Świnka

Świnka - informacje podstawowe

Świnka – inaczej nagminne zapalenie przyusznic – jest chorobą wirusową, która kiedyś była bardzo częstą chorobą wieku dziecięcego. Wraz z wprowadzeniem powszechnych szczepień zachorowalność na świnkę znacznie spadła. Świnka zwykle objawia się bólem głowy, gorączką, zmęczeniem, utratą łaknienia, złym samopoczuciem oraz zapaleniem ślinianek z ich obrzękiem (co jest klasycznym jej objawem).

Przyczyny świnki

Wirus świnki to jednoniciowy paramyksowirus, który jest stabilny genetycznie – dlatego szczepienie przeciw śwince lub przechorowanie jej wywołuje długotrwałą odporność. Znany jest tylko jeden serotyp wirusa świnki.

Epidemiologia świnki

Świnka występuje endemicznie na całym świecie, a ogniska epidemii pojawiają się mniej więcej co 5 lat w regionach, w których nie wykonuje się szczepień ochronnych. Wirus świnki cechuje się wysoką zakaźnością i przenosi się poprzez bezpośredni kontakt z kropelkami z dróg oddechowych, śliną. Człowiek jest jedynym źródłem zakażenia wirusem świnki. Szacuje się, że jedna zakażona osoba może przenieść wirus na 12 podatnych osób. Około 30% zakażonych osób nie wykazuje żadnych objawów, ale może być źródłem zakażenia dla innych. Wprowadzenie w 1967 roku szczepionki przeciwko śwince spowodowało zmniejszenie liczby zachorowań w Stanach Zjednoczonych o 99,8%. Do pojawienia się lokalnych ognisk epidemii świnki w krajach objętych programem szczepień przeciwko śwince przyczyniają się: słabnąca z biegiem czasu odporność poszczepienna, epidemie świnki w populacjach niezaszczepionych oraz brak krążącego wirusa typu dzikiego w populacjach krajów objętych programem szczepień, który wzmacniałby odpowiedź immunologiczną u zaszczepionych osób. Rosnącym problemem jest również liczba osób uchylających się od obowiązku szczepień. W Polsce szczepienia obowiązkowe przeciwko śwince rozpoczęto w 2004 roku. Aktualnie rejestruje się ok. 1,5–2 tys. przypadków rocznie.

W populacji nieszczepionej zachorowania ma świnkę występują głównie w wieku przedszkolnym i szkolnym. Bardzo rzadko możliwe są zachorowania u osób zaszczepionych.

Objawy świnki

Objawy świnki pojawiają po ok. 7–21 dniach od zakażenia. Na 1–2 dni przed wystąpieniem objawów zakażona osoba jest najbardziej zakaźna dla innych. Zapalenie ślinianek przyusznych poprzedzają niespecyficzne objawy zwiastunowe takie jak gorączka, złe samopoczucie, ból głowy, bóle mięśni i brak łaknienia, po których w kolejnych dniach następuje zapalenie ślinianki przyusznej. Zapalenie ślinianki przyusznej jest najczęstszym objawem występującym w ponad 70% infekcji. Obrzęk ślinianki przyusznej jest zwykle obustronny, ale może również być jednostronny. W przebiegu świnki obserwuje się także zapalenie jąder, które zwykle występuje po 10 dniach po wystąpieniu zapalenia przyusznic, chociaż można je zaobserwować do 6 tygodni później. Zapalenie jąder jest zwykle jednostronne, ale w 15–30% przypadków dochodzi do obustronnego zapalenia jąder. Zapaleniu jąder może towarzyszyć zapalenie najądrza (do 85% przypadków). Do rozwoju zapalenia jąder dochodzi u 1/3 mężczyzn i nastoletnich chłopców, którzy zachorowali na świnkę. U dzieci przed okresem dojrzewania powikłanie to jest znacznie rzadsze.

Diagnostyka świnki

Świnkę zazwyczaj rozpoznaje się na podstawie wywiadu i charakterystycznych objawów. Diagnostyka różnicowa świnki obejmuje inne przyczyny zapalenia ślinianek przyusznych, takie jak zakażenie wirusem Epsteina-Barr, wirusem paragrypy typów 1 i 3, wirusem grypy typu A, wirusem Coxsackie, adenowirusem, parwowirusem B19, wirusem limfocytowego zapalenia opon i opon mózgowo-rdzeniowych, ludzkim wirusem niedoboru odporności (HIV), ludzkim wirusem opryszczki typu 6 oraz ropne zakażenie wywołane przez Staphylococcus aureus, bakterie Gram-ujemne i prątki atypowe. Niezakaźne przyczyny obrzęku ślinianek obejmują m.in. leki (fenylobutazon, tiouracyl, jodki, fenotiazyny), niedożywienie, nowotwory, torbiele, kamienie ślinowe, zaburzenia metaboliczne i rzadkie schorzenia takie jak np. zespół Sjögrena. Diagnostyka różnicowa zapalenia jąder w przebiegu świnki obejmuje zakażenie bakteryjne i skręt jąder.

Powikłania świnki

Powikłania świnki występują częściej u chłopców lub osób dorosłych i mogą być poważne (m.in. bezpłodność, utrata słuchu).

Powikłania mogą obejmować:

• zapalenie jąder – może to prowadzić do zmniejszenia rozmiaru jąder (zanik jąder),
• zapalenie jajników i/lub piersi (zapalenie sutka),
• zapalenie trzustki,
• zapalenie mózgu,
• zapalenie opon mózgowych,
• utratę słuchu.

Zapalenie jąder może prowadzić do tymczasowych zaburzeń płodności lub zmniejszenia płodności u mężczyzn. Całkowita bezpłodność jest rzadka, jednak upośledzenie płodności dotyka 13% pacjentów z zapaleniem jąder.

Leczenie świnki

Świnka jest zazwyczaj chorobą łagodną, która ustępuje samoistnie. W przypadku braku powikłań (np. zapalenia opon mózgowych, zapalenia trzustki) leczenie jest objawowe – stosuje się leki przeciwbólowe/przeciwgorączkowe i zimne lub ciepłe okłady na obrzęk ślinianki przyusznej. Na objawy zapalenia jąder zwykle pomaga ich wyższe ułożenie, zastosowanie mają również leki przeciwzapalne.

Profilaktyka świnki

Kalendarz szczepień obowiązkowych uwzględnia szczepienie przeciwko śwince za pomocą skojarzonej szczepionki chroniącej przed świnką, odrą i różyczką (MMR). Pierwszą dawkę podaje się w 13.–15. miesiącu życia, a drugą, uzupełniającą – w 6. roku życia. Skuteczność pełnego szczepienia w ochronie przed zachorowaniem na świnkę wynosi 88%. Szczepionka jednoskładnikowa przeciwko tej chorobie nie jest dostępna. Maksymalną ochronę zapewnia podanie dwóch dawek szczepionki.

Szczepienie za pomocą szczepionki MMR zmniejsza również ryzyko powikłań: o 68% – ryzyko wystąpienia jakichkolwiek powikłań świnki, o 64% – ryzyko zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, o 72% – ryzyko wystąpienia zapalenia jąder.

Piśmiennictwo:

1. Centers for Disease Control and Prevention. Mumps. Online: https://www.cdc.gov/mumps/index.html.
2. Davison P, Morris J. Mumps. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK534785/.
3. Koenig KL i wsp. Mumps Virus: Modification of the Identify-Isolate-Inform Tool for Frontline Healthcare Providers. West J Emerg Med 2016; 17(5):490–496.
4. Duszczyk E, Augustynowicz E. Świnka. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH – Państwowy Instytut Badawczy. Online: https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/swinka/.
5. Szenborn L. Świnka (nagminne zapalenie przyusznic). Online: https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/chorobyzakazne/72253,swinka-nagminne-zapalenie-przyusznic.