadkażone.

Charakterystyczne dla ciemieniuchy łuski powstają, kiedy nadmierna ilość łoju pochodzącego z pobudzonych gruczołów łojowych łączy się ze złuszczającym się naskórkiem, który zostaje niejako przyklejony do skóry głowy. Zmiany o typie ciemieniuchy nasilają się pod wpływem ciepła i pocenia się skóry głowy, stąd częściej pojawiają się w miesiącach letnich lub u dzieci noszących zbyt ciepłe okrycia głowy (albo czapki wykonane z materiału, który nie przepuszcza powietrza).

Jak rozpoznać ciemieniuchę?

Ciemieniucha lokalizuje się w obrębie owłosionej skóry głowy – najczęściej w obrębie przedniego ciemiączka (niezarośniętej u niemowląt przestrzeni kostnej pokrytej łącznotkankową błoną). Zmiany charakterystyczne dla ciemieniuchy wyglądają jak złuszczający się rumień, pokryty białawą lub żółtawą łuską, która łatwo oddziela się od skóry. Włosy nad ciemieniuchą mogą sklejać się za pośrednictwem łusek. Zmiany o typie ciemieniuchy nie są zakaźne, zwykle też nie wywołują świądu ani innych dolegliwości.

Zazwyczaj ciemieniucha pojawia się między 2. a 10. tygodniem życia, ale zmiany mogą utrzymywać się lub okresowo nawracać nawet do 2.–8. roku życia dziecka. Praca gruczołów łojowych przeważnie ulega normalizacji do 2. roku życia, ale nie jest to regułą.

Rzadziej zmiany pojawiają się w innej lokalizacji niż głowa: na twarzy, klatce piersiowej czy w okolicy krocza. Ciemieniucha może lokalizować się również w fałdach skórnych, za małżowinami usznymi i w okolicy brwi.

Czy można pozbyć się ciemieniuchy domowymi sposobami?

Ciemieniucha zwykle nie wymaga interwencji lekarskiej. Istnieje szereg sposobów na zredukowanie zmian w warunkach domowych. Najprostszą metodą, która najczęściej daje zadowalające rezultaty, jest posmarowanie głowy dziecka oliwką do pielęgnacji ciała (lub po prostu masłem) i pozostawienie preparatu na ok. pół godziny. Następnie zaleca się umycie głowy dziecka delikatnym szamponem nawilżającym – zwykle czynność należy powtórzyć dwukrotnie, aby zmyć tłuste pozostałości i pozbyć się zapachu. Po umyciu głowy łuski należy wyczesać miękką szczotką do włosów lub delikatnie zetrzeć za pomocą pieluszki. Przeciwwskazane jest stosowanie agresywnych, złuszczających szamponów, które mogą podrażnić skórę dziecka, oraz zdrapywanie łusek paznokciami lub przy użyciu innych przedmiotów.

Można też zastosować gotowe preparaty, łatwo dostępne na rynku. Są to zarówno szampony przeznaczone do skóry głowy ze zmianami o typie ciemieniuchy, jak i preparaty olejowe na bazie olejów i wyciągów roślinnych (z krokosza, brzozy, lipy). W przypadku bardziej zaawansowanych zmian zaleca się preparaty na bazie kwasu salicylowego i/lub mocznika w stężeniach bezpiecznych dla skóry dziecka. Substancje te mają silne właściwości złuszczające, co pozwala na łatwiejsze oddzielenie łusek od skóry głowy.Leczenie ciemieniuchy w domu nie jest czynnością jednorazową – zwykle potrzeba 7-14 dni, aby zobaczyć zmiany w stanie skóry głowy. Niestety często zdarza się, że po początkowej poprawie dochodzi do nawrotu dolegliwości i konieczne jest ponowne przeprowadzenie kuracji. W miejscu, gdzie znajdowały się zmiany, włosy mogą wypadać lub się przerzedzać. Nie należy się wówczas martwić – włosy odrosną bez dodatkowych interwencji.

Dieta matki karmiącej nie ma wpływu na wystąpienie ani leczenie ciemieniuchy, jeśli nie towarzyszą jej inne objawy skórne.

Kiedy obecność ciemieniuchy wymaga interwencji lekarskiej?

Najczęściej ciemieniucha ma łagodny charakter i tendencję do samoustępowania. Niekiedy jednak nasilenie zmian jest na tyle duże, że konieczna staje się konsultacja dermatologiczna. Leczenia wymaga ciemieniucha, w której występują pęknięcia, sączenie zmian skórnych, nadżerki albo w której zmiany zajmują duży obszar ciała. Konsultacja lekarska zalecana jest również w przypadku zmian występujących po 2. roku życia dziecka. Utrzymywanie się ciemieniuchy i trudności z leczeniem mogą wynikać z innego charakteru zmian – np. atopowego zapalenia skóry lub uogólnionego łojotokowego zapalenia skóry.

Jak zapobiegać wystąpieniu ciemieniuchy?

Ciemieniucha jest zjawiskiem powszechnym i doświadczy jej niemal każdy noworodek lub niemowlak. Stopień nasilenia zmian może być jednak zróżnicowany. W profilaktyce poważniejszych zmian istotna jest ogólna higiena skóry głowy. Czapki i inne okrycia głowy niemowląt powinny być przewiewne, wykonane ze 100-procentowej bawełny, bez syntetycznych domieszek. W wózkach i fotelikach samochodowych można umieszczać specjalne wkładki antypotowe, które ograniczają pocenie się główki dziecka w czasie podróży. Temperatura otoczenia musi zapewniać niemowlęciu komfort cieplny, nie prowadząc jednocześnie do przegrzania. Po umyciu włosów i skóry głowy zaleca się czesanie miękką szczotką, aby usunąć martwe komórki naskórka.

Piśmiennictwo:

1. Brzezińska-Wcisło L. Co nowego w etiopatogenezie i leczeniu łojotokowego zapalenia skóry. Post Dermatol Alergol 2005; 1: 10–13. 
2. Clark GW, Pope SM, Jaboori KA i wsp. Diagnosis and treatment of seborrheic dermatitis. Am Fam Physician 2015; 91(3): 185–190.
3. Czarnecka-Operacz M, Gollnick H. Trudności diagnostyczne w leczeniu zmian skórnych u dzieci. Lekarz POZ 2018; 4(3): 211–225
4. Das A, Kanti Das N. Cradle cap. Indian Pediatr 2014; 51: 509–510.