Badanie cytologiczne – w jaki sposób może uratować życie?

Kilka słów o raku szyjki macicy

Rak szyjki macicy jest jednym z częściej rozpoznawanych nowotworów u Polek. Co roku około 3000 pacjentek w naszym kraju otrzymuje tę trudną diagnozę, a około 1700 z nich umiera [2]. Pomimo wdrażanych programów profilaktycznych, Polska wciąż ma jeden z najwyższych w Europie wskaźników zachorowalności i umieralności z powodu tego nowotworu [1]. 

To niepokojące statystyki, szczególnie biorąc pod uwagę, że rak szyjki macicy wykryty na wczesnym etapie jest wyleczalny w ponad 99% przypadków!

Stąd kobiety powyżej 25. roku życia powinny poddawać się regularnym badaniom cytologicznym, które mogą pomóc we wczesnym wykryciu tej choroby, znacząco zwiększając szanse na przeżycie [2]. 

Ponadto, warto wspomnieć, że za niemal wszystkie przypadki raka szyjki macicy odpowiada wirus HPV. Ma on ponad 100 typów, z których około 14 określa się jako wysokiego ryzyka onkogennego, czyli bezpośrednio związane z rakiem. Dwa z nich, HPV 16 i 18, odpowiadają za około 70% przypadków tego nowotworu. Infekcja HPV może dotyczyć niemal każdego, kto jest aktywny seksualnie. W większości przypadków wirus jest eliminowany przez układ odpornościowy, niekiedy jednak prowadzi do powstawania zmian przedrakowych (tzw. śródnabłonkowej neoplazji szyjki macicy). 

Regularne badania cytologiczne pozwalają wykrywać nieprawidłowości wywołane przez HPV zanim dojdzie do rozwoju raka. Ważnym elementem profilaktyki są szczepionki przeciwko HPV, które mogą zapobiegać infekcjom najbardziej onkogennymi typami wirusa [1]. Najwyższą skuteczność szczepień obserwuje się w grupie osób przed inicjacją seksualną (prawdopodobnie niezakażonych wirusem HPV). Szczepienie przeciw HPV jest wymieniane w Polskim Programie Szczepień Ochronnych jako szczepienie zalecane (odpłatne). W wielu miastach dostępne są jednak bezpłatne programy samorządowe, które przeważnie oferują szczepienia nastolatkom w wieku 11-13 lat [6]. 

Na czym polega badanie cytologiczne?

Materiał do badania cytologicznego, czyli komórki z powierzchni szyjki macicy i jej kanału, jest pobierany za pomocą specjalnej szczoteczki lub szpatułki, podczas gdy pacjentka siedzi na fotelu ginekologicznym [3]. Procedura ta jest zazwyczaj bezbolesna, chociaż niektóre kobiety mogą odczuwać dyskomfort. 

Badanie można przeprowadzić na dwa sposoby:

1. Cytologia konwencjonalna – pobrany materiał zostaje umieszczony na szkiełku mikroskopowym, następnie utrwalony specjalnymi substancjami i w tej formie poddany analizie.
2. Cytologia płynna, inaczej cienkowarstwowa (LBC) – materiał pobrany za pomocą szczoteczki cytologicznej zostaje umieszczony w specjalnym roztworze, który następnie przetwarza się tak, aby stworzyć pojedynczą warstwę komórek. 

Obecnie preferowaną metodą badania jest cytologia płynna, ponieważ zapobiega ona uszkodzeniu pobranych komórek i umożliwia dokładniejszą analizę preparatu. Co więcej, ten sam materiał może zostać użyty do diagnozy zakażenia HPV, które, jak już wspomniano, jest dobrze zidentyfikowanym czynnikiem ryzyka raka szyjki macicy [3].

Kto powinien wykonać badanie cytologiczne?

Programem profilaktyki raka szyjki macicy objęte są kobiety mające od 25 do 64 lat! 

To znaczy, że wszystkie pacjentki w tym przedziale wiekowym mogą nieodpłatnie i bez skierowania wykonać badanie cytologiczne w każdym gabinecie ginekologicznym, który ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia.

Przeważnie zaleca się, aby badanie wykonywać co 3 lata, jednak w przypadku obecności czynników ryzyka cytologię należy powtórzyć po roku. Należą do nich: 

• zakażenie wirusem deficytu odporności typu ludzkiego (human immunodeficiency virus – HIV), 
• zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (human papilloma virus – HPV),
• leczenie immunosupresyjne [2].

Co ważne, u kobiet po 30. roku życia zaleca się wykonywanie testów w kierunku wykrycia typów wysokiego ryzyka wirusa HPV [4].

Planując wykonanie cytologii, warto pamiętać, aby:

• zgłosić się na badanie nie wcześniej niż 4 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem krwawienia,
• nie stosować leków dopochwowych przez co najmniej 4 dni przed wizytą,
• nie zgłaszać się na cytologię wcześniej niż 1 dzień po badaniu ginekologicznym lub USG przezpochwowym [2]. 

W trakcie wizyty konieczne jest podanie informacji na temat daty ostatniej miesiączki i ewentualnie stosowanej hormonoterapii – przyjmowania doustnej antykoncepcji lub hormonalnej terapii zastępczej (HTZ) [5].

Nieprawidłowy wynik cytologii – co dalej?

Otrzymanie nieprawidłowego wyniku cytologii szyjki macicy może wzbudzić niepokój, warto jednak pamiętać, że taka sytuacja nie zawsze świadczy o rozwoju raka [5]. 

Lekarze ustalają dalsze postępowanie w zależności od rodzaju i zaawansowania wykrytych zmian. W przypadku konieczności pogłębienia diagnostyki, zazwyczaj zalecane jest badanie kolposkopowe. Polega ono na wprowadzeniu do pochwy specjalnego wziernika, który umożliwia dokładną ocenę szyjki macicy. Niekiedy w trakcie badania konieczne jest pobranie wycinka, który następnie zostaje poddany badaniu histopatologicznemu.

Jeżeli na tym etapie diagnostyki nie stwierdzi się niepokojących zmian, to zazwyczaj kolejne badanie cytologiczne zalecane jest za 3 lata lub – w uzasadnionych przypadkach – po upływie 1 roku.

W przypadku gdy w badaniu zostaną stwierdzone zmiany, które wskazują na rozwój raka szyjki macicy, pacjentki niezwłocznie obejmuje się opieką specjalistyczną i rozpoczyna terapię [2].

Podsumowanie

Badanie cytologiczne szyjki macicy to prosta i efektywna procedura, która może uratować życie. Każda kobieta w wieku 25-64 lata powinna regularnie korzystać z tej formy profilaktyki [2]. Warto jeszcze raz podkreślić, że rak szyjki macicy wykryty na wczesnym etapie jest wyleczalny w ponad 99% przypadków! Niestety, w Polsce wciąż zbyt mało kobiet regularnie się bada, co przekłada się na wysokie wskaźniki umieralności z powodu tej choroby [1].

Referencje

1. Cytologia. (2021). Krajowy Rejestr Nowotworów. https://onkologia.org.pl/pl/cytologia (ostatni dostęp 05.11.2023)
2. Profilaktyka raka szyjki macicy. Pacjent. https://pacjent.gov.pl/program-profilaktyczny/profilaktyka-raka-szyjki-macicy (ostatni dostęo 05.11.2023)
3. Kyrgiou, M., Arbyn, M., Bergeron, C., Bosch, F. X., Dillner, J., Jit, M., Kim, J., Poljak, M., Nieminen, P., Sasieni, P., Kesic, V., Cuzick, J., & Gultekin, M. (2020). Cervical screening: ESGO-EFC position paper of the European Society of Gynaecologic Oncology (ESGO) and the European Federation of Colposcopy (EFC). British journal of cancer, 123(4), 510–517.
4. Zimmer, M.; Bidziński, M.; Czajkowski, K.; Wielgoś, M.; Sawicki, W.; Sieroszewski, P.; Oszukowski, P.; Stojko, R.; Pityński, K.; Paszkowski, T.; et al. Schemat postępowania w skriningu raka szyjki macicy Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP)—Wersja grudzień 2021 r. Ginekol. I Perinatol. Prakt. 2021, 6, 135–138.
5. Nasierowska‐Guttmejer, A., Kędzia, W., Wojtylak, S., Lange, D., Rokitaⴕ, W., Jach, R., & Wielgoś, M. (2016). Polish recommendations regarding diagnostics and treatment of cervical squamous intraepithelial lesions according to the CAP/ASCCP guidelines. Ginekologia Polska, 87(9), 676–682. https://doi.org/10.5603/gp.2016.0066
6. Augustynowicz, E. (2022). Kto powinien zostać zaszczepiony przeciw HPV i w jakim schemacie? - Szczepienia.Info. https://szczepienia.pzh.gov.pl/faq/kto-powinien-zostac-zaszczepiony-przeciw-zakazeniom-hpv-i-kiedy/