Szacowany czas czytania: 12 minut
Kontaktowe zapalenia skóry
Wyprysk kontaktowy, czyli kontaktowe zapalenia skóry, to jedna z najczęstszych chorób dermatologicznych spotykanych w codziennej praktyce lekarskiej. Nie jest to jednostka chorobowa, lecz zbiorcze określenie chorób o zróżnicowanej etiologii, ale o podobnym obrazie klinicznym i przebiegu. Do grupy wyprysku kontaktowego zaliczamy: alergiczny wyprysk kontaktowy, wyprysk kontaktowy z podrażnienia, wyprysk proteinowy oraz pokrzywkę kontaktową. Alergiczny wyprysk kontaktowy to najczęstsza postać wyprysku kontaktowego, cechująca się powierzchownymi zmianami zapalnymi w skórze, powstającymi w wyniku kontaktu z alergenem, z którym pacjent zetknął się wcześniej w życiu codziennym lub w pracy zawodowej. Wyprysk kontaktowy z podrażnienia to często występująca postać wyprysku, będąca skutkiem bezpośredniego kontaktu z czynnikami drażniącymi, które nie są alergenami. Proteinowy wyprysk kontaktowy jest prowokowany przez białka wielkocząsteczkowe. Tę odmianę wyprysku obserwuje się głównie u osób ze skazą atopową, mających stały kontakt z produktami białkowymi. Proteinowy wyprysk kontaktowy wiąże się ściśle z pokrzywką kontaktową – bąble pokrzywkowe mogą poprzedzać fazę wyprysku, współwystępować z nią lub następować po niej – zarówno na przestrzeni życia pacjenta, jak i w trakcie jednego rzutu choroby.
Kontaktowe zapalenia skóry - Wprowadzenie
Wyprysk kontaktowy, czyli kontaktowe zapalenie skóry, to jedna z najczęstszych chorób dermatologicznych spotykanych w codziennej praktyce lekarskiej. Nie jest to jednostka chorobowa, lecz zbiorcze określenie chorób o zróżnicowanej etiologii, ale o podobnym obrazie klinicznym i przebiegu. W grupie wyprysku kontaktowego należy wymienić następujące jednostki chorobowe: alergiczny wyprysk kontaktowy, wyprysk kontaktowy z podrażnienia, wyprysk proteinowy oraz pokrzywkę kontaktową.
Alergiczny wyprysk kontaktowy to najczęstsza postać wyprysku kontaktowego, cechująca się powierzchownymi zmianami zapalnymi w skórze, powstającymi w wyniku kontaktu z alergenem, z którym pacjent miał wcześniej styczność w życiu codziennym lub w pracy zawodowej. Wyróżniamy dwie odmiany schorzenia: wyprysk ostry i wyprysk przewlekły. Wyprysk kontaktowy z podrażnienia to kontaktowe zmiany wypryskowate wywołane czynnikami drażniącymi. Z kolei wyprysk proteinowy, czyli proteinowe kontaktowe zapalenie skóry, jest ściśle powiązany z pokrzywką kontaktową – bąble pokrzywkowe mogą wyprzedzać fazę zmian wypryskowatych, współwystępować z nią lub następować po niej, zarówno w trakcie jednego rzutu choroby, jak i na przestrzeni życia pacjenta.
Przyczyny kontaktowego zapalenia skóry
Alergiczny wyprysk kontaktowy jest związany z IV typem reakcji nadwrażliwości wg Coombsa. W powstawaniu choroby biorą udział związki drobnocząsteczkowe, czyli hapteny, które wykazują zdolność penetracji skóry, gdzie łączą się z białkami własnymi organizmu. W wyniku tego połączenia powstaje antygen, który może być przetwarzany i rozpoznawany przez komórki układu immunologicznego. Antygen jest prezentowany przez wędrujące do okolicznych węzłów chłonnych komórki Langerhansa pomocniczym limfocytom T. Odbywa się to na drodze złożonych mechanizmów kooperacji komórek. Po ponownym kontakcie z alergenem, w 5–7 dniu po uczuleniu, dochodzi do powstania odczynu skórnego. Jest on wynikiem kontaktu w skórze zmienionych przez hapteny komórek Langerhansa ze swoiście uczulonymi limfocytami. Klasyczna reakcja typu alergicznego wyprysku kontaktowego występuje, gdy liczba i czynność komórek Langerhansa w naskórku są prawidłowe. W przypadku kontaktu antygenu ze skórą, w której nie występują te komórki, dochodzi do powstania tolerancji immunologicznej – zarówno miejscowej, jak i ogólnoustrojowej – na dany antygen.
Najczęstsze alergeny kontaktowe to: chrom (zapałki, barwniki materiałów, cement, beton), nikiel i kobalt (guziki, suwaki, klamki, armatura łazienek i kuchni), guma (obuwie, rękawice), barwniki (farby do włosów, kosmetyki, ubrania) oraz formalina (ubrania, szampony).
Wyprysk kontaktowy z podrażnienia to często występująca postać wyprysku, będąca skutkiem bezpośredniego kontaktu z czynnikami drażniącymi, które nie są alergenami. Uszkodzenie skóry spowodowane substancjami drażniącymi jest związane ze zniszczeniem naturalnej bariery ochronnej naskórka, jaką stanowią lipidy i kwaśny odczyn pH. W fazie indukcji dochodzi do uwalniania z keratynocytów drogą nieimmunologiczną presyntetyzowanych cytokin (głównie IL-1, TNF) przez działanie substancji drażniących. Uwolnione cytokiny powodują indukcję ekspresji cząstek adhezyjnych na keratynocytach ICAM-1 i śródbłonku naczyń. Zmiany o morfologii wyprysku kontaktowego z podrażnienia najczęściej są wywoływane przez środki piorące, detergenty, roztwory kwasów i zasad.
Proteinowy wyprysk kontaktowy jest prowokowany przez białka wielkocząsteczkowe. Tę odmianę wyprysku obserwuje się głównie u osób ze skazą atopową, mających stały kontakt z produktami białkowymi (np. kucharze, osoby przygotowujące kanapki itp.). Proteinowy wyprysk kontaktowy wiąże się ściśle z pokrzywką kontaktową – bąble pokrzywkowe mogą poprzedzać fazę wyprysku, współwystępować z nią lub następować po niej, zarówno na przestrzeni życia pacjenta, jak i w trakcie jednego rzutu choroby.
Epidemiologia kontaktowego zapalenia skóry
Alergiczny wyprysk kontaktowy występuje rzadziej niż wyprysk kontaktowy z podrażnienia. U kobiet dominuje alergia kontaktowa na nikiel i kobalt, z kolei w grupie mężczyzn alergia na chrom. Najczęściej obserwowaną formą wyprysku kontaktowego jest wyprysk kontaktowy z podrażnienia.
Objawy kontaktowego zapalenia skóry
W obrazie klinicznym alergicznego wyprysku kontaktowego stwierdza się obecność grudek wysiękowych i pęcherzyków, w zmianach przewlekłych dochodzi do lichenizacji. W niektórych okolicach w fazie ostrej przeważają objawy obrzękowe i zapalne – zwłaszcza w okolicy oczodołów i narządów płciowych. Zmiany skórne są wyraźnie odgraniczone od zdrowej skóry i ustępują bez pozostawienia śladów. Towarzyszy im świąd skóry. Zmiany chorobowe mogą dotyczyć praktycznie każdej lokalizacji – bardzo często pojawiają się na skórze twarzy i dłoni.
Objawy wyprysku kontaktowego z podrażnienia są zbliżone do alergicznego wyprysku kontaktowego. W razie przewlekłego kontaktu dochodzi do zgrubienia i szorstkości skóry z popękaniami i złuszczaniem, co określamy mianem dermatozy ze zużycia. W zależności od stężenia substancji drażniących i predyspozycji osobniczej przewlekły wyprysk z podrażnienia może ułatwiać przenikanie w głąb naskórka różnych alergenów kontaktowych. Dlatego w przypadku wyprysku kontaktowego z podrażnienia może dojść do wystąpienia alergicznego wyprysku kontaktowego.
Obraz kliniczny proteinowego wyprysku kontaktowego także jest zbliżony do alergicznego wyprysku kontaktowego. Zmiany skórne często zajmują ręce i przedramiona, ale w przypadku czynników silnie alergizujących lub lotnych mogą dotyczyć także twarzy i innych okolic.
Leczenie kontaktowego zapalenia skóry
W terapii wyprysku kontaktowego stosuje się preparaty miejscowe, zawierające kortykosteroidy, niekiedy z dodatkiem antybiotyków. W przypadku większego nasilenia zmian można stosować także ogólne leki przeciwhistaminowe, a czasami niewielkie lub średnie dawki kortykosteroidów.
Profilaktyka kontaktowego zapalenia skóry
W przypadku potwierdzonej alergii kontaktowej zaleca się unikanie uczulającego alergenu – chociaż wiadomo, że nie zawsze jest to możliwe. Pomocna w zapobieganiu nawrotom może być odpowiednia pielęgnacja skóry, regularne jej nawilżanie.
Piśmiennictwo
- Jabłońska S, Majewski S. Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. PZWL, Warszawa 2005.
- Burgdorf WHC, Plewig HH, Landthaler M. Braun Falco Dermatologia. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2011.
- Szepietowski J, Reich A. Leczenie chorób skóry i chorób przenoszonych droga płciową. PZWL, Warszawa 2008.