Hipotonia u niemowlęcia

Czym jest hipotonia?

Hipotonia to obniżone napięcie mięśniowe, które może występować fizjologicznie lub być jednym z objawów zaburzeń i schorzeń neurologicznych. W 1. roku życia napięcie mięśni stale adaptuje się do rosnących umiejętności ruchowych dziecka. W okresie noworodkowym mamy do czynienia z fizjologiczną hipertonią (nadmiernym napięciem mięśniowym), polegającą na zgięciowym ułożeniu wszystkich kończyn. W 1. roku życia napięcie mięśniowe stopniowo się zmniejsza – początkowo w kończynach górnych, następnie w dolnych – co prowadzi do stanu fizjologicznej hipotonii, występującej ok. 12. miesiąca życia.

Prawidłowo ludzkie mięśnie są zazwyczaj lekko napięte nawet w stanie spoczynku. Napięcie mięśniowe nie jest tożsame z siłą mięśni – to dwa odrębne pojęcia. Obniżonemu napięciu mięśniowemu często towarzyszy jednak obniżona siła mięśniowa.

Przyczyny hipotonii u niemowląt

Istnieje szereg przyczyn hipotonii u niemowląt – od najłagodniejszych, mijających samoistnie z czasem i nabywaniem przez dziecko umiejętności ruchowych aż do poważnych zaburzeń neurologicznych, np. mózgowego porażenia dziecięcego, rdzeniowego zaniku mięśni, miastenii (zwłaszcza przejściowej miastenii noworodków), wad rozwojowych móżdżku, dystrofii miotonicznej, chorób metabolicznych i innych zaburzeń o podłożu genetycznym. Jeśli przyczyną hipotonii są ciężkie schorzenia neurologiczne, poza obniżonym napięciem mięśniowym zwykle obserwowane są inne nieprawidłowości w rozwoju i objawy, które niepokoją rodziców.

Za najłagodniejszą przyczynę zmniejszonego napięcia mięśniowego uważa się łagodną rodzinną hipotonię, charakteryzującą się brakiem innych objawów neurologicznych oraz nabywaniem umiejętności ruchowych w oczekiwanym czasie. Hipotonia, jak wyżej wspomniano, jest również w pewnym okresie życia niemowlęcia zjawiskiem fizjologicznym, które następuje po zwiększonym napięciu w okresie wczesnoniemowlęcym. Hipotonię częściej obserwuje się u dzieci urodzonych przedwcześnie.

Jak może objawiać się hipotonia u niemowlęcia?

Hipotonia u niemowlęcia może objawiać się na wiele sposobów, do których zalicza się m.in.:

• słabą kontrolę pozycji głowy (dziecko „nie trzyma główki”)
• ułożenie w pozycji żaby (w trakcie leżenia na brzuszku nogi rozjeżdżają się na zewnątrz)
• zwiększenie zakresu ruchu w stawach kończyn.

Powyższe objawy mogą zostać zauważone w czasie badania lekarskiego lub oceny fizjoterapeutycznej.

W warunkach domowych rodzic częściej zauważa, że dziecko sprawia wrażenie wiotkiego i „przelewa się przez ręce”, a gdy leży, jest jakby przyklejone do podłogi – ma trudności z oderwaniem kończyn, nie podpiera się na nich czy z trudem chwyta zabawki. Może też wydawać się nieco niezdarne, nieporadne w swoich ruchach. W pewnych okresach życia dziecka wszystkie te cechy są fizjologiczne, ale ich dłuższe utrzymywanie się budzi niekiedy niepokój.

W obiektywnej ocenie rozwoju dziecka, a więc pośrednio – także prawidłowego rozkładu napięcia mięśniowego, wykorzystuje się dwie najpopularniejsze skale: TIMP (ang. Test of Infant Motor Performance) oraz AIMS (ang. Alberta Infant Motor Scale). Test TIMP jest przeznaczony do oceny niemowląt od 34. tygodnia życia płodowego (wcześniaki) do 4. miesiąca życia. Na podstawie AIMS ocenia się dzieci do 18. miesiąca życia. Za pomocą wymienionych skal można nie tylko oceniać, ale też przewidywać rozwój dziecka.

Na podstawie badania i wyników powyższych skal specjaliści oceniają, czy napięcie mięśniowe jest adekwatne do wieku niemowlęcia.

Czy hipotonia u niemowlęcia wymaga leczenia?

Stwierdzenie lub podejrzenie hipotonii u niemowlęcia każdorazowo wymaga konsultacji ze specjalistą neurologii dziecięcej, aby ustalić przyczynę wiotkości.

Wczesna diagnoza ma istotne znaczenie z klinicznego punktu widzenia, ponieważ w niektórych jednostkach chorobowych przebiegających z wiotkością możliwe jest zastosowanie leczenia spowalniającego ich przebieg. Dotyczy to m.in. SMA (ang. spinal muscular atrophy, rdzeniowy zanik mięśni) lub chorób metabolicznych.

Bardzo ważnym elementem leczenia obniżonego napięcia mięśniowego jest postępowanie rehabilitacyjne. W pracy z hipotonią u dzieci do bardziej znanych metod rehabilitacji należą NDT (ang. neuro-developmental treatment, terapia neurorozwojowa) Bobath i metoda Sherborne.

Czy można przeciwdziałać hipotonii u niemowląt?

Jeśli hipotonia wynika bezpośrednio z zaburzeń neurologicznych, profilaktyka jest niemożliwa, a działaniem terapeutycznym jest leczenie choroby podstawowej.

Prawidłowe napięcie mięśniowe zależy w pewnym stopniu od metod opieki – od pozycji, w jakiej dziecko jest noszone, oraz pozycji, w jakiej jest układane. W warunkach domowych ważne są: zachęcanie do aktywności ruchowej, układanie dziecka na brzuszku, częste zmiany ułożenia, a także dostarczanie nowych bodźców ruchowych i czuciowych (zmiany otoczenia, używanie w czasie zabawy lusterka, piłeczek, huśtawek dostosowanych do wieku niemowlęcia i zabawek edukacyjnych: maty ruchowej, zabawek o różnej fakturze). Zachęcanie do ruchu sprawia, że każda forma zabawy staje się w pewnym stopniu rehabilitacją ruchową – dziecko próbuje wówczas pokonać swoje ograniczenia i zdobyć nowe umiejętności.

Zalecane jest unikanie podnoszenia dziecka przez chwytanie pod pachy, jak również długiego pozostawiania go w sprzętach, które wymuszają określone położenie i dają bierne podparcie (bujaczki, foteliki samochodowe).

Piśmiennictwo

1. Jain RK, Jayawant S. Evaluation of the floppy infant. Paediatr Child Health 2011; 21(11): 495–500.
2. Komasińska P, Steinborn B. Dziecko wiotkie z punktu widzenia pediatry i neurologa dziecięcego. Child Neurol 2020; 29(59): 27–35.
3. Prasad AN, Prasad C. Genetic evaluation of the floppy infant. Semin Fetal Neonatal Med 2011; 16(2): 99–108. 
4. Rokicki D. Dziecko wiotkie – spojrzenie metabolisty. Klin Pediatr 2016; 24: 6034–6040.