Ból ośrodkowy. Skąd bierze się ból po udarze mózgu?

Co to jest ból ośrodkowy?

Bólem ośrodkowym nazywa się ból spowodowany uszkodzeniem centralnego układu nerwowego (mózgu lub rdzenia kręgowego). Nie posiada on żadnych charakterystycznych cech, dzięki którym jednoznacznie można go odróżnić od innych dolegliwości bólowych, w związku z czym wymaga pogłębionej, specjalistycznej diagnostyki [4]. Co więcej, może objawiać się bardzo różnie - na przykład w zależności od miejsca, w którym doszło do uszkodzenia [1]. Jest to ból wtórny, czyli taki, u którego podłoża leży inna choroba, będąca przyczyną powstania uszkodzenia w ośrodkowym układzie nerwowym. Obecnie w klasyfikacji bólów głowy wyróżnia się dwie takie jednostki: udar mózgu oraz stwardnienie rozsiane [1]. 

Czym charakteryzuje się ból po udarze mózgu?

Szacuje się, że dolegliwościami bólowymi typu ośrodkowego może być zagrożone nawet do 8% osób po udarze [2, 3]. Objawy obejmują najczęściej jedną stronę twarzy lub głowy (w całości lub częściowo), ale mogą również pojawiać się w innych częściach ciała (na tułowiu czy kończynach). Poudarowy ból pochodzenia centralnego może obejmować stosunkowo niewielką okolicę ciała (np. powierzchnię jednej dłoni), ale możliwe jest także zajęcie nawet całej połowy ciała [4]. Nierzadko dolegliwościom bólowym towarzyszą spowodowane udarem zaburzenia czucia [1]. 

Jakie cechy charakteryzują ból wywołany udarem? Najczęściej występuje on przewlekle i stale, chociaż u niektórych osób dolegliwości pojawiają się z przerwami i mają charakter napadowy. Ich nasilenie także może być zróżnicowane - od lekkiego po bardzo silne, prowadzące niekiedy do zaburzeń snu, a nawet myśli i zachowań samobójczych [4]. Ponadto, ból typu centralnego trudno porównać z innymi doznaniami i ubranie w słowa opisu dolegliwości często bywa dla dotkniętych nim osób nie lada wyzwaniem. Miewa on charakter nieprzyjemnego pieczenia, u innych osób zaś - bólu mięśniowego z uczuciem skurczu czy „zgniatania”. Jeszcze inni określają go jako nagły, przeszywający ból, podczas gdy część pacjentów zgłasza uczucie kłucia [4]. 

Diagnostyka bólu ośrodkowego

Według aktualnych kryteriów rozpoznania ośrodkowego bólu głowy związanego z udarem mózgu diagnozę można postawić, gdy:

• dolegliwości bólowe wystąpią w ciągu 6 miesięcy od udaru niedokrwiennego bądź krwotocznego,
• w badaniu rezonansu magnetycznego (MR) widoczne jest uszkodzenie w odpowiedniej lokalizacji tkanki nerwowej,
• wykluczono inne przyczyny bólu głowy [1]. 

Chociaż kryteria dotyczące rozpoznania tego bólu głowy mówią o okresie 6 miesięcy, objawy wystąpić mogą także po upływie dłuższego czasu. Szacuje się, że najczęściej jest to okres od 1 do 12 miesięcy od chwili udaru, ale ok. 5% osób doświadcza dolegliwości po raz pierwszy po upływie roku [5]. Dolegliwości mogą obejmować także inne okolice ciała, przy czym diagnostyka w takim wypadku przebiega podobnie - charakterystyczny jest dodatni wywiad w kierunku udaru mózgu oraz stwierdzenie uszkodzenia w MR [5].

Leczenie bólu ośrodkowego

W leczeniu bólu o charakterze ośrodkowym nie sprawdzają się powszechnie stosowane leki przeciwbólowe, takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen, metamizol). Ulgę przynieść mogą za to substancje wpływające na aktywność ośrodkowego układu nerwowego, w tym leki przeciwdrgawkowe (np. pregabalina, lamotrygina) lub przeciwdepresyjne (w tym amitryptylina) [4]. Terapia bólu o charakterze ośrodkowym jest jednak trudna i wymaga specjalistycznej wiedzy oraz doświadczenia, a z powodu możliwych skutków ubocznych stosowanych leków (szczególnie wśród osób starszych) nie zawsze udaje się osiągnąć w pełni zadowalający efekt [5]. 

Referencje:

1.    Headache Classification Committee of the International Headache Society (IHS): „Central Neuropathic Pain”, w: The International Classification of Headache Disorders, 3rd edition. Cephalalgia. 2018 Jan;38(1):1-211.

2.    Andersen G, Vestergaard K, Ingeman-Nielsen M, Jensen TS. Incidence of central post-stroke pain. Pain. 1995 May;61(2):187-193.

3.    Harno H, Haapaniemi E, Putaala J, Haanpää M, Mäkelä JP, Kalso E, Tatlisumak T. Central poststroke pain in young ischemic stroke survivors in the Helsinki Young Stroke Registry. Neurology. 2014 Sep 23;83(13):1147-54.

4.    Klit H, Finnerup NB, Jensen TS. Central post-stroke pain: clinical characteristics, pathophysiology, and management. Lancet Neurol. 2009 Sep;8(9):857-68.

5.    Liampas A, Velidakis N, Georgiou T, Vadalouca A, Varrassi G, Hadjigeorgiou GM, Tsivgoulis G, Zis P. Prevalence and Management Challenges in Central Post-Stroke Neuropathic Pain: A Systematic Review and Meta-analysis. Adv Ther. 2020 Jul;37(7):3278-3291.