Kamica nerkowa u dzieci - objawy, dieta i leczenie

Czym jest kamica nerkowa u dzieci?

Kamica nerkowa to choroba polegająca na tworzeniu się złogów zbudowanych z minerałów w drogach moczowych. W obrazie klinicznym typowe objawy kolki nerkowej obserwowane są zwykle u dzieci powyżej 10. r.ż. U młodszych pacjentów symptomy tej choroby są niespecyficzne, dlatego u wszystkich dzieci z bólem brzucha, krwiomoczem lub krwinkomoczem oraz nawracającymi zakażeniami układu moczowego w diagnostyce różnicowej należy uwzględnić właśnie kamicę nerkową.

Jakie są przyczyny występowania kamicy nerkowej u dzieci

Patogeneza kamicy nerkowej u dzieci jest bardzo złożona. Związana jest z tworzeniem się złogów w świetle dróg moczowych, które powstają poprzez wytrącanie substancji (tworzenie osadu), których nadmiar znajduje się w moczu. Kamica nerkowa u dzieci jest traktowana jako wynik zaburzonej homeostazy (równowagi) organizmu, wynikającej z zaburzeń metabolicznych, nerkowych, czy też endokrynologicznych. Rzadko związana jest ze zmianą składu moczu, która wynika z zakażenia układu moczowego (ZUM), chociaż nawracające ZUM stanowi niewątpliwie czynnik ryzyka kamicy nerkowej. 

Typ kamicy u dzieci związany jest ze specyficznym patomechanizmem, którego podłożem są najczęściej określone zaburzenia metaboliczne. 

Czynniki ryzyka wystąpienia kamicy nerkowej u dzieci

Wśród czynników ryzyka kamicy nerkowej u dzieci należy wymienić pacjentów z odpływami pęcherzowo-moczowodowymi. Odpływy polegają na cofaniu się moczu z pęcherza moczowego do moczowodów i struktur nerki, co sprzyja odkładaniu się substancji krystalizujących. 

Wiadomo również, że dodatni wywiad rodzinny w kierunku kamicy nerkowej oraz błędy dietetyczne stanowią czynnik ryzyka powstawania kamieni nerkowych. Wśród nieprawidłowych nawyków żywieniowych należy wymienić niską podaż płynów czy wysokie spożycie białka zwierzęcego. Wykazano natomiast, że inaczej niż w populacji dorosłej wysoka masa ciała nie wpływa na ryzyko powstawania kamieni nerkowych u dzieci. Wpływ diety na pH moczu jest również czynnikiem wartym uwagi. Dieta bogata w białka zwierzęce powoduje kwaśny odczyn moczu, natomiast bogata w produkty mleczne odczyn zasadowy. W zależności pH moczu obserwujemy różny skład chemiczny powstałych kamieni. 

W patogenezie kamicy ważne miejsce (zwłaszcza u niemowląt) może odgrywać również nadwrażliwość na witaminę D lub jej przedawkowanie. Warto pamiętać, że wszelkie wady budowy nerek mogą stanowić ryzyko kamicy u dzieci. Wymienia się tutaj między innymi istnienie defektu cewek nerkowych. 

Również skład chemiczny kamieni nerkowych stanowi ważne źródło wiedzy odnośnie podłoża tej choroby. Zarówno u dzieci, jak i dorosłych najczęściej występują kamienie zbudowane ze szczawianu wapnia. 

Objawy kamicy nerkowej u dziecka

Typowym objawem kamicy moczowej jest kolka nerkowa. Pojawia się, kiedy złóg zlokalizowany w drogach moczowych zaczyna się przesuwać, co powoduje dolegliwości bólowe. Ból w przypadku kolki nerkowej jest zlokalizowany w okolicy lędźwiowej, promieniuje do spojenia łonowego, pachwiny, zewnętrznych narządów płciowych (jądra lub wargi sromowe) oraz wewnętrznej powierzchni ud. Kolce nerkowej mogą towarzyszyć nudności i wymioty. Charakterystyczne jest występowanie dodatniego objawu Goldflama, czyli bolesność podczas wstrząsania okolicy lędźwiowej. W badaniu ogólnym moczu występuje natomiast krwinkomocz lub krwiomocz (obecność krwi w moczu). U najmłodszych pacjentów objawy mogą być niespecyficzne, podejrzenie schorzenia może nasuwać więc nietypowe zachowanie czy niepokój. Czasami kamica nerkowa może przebiegać nawet bezobjawowo i zostać wykryta przypadkowo w badaniu USG jamy brzusznej. 

Diagnostyka kamicy nerkowej u dzieci i niemowląt

W przypadku wystąpienia u dziecka pierwszego incydentu kamicy nerkowej bardzo ważne jest wykonanie pełnej diagnostyki w kierunku metabolicznych predyspozycji do tworzenia się kamieni nerkowych. Ważne, aby badania wykonane zostały po zakończeniu leczenia, aby uniknąć błędu diagnostycznego. Optymalne jest wykonanie badań biochemicznych moczu z dobowej zbiórki oraz porcji moczu i krwi pobranych na czczo. 

Podstawowym elementem diagnostycznym są badania laboratoryjne, które powinny zawierać morfologię krwi oraz badanie ogólne moczu. Niezbędne jest również wykonanie badań obrazowych w tym USG jamy brzusznej, a uzupełniającą rolę stanowią zdjęcie RTG jamy brzusznej, tomografia komputerowa i urografia. 

Na podstawie wymienionych badań zwykle można prawidłowo ocenić, z jakim typem zaburzeń mamy do czynienia. 

Dieta przy kamicy nerkowej u dziecka

Profilaktyka kamicy nerkowej opiera się na odpowiedniej diecie i spożyciu płynów, które powinno wynosić co najmniej 2–2,5 litra dziennie, szczególnie w przypadku większego wysiłku, wysokich temperatur lub gorączki. Dieta powinna być zrównoważona, z ograniczeniem białka zwierzęcego, soli sodowej (można używać soli potasowej) oraz dostarczać odpowiednią ilość wapnia, najlepiej pochodzącego z naturalnych źródeł pokarmowych. Owoce i warzywa powinny stanowić podstawę diety. Należy jednak pamiętać, że nadmiar cukrów prostych, zwłaszcza fruktozy (zawartej w owocach) oraz deficyt magnezu w diecie predysponują do powstawania kamieni nerkowych. Dlatego bardzo ważna jest zbilansowana dieta, która uwzględnia zwiększenie spożycia warzyw, błonnika pokarmowego oraz magnezu, co zmniejsza ryzyko kamicy nerkowej.

Jak przebiega leczenie kamicy nerkowej u dzieci?

Leczenie kamicy nerkowej opiera się na odpowiednich zaleceniach żywieniowych. Natomiast w przypadku wystąpienia objawów kolki nerkowej podstawą leczenia jest łagodzenie dolegliwości bólowych. Podstawą takiego leczenia są niesteroidowe leki przeciwzapalne - np. ibuprofen. Drugim celem jest natomiast postępowanie ułatwiające wydalenie kamienia. W tym celu, jako leczenie uzupełniające leki przeciwbólowe stosuje się leki działające rozkurczowo, najczęściej jest to drotaweryna lub hioscyna. Ważne jest również spożywanie, co najmniej 2-2,5 litrów wody. Należy pamiętać, że możliwość samoistnego wydalenia dotyczy aż 80% złogów powstających w drogach moczowych. W celu usunięcia złogów, które nie mogą być samodzielnie wydalone przez chorego, stosuje się małoinwazyjne metody zabiegowe. Jedynie w niewielu przypadkach wymagane jest obecnie stosowanie leczenia operacyjnego. 

Konsultacja merytoryczna: Mirosław Niedbała, specjalista medycyny rodzinnej

Referencje:

1. https://forumpediatrii.pl/artykul/kamica-ukladu-moczowego-u-dzieci (dostęp 22.07.2023)

2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8522892/ (dostęp 22.07.2023)

3. https://www.biziel.umk.pl/assets/files/Kamica_nerkowa.pdf (dostęp 22.07.2023)

4. Pediatra. Pod red. Wandy Kawalec, Ryszarda Grendy, Heleny Ziółkowskiej. PZWL. Wydanie 2. 2018.