Ospa u dzieci - objawy, leczenie i przebieg choroby. Ile trwa ospa?

Ospa u dziecka - jak przebiega?

Ospa wietrzna przebiega w bardzo charakterystyczny sposób. Chory zaraża już na dwa dni przed pojawieniem się charakterystycznej wysypki i jest zakaźny aż do przeschnięcia wszystkich zmian skórnych (co trwa 6-7 dni). U osoby zarażonej wirus mnoży się w tkance chłonnej migdałków i gardła, następnie namnaża się w naszym organizmie, aby ostatecznie trafić do błony śluzowej górnych dróg oddechowych (jama nosowa, gardło, krtań) oraz skóry, gdzie powoduje powstanie wysypki. 

Po przebytym zakażeniu wirus w postaci utajonej pozostaje w naszym organizmie i w sprzyjających dla niego warunkach, np. przy spadku odporności, ulega reaktywacji i prowadzi do rozwoju półpaśca. Warto pamiętać, że ospa wietrzna może wystąpić tylko raz, natomiast półpasiec kilkakrotnie. Wyjątek stanowią osoby z głębokim niedoborem odporności, u których istnieje ryzyko ponownego zachorowania na ospę wietrzną.

Zachorowalność na ospę wietrzną

Ospa wietrzna jest chorobą bardzo zakaźną. Po bezpośrednim kontakcie z domownikiem chorym na ospę, ryzyko zachorowania wynosi nawet 90%. Również w przypadku chorego na półpaśca ryzyko to jest wysokie i wynosi 20-40%. Na ospę wietrzną chorują najczęściej dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym, najczęściej do 10 r.ż.. W Polsce jest to choroba częsta, co roku rejestruje się bowiem od 150 do 220 tysięcy zachorowań. 

Ospa u dzieci - objawy

Choroba zaczyna się gorączką i pojawieniem wysypki. Pierwsze pęcherzyki pojawiają się na tułowiu, twarzy, głowie, a następnie kończynach. Wysypka jest swędząca, a jej obraz na tyle charakterystyczny, że stanowi podstawę rozpoznania. Wysiew zmian przebiega z rzutami przez 6-7 dni.

Razem z wysypką u dzieci pojawia się gorączka, a u młodzieży i dorosłych tak zwane objawy zwiastunowe. Należą do nich podwyższenie temperatury ciała, ból głowy i mięśni, złe samopoczucie, katar i ból gardła, a także przemijające zaczerwienienie skóry. Przypomina ono płoniczą wysypkę (drobnoplamista wysypka wywołana przez paciorkowce) i pojawia się przed wystąpieniem właściwych dla ospy wykwitów. Może pojawić się również ból brzucha i biegunka. 

Charakterystyczna jest wielopostaciowość zmian, która przez lekarzy określana jest jako “obraz gwiaździstego nieba”. Jednocześnie widoczne są plamki, grudki, pęcherzyki wypełnione płynem (zawierającym duże ilości wirusa), a także krostki i strupki. Te ostatnie, po około tygodniu odpadają, pozostawiając blizny, które z czasem znikają. Warto podkreślić, że zmiany towarzyszące ospie wietrznej mogą pojawić się również na błonach śluzowych jamy ustnej, narządach płciowych, a nawet na spojówkach. 

Diagnostyka i leczenie ospy u dzieci

Zmiany skórne w przebiegu ospy wietrznej są na tyle charakterystyczne, że zwykle nie stanowią problemu diagnostycznego. W razie wątpliwości lekarz może przeprowadzić dodatkową diagnostykę, która obejmuje wykonanie badań serologicznych, izolację wirusa z płynu pęcherzykowego, a także wykrywanie materiału genetycznego wirusa (metoda PCR). 
 
Leczenie obejmuje zwykle postępowanie objawowe. Zaleca się odpoczynek w łóżku, właściwe nawodnienie oraz przestrzeganie higieny (codzienna kąpiel). Przeciwgorączkowo należy stosować paracetamol. Leki przeciwhistaminowe zmniejszają nasilenie towarzyszącego świądu i potrzebę drapania, które może powodować nadkażenie wykwitów i powstawanie blizn. W przypadku ospy wietrznej o ciężkim przebiegu stosuje się leczenie przeciwwirusowe - acyklowir. Warto zaznaczyć, że obecnie nie jest zalecane stosowanie pudru, który może przyczynić się do powstania nadkażeń bakteryjnych w obrębie zmian skórnych. Można natomiast stosować Octenisept, a do kąpieli dodawać roztwór nadmanganianu potasu (woda powinna mieć lekko różowy kolor), co powoduje przysuszenie pęcherzyków.

Wrodzona ospa wietrzna u dzieci

Zmiany skórne w przebiegu ospy wietrznej są na tyle charakterystyczne, że zwykle nie stanowią problemu diagnostycznego. W razie wątpliwości lekarz może przeprowadzić dodatkową diagnostykę, która obejmuje wykonanie badań serologicznych, izolację wirusa z płynu pęcherzykowego, a także wykrywanie materiału genetycznego wirusa (metoda PCR). 
 
Leczenie obejmuje zwykle postępowanie objawowe. Zaleca się odpoczynek w łóżku, właściwe nawodnienie oraz przestrzeganie higieny (codzienna kąpiel). Przeciwgorączkowo należy stosować paracetamol. Leki przeciwhistaminowe zmniejszają nasilenie towarzyszącego świądu i potrzebę drapania, które może powodować nadkażenie wykwitów i powstawanie blizn. W przypadku ospy wietrznej o ciężkim przebiegu stosuje się leczenie przeciwwirusowe - acyklowir. Warto zaznaczyć, że obecnie nie jest zalecane stosowanie pudru, który może przyczynić się do powstania nadkażeń bakteryjnych w obrębie zmian skórnych. Można natomiast stosować Octenisept, a do kąpieli dodawać roztwór nadmanganianu potasu (woda powinna mieć lekko różowy kolor), co powoduje przysuszenie pęcherzyków. 

Powikłania ospy u dzieci

Najczęstszym powikłaniem ospy wietrznej są nadkażenia bakteryjne zmian skórnych. Jeśli dojdzie do nadkażenia, wykwity ustępują zwykle z pozostawieniem blizn. Zmiany pojawiające się na błonie śluzowej jamy ustnej mogą być bolesne i skutecznie zniechęcać dzieci do przyjmowania płynów. W takiej sytuacji istnieje ryzyko odwodnienia, które jest bardzo niebezpieczne, zwłaszcza u najmłodszych pacjentów. 

Groźne są również zmiany, które pojawiają się w obrębie oka, ponieważ mogą doprowadzić do upośledzenia widzenia. 

Powikłania neurologiczne najczęściej pojawiają się podczas okresu zdrowienia i związane są z nadmierną reakcją immunologiczną. Typowym, choć rzadkim powikłaniem jest zapalenie móżdżku, które występuje głównie u dzieci w wieku przedszkolnym. Objawia się zaburzeniami równowagi, skandowaną mową, drżeniem zamiarowym, oczopląsem i innymi objawami neurologicznymi. Innym rzadko występującym powikłaniem jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, stanowiące zagrożenie życia. Inne powikłania to powikłania hematologiczne (małopłytkowość, wybroczyny), zapalenie wątroby i płuc. 

Osoby z osłabioną odpornością, w tym noworodki, są bardziej narażone na ciężki przebieg ospy wietrznej i rozsiew uogólniony choroby, co może stanowić zagrożenie życia.

Jak zapobiegać ospie u dzieci?

Najlepszym sposobem zapobiegania infekcjom jest tzw. immunoprofilaktyka, czyli stosowanie szczepień ochronnych. Szczepionka przeciw ospie wietrznej zawiera żywy, osłabiony szczep wirusa. Jej skuteczność jest bardzo wysoka (przekracza 95%), jest również szczepionką bezpieczną i dobrze tolerowaną. Zalecana jest u zdrowych dzieci już od 9 miesiąca życia. Szczepienie zalecane jest również w przypadku kontaktu z chorą osobą (nawet do 5. dni od kontaktu) - łagodzi objawy choroby lub całkowicie zapobiega zachorowaniu. Szczepionka podawana jest podskórnie, w dwóch dawkach. Zabezpiecza przed objawami, a także powikłaniami ospy wietrznej przez całe życie. Warto dodać, że u osób półpasiec niż u tych, które przeszły naturalne zakażenie ospą wietrzną.

Konsultacja merytoryczna: Mirosław Niedbała, specjalista medycyny rodzinnej

Referencje

1. https://www.gov.pl/web/psse-miedzyrzecz/ospa-wietrzna---wazne-informacje-o-chorobie-i-szczepieniach (ostatni dostęp: 25.07.2023)
2. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/ospa-wietrzna/ (ostatni dostęp: 25.07.2023)
3. Interna Szczeklika 2022. Podręcznik chorób wewnętrznych. Red. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik. Medycyna Praktyczna. Wydanie 13. 2022.
4. Marczyńska, M. (2012). Pediatria po Dyplomie. Ospa Wietrzna. https://podyplomie.pl/pediatria/12156,ospa-wietrzna