Odczyn antystreptolizynowy – o czym świadczy podwyższony poziom ASO?

Zakażenia wywoływane przez paciorkowce

Zakażenia wywoływane przez paciorkowce występują przede wszystkim (ale nie tylko) u dzieci, które miały kontakt z wydzielinami innej chorej osoby. Należą do nich:

• angina ropna (paciorkowcowa) – ostre zapalenie gardła i migdałków podniebiennych spowodowane zakażeniem S. pyogenes; 
• szkarlatyna, czyli płonica – choroba zakaźna, w której oprócz gorączki, bólu głowy i gardła oraz powiększenia węzłów chłonnych występuje “malinowy język” o zaczerwienionych brodawkach oraz czerwona wysypka pokrywająca niemal całe ciało, blednąca pod wpływem ucisku (w przeciwieństwie do zmian skórnych w przebiegu groźnej dla życia i wymagającej natychmiastowego kontaktu z lekarzem inwazyjnej choroby meningokokowej);
• liszajec zakaźny – powierzchowne zakażenie skóry, w przebiegu którego pojawiają się drobne wypełnione płynem pęcherzyki, które szybko pękają, pozostawiając charakterystyczne strupy w kolorze miodu;
• róża – intensywne zaczerwienienie i bolesny obrzęk skóry, najczęściej kończyn dolnych, które są poprzedzone objawami ogólnoustrojowymi (złym samopoczuciem, gorączką, dreszczami);
• inne, mniej specyficzne zakażenia, np. zapalenie ucha środkowego [1, 3].

Czym jest odczyn antystreptolizynowy?

Bakterie wydzielają szereg różnych toksyn i enzymów, dzięki którym mogą skuteczniej rozprzestrzeniać się w organizmie chorego. W przypadku paciorkowców jedną z takich substancji jest streptolizyna O, która ma zdolność niszczenia błon komórek, co prowadzi do ich lizy, czyli rozpadu. Jednocześnie silnie pobudza układ odpornościowy osoby zakażonej do wydzielania przeciwciał, w tym antystreptolizyny O (w skrócie ASO) [1, 5].

Kiedy bada się ASO?

Wytworzenie przeciwciał to skomplikowany proces, który wymaga czasu. Wzrost ASO we krwi da się zwykle zaobserwować dopiero po 7-10 dniach od początku zakażenia, a ich najwyższe stężenie występuje po 2-3 miesiącach. 

Z tego względu, odczynu antystreptolizynowego nie wykorzystuje się w diagnostyce ostrych infekcji paciorkowcowych (tu lepiej sprawdzi się wymaz z gardła i migdałków podniebiennych, który może zostać wysłany do laboratorium mikrobiologicznego na posiew lub zostać wykorzystany do wykonania szybkiego testu kasetkowego wykrywającego antygen – podobnie jak w przypadku COVID-19 i grypy). Odczyn ASO jest natomiast przydatny w przypadku podejrzenia późnych (inaczej nieropnych) powikłań zakażenia paciorkowcami, tj. kiedy pojawiły się objawy sugerujące ich wystąpienie (należy pamiętać, że rutynowe oznaczanie ASO nie ma sensu) [4, 5].

Gorączka reumatyczna, kłębuszkowe zapalenie nerek i inne powikłania anginy

Niektóre składniki Streptococcus pyogenes (przede wszystkim tak zwane białko M) są podobne do białek obecnych w ciele człowieka. W efekcie istnieje ryzyko, że przeciwciała wytworzone przeciwko bakteriom zaatakują później własne tkanki chorego. Może wtedy dojść do rozwoju późnych powikłań anginy, czyli chorób o charakterze autoimmunologicznym:

• gorączki reumatycznej – zapalenia dużych stawów (objawiającego się obrzękiem, silnym bólem, tkliwością i zaczerwienieniem skóry) i serca (wsierdzia, mięśnia sercowego, osierdzia);
• popaciorkowcowego reaktywnego zapalenia stawów – czasem uważanego za łagodniejszą postać gorączki reumatycznej, która atakuje mniej stawów i nie zajmuje serca;
• poinfekcyjnego kłębuszkowego zapalenia nerek, dla którego charakterystyczna jest tzw. triada Addisa, czyli obrzęki (szczególnie wokół oczu), nadciśnienie tętnicze i niewidoczny gołym okiem, ale wykrywany w badaniu ogólnym moczu krwinkomocz;
• zespołu PANDAS – choroby neuropsychiatrycznej najczęściej przejawiającej się jako zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (uporczywie nawracające myśli i wewnętrzny przymus wykonywania określonych czynności) lub tiki.

Warto jednak zaznaczyć, że wyżej wymienione choroby – choć są poważne – występują rzadko, a ryzyko ich wystąpienia można zminimalizować, przestrzegając zaleceń lekarza i prawidłowo stosując antybiotykoterapię [2].

Co oznacza podwyższone ASO?

Wśród lekarzy i naukowców nie ma obecnie konsensusu co do punktu odcięcia – sztywno ustalonej wartości, która stanowiłaby granicę między wynikami prawidłowymi a niepokojącymi. Najczęściej uznaje się, że wartość między 20 a 150 IU/ml występuje u zdrowych osób, natomiast ≥200 IU/ml u dorosłych i ≥333 IU/ml u dzieci może sugerować niedawne przebycie infekcji wywołanej przez paciorkowce i wystąpienie jej powikłań. Ponadto, jak w wielu innych sytuacjach, zdarzają się wyniki fałszywie ujemne (negatywny wynik u osoby chorej) oraz fałszywie dodatnie (dodatni wynik u osoby zdrowej), np. gdy pobrana próbka będzie zbyt długo czekała na analizę lub gdy obecne są w niej wysokie stężenia innych przeciwciał, które niekoniecznie muszą świadczyć o patologii. Litera “H” (od angielskiego “high” – wysoki) oznaczająca na wydruku z laboratorium wartość wykraczającą poza przyjętą w danej placówce normę nie musi więc świadczyć o chorobie [5, 6, 7].

W przypadku niejasności, konieczne może okazać się powtórzenie badania za 10-14 dni, żeby zobaczyć, jak zmieni się wartość ASO, albo oznaczenie dodatkowo anty-DNAzy B, czyli innego przeciwciała wytwarzanego podczas zakażenia paciorkowcami [5].

Jak widać, analiza wyników badań jest skomplikowana. Wobec tego, po odebraniu wydruku najlepiej zgłosić się do lekarza prowadzącego, który przyjrzy się im, uwzględniając całościowy obraz kliniczny.

Referencje

1. Kanwal, S., & Vaitla, P. (2023). Streptococcus Pyogenes. In StatPearls. StatPearls Publishing.
2. Szczeklik, A., & Gałecki, P. (2023). Interna Szczeklika 2023/24. Mały podręcznik. Medycyna Praktyczna.
3. Dobrzańska, A., Obrycki, Ł., & Socha, P. (2022). Pediatria w praktyce lekarza POZ (1st ed.). Standardy medyczne.
4. Hryniewicz, W., Albrecht, P., & Radzikowski, A. (2015). Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach układu oddechowego. Narodowy Instytut Leków. https://antybiotyki.edu.pl/wp-content/uploads/Rekomendacje/Rekomendacje2016.pdf 
5. Sen, E. S., & Ramanan, A. V. (2014). How to use antistreptolysin O titre. Archives of disease in childhood. Education and practice edition, 99(6), 231–238. https://doi.org/10.1136/archdischild-2013-304884 
6. Trushin, V., & Englender, M. (2017). Clinical value of antistreptolysin O levels in adult patients with tonsillitis: report I. European archives of oto-rhino-laryngology : official journal of the European Federation of Oto-Rhino-Laryngological Societies (EUFOS) : affiliated with the German Society for Oto-Rhino-Laryngology - Head and Neck Surgery, 274(4), 2035–2039. https://doi.org/10.1007/s00405-016-4393-7 
7. Ben-Chetrit, E., Moses, A. E., Agmon-Levin, N., Block, C., & Ben-Chetrit, E. (2012). Serum levels of anti-streptolysin O antibodies: their role in evaluating rheumatic diseases. International journal of rheumatic diseases, 15(1), 78–85. https://doi.org/10.1111/j.1756-185X.2011.01668.x