Szacowany czas czytania: 7 minut
Test na HIV – co warto wiedzieć
Zakażenie wirusem niedoboru odporności (HIV) obarczone jest wieloma błędnymi przekonaniami, które bywają przyczyną stygmatyzacji osób zakażonych. Uprzedzenia te często skutkują unikaniem testowania w kierunku HIV przez osoby zagrożone, co może mieć tragiczne skutki, ze śmiercią włącznie [1]. Rozwój przełomowych terapii antyretrowirusowych sprawił, że osoby zakażone wirusem HIV mają szansę uniknąć konsekwencji zakażenia i dożyć spokojnej starości. Warunkiem efektywnej terapii jest jednak wcześnie postawiona diagnoza [2].
Czynniki ryzyka HIV/AIDS
Wirus HIV, wywołujący zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS, ang. acquired immune deficiency syndrome), przenoszony jest przez płyny ustrojowe takie jak krew, nasienie, wydzielina pochwowa czy mleko matki. Co ważne, wirus nie rozprzestrzenia się poprzez ślinę, pocałunki, uściski lub dzielenie się jedzeniem [2].
Za główny czynnik ryzyka zakażenia HIV uważa się ryzykowne kontakty seksualne:
- częste zmiany partnerów,
- niestosowanie prezerwatyw,
- seks pod wpływem stymulantów, tzw. chemseks,
- seks analny.
HIV można się zakazić także podczas używania wspólnych igieł przez osoby uzależnione od dożylnych środków psychoaktywnych. W Polsce od kilku lat obserwuje się jednak tendencję wzrostową liczby osób zakażonych poprzez kontakty seksualne z jednoczesnym spadkiem liczby zakażeń wśród osób uzależnionych od narkotyków. Stwierdzono, że grupą pacjentów, którzy najczęściej nie są świadomi zakażenia, (co sprzyja rozprzestrzenianiu wirusa), są mężczyźni uprawiający seks z innymi mężczyznami [3].
Test na HIV powinna wykonać każda osoba powyżej 15. roku życia, która podejrzewa, że chociaż raz mogła być narażona na zakażenie [3].
Statystyki pokazują, że w Polsce wciąż zbyt późno diagnozuje się zakażenie HIV [3]. Należy podkreślić, że z powodu powszechnego kojarzenia wirusa m.in. z osobami uzależnionymi od narkotyków lub z pracownikami seksualnymi, wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że znalazło się w ryzykownej sytuacji [1]. Tymczasem problem ten może dotyczyć prawie każdego. Warto nadmienić, że bardzo wysoki odsetek osób późno zdiagnozowanych to osoby heteroseksualne.
Badanie w kierunku HIV w ciąży
Najczęstszą przyczyną zakażeń HIV u dzieci jest transmisja wirusa od matki, do której może dojść podczas ciąży, porodu czy też karmienia piersią. Warto wiedzieć, że stosując odpowiednie postępowanie, m.in. wdrażając leczenie przeciwwirusowe, ryzyko przeniesienia można zmniejszyć do zaledwie 1%! W związku z tym test na HIV należy wykonać w ciąży dwukrotnie. Po raz pierwszy do 10. tygodnia ciąży oraz między 33. a 37. tygodniem ciąży [3].
Gdzie można wykonać test na HIV?
Testy wykrywające zakażenie HIV można przeprowadzić zarówno w placówkach medycznych (np. w laboratoriach diagnostycznych), samodzielnie w warunkach domowych [3], a także w punktach konsultacyjno-diagnostycznych, w których badanie można wykonać anonimowo, bezpłatnie i bez skierowania. Wyniki odbiera się na podstawie ustalonego wcześniej hasła.
Zgłaszając się do punktu, można również porozmawiać z doradcą, który podpowie czy faktycznie zaistniało ryzyko zakażenia i odpowie na pytania dotyczące HIV i AIDS oraz innych chorób przenoszonych drogą płciową. Listę dostępnych placówek można znaleźć na stronie: https://aids.gov.pl/pkd/ [5].
Jak wygląda diagnoza zakażenia HIV?
Testy w kierunku zakażenia HIV wykonywane są najczęściej z próbek krwi. Ujemny wynik testu oznacza, że nie stwierdzono zakażenia, dodatni świadczy natomiast o możliwości jego wystąpienia. Diagnoza zakażenia HIV przebiega w kilku etapach. Warto podkreślić, że dodatni wynik pierwszego wykonanego badania, tzw. testu przesiewowego, nie jest uznawany za ostateczny! Wymaga weryfikacji, ze względu na możliwe wyniki fałszywie dodatnie i ewentualne ryzyko pomylenia próbek krwi.
W laboratoriach diagnostycznych wykorzystywane są testy serologiczne IV generacji. Umożliwiają one wykrycie zarówno samego wirusa (białka p24), jak i przeciwciał, które organizm wytwarza przeciwko niemu, co jednak wymaga czasu. Ujemny wynik testu uznaje się za wiarygodny, jeżeli został wykonany po 6 tygodniach od potencjalnego momentu zakażenia.
W punktach konsultacyjno-diagnostycznych, a także w użytku domowym, zastosowanie znalazły tak zwane szybkie testy kasetkowe lub paskowe, czyli testy serologiczne III generacji, które wykrywają jedynie przeciwciała anty-HIV. Ich minusem jest możliwość wykluczenia zakażenia dopiero po 12 tygodniach od potencjalnie ryzykownej sytuacji. Testy przeznaczone do stosowania w domu posiadają szczegółową instrukcję postępowania, a także informację gdzie można uzyskać wsparcie psychologiczne (lista organizacji pozarządowych oraz telefony zaufania).
Jeżeli wynik pierwszego testu jest dodatni, czyli wskazuje na zakażenie wirusem HIV, koniecznie jest potwierdzenie go kolejnym testem. W tym celu zaleca się najczęściej wykonanie testu NAAT, który wykrywa materiał genetyczny wirusa [3].
Co zrobić, gdy rozpoznano u mnie HIV?
W przypadku dodatniego wyniku testu na HIV należy jak najszybciej zgłosić się do poradni profilaktyczno-diagnostycznej, aby zweryfikować rozpoznanie i, w razie potrzeby, niezwłocznie wdrożyć leczenie przeciwwirusowe. Rejestracja do takiej placówki nie wymaga skierowania. Jak już wyżej wspomniano, szybko rozpoczęta terapia może zapewnić pacjentom długie życie i zapobiec rozwojowi AIDS. W związku z tym, osoba, u której potwierdzono zakażenie, ma obowiązek poinformowania o nim wszystkich partnerów seksualnych. Warto jednak podkreślić, że w codziennych kontaktach towarzyskich i zawodowych nie ma ryzyka przeniesienia HIV [3].
Podsumowanie
Na świecie żyje blisko 39 milionów osób zakażonych wirusem HIV. Według Wspólnego Programu Narodów Zjednoczonych Zwalczania HIV/AIDS (UNAIDS, Joint United Nations Programme), aby zakończyć tę pandemię, 90% chorych powinno wiedzieć o swoim zakażeniu, 90% z nich powinno podjąć leczenie antyretrowirusowe, a 90% osób pozostających w leczeniu powinno mieć poziom wirusa poniżej progu wykrywalności [1].
Każdy, kto podejrzewa u siebie ryzyko zakażenia HIV, powinien wykonać test diagnostyczny. Wcześnie postawione rozpoznanie umożliwia szybkie włączenie terapii antyretrowirusowej, co w wielu przypadkach może uratować życie, zapobiegając rozwojowi AIDS. Testy diagnostyczne są ogólnodostępne, można je wykonać w laboratoriach, samodzielnie w domu lub anonimowo w punktach konsultacyjno-diagnostycznych.
Należy pamiętać, że ujemny wynik testów serologicznych można stwierdzić, jeżeli zostały one wykonane po 6 tygodniach od ryzykownej sytuacji – w przypadku testów IV generacji, i 12 tygodniach – w przypadku testów III generacji. Dodatni wynik pierwszego wykonanego testu wymaga weryfikacji [3].
Referencje
- Mijas, M., Koziara, K., & Dora, M. (2017). Stygmatyzacja związana z HIV a zdrowie zakażonych osób i postawy wobec wykonywania testów. Seksuologia Polska, 15(2).
- World Health Organization: WHO & World Health Organization: WHO. (2023, July 13). HIV and AIDS. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hiv-aids (ostatni dostęp 02.11.2023)
- Zasady opieki nad pacjentem zakażonym HIV. PTN AIDS 2023.
- Gdzie i jak wykonuje się test diagnostyczny?. https://www.aids.gov.pl/kampanie/CWL/05.html