Jakie są rodzaje zaburzeń osobowości i jak można je leczyć?

Czym są zaburzenia osobowości?

Żeby odpowiedzieć na to pytanie, należy wcześniej zastanowić się czym właściwie jest osobowość. To złożony koncept, który można określić jako względnie stały sposób myślenia, odczuwania i zachowania [3]. 

W przypadku zaburzeń osobowości mówimy o utrwalonych, nieelastycznych wzorcach, które odbiegają od ogólnie przyjętych norm. Przyczyny powstawania zaburzeń osobowości są złożone i nie do końca poznane. Postuluje się współudział czynników genetycznych i środowiskowych [4]. Charakterystyczny jest ich długi czas trwania oraz obejmowanie co najmniej dwóch z czterech obszarów:

• procesów poznawczych (postrzegania i interpretacji samego siebie oraz otoczenia),
• uczuciowości, 
• panowania nad swoimi impulsami,
• relacji z innymi osobami [1, 3].

Często zaburzenie osobowości wiąże się z odczuwanym przez dotkniętą nim osobę cierpieniem lub trudnościami w funkcjonowaniu [1].

Zaburzeniom osobowości mogą również towarzyszyć inne zaburzenia psychiczne: uzależnienia, zaburzenia urojeniowe, schizofrenia, depresja czy zaburzenia lękowe [1]. Należy również wspomnieć o dużym ryzyku zachowań samobójczych związanych z zaburzeniem osobowości typu borderline - 8-10% pacjentów z tym rozpoznaniem odbiera sobie życie, 60-70% ma za sobą próby samobójcze [5].

Rodzaje zaburzeń osobowości

Możemy wyróżnić 10 rodzajów zaburzeń osobowości, które zwyczajowo dzieli się na 3 wiązki [1, 3]. Poniżej pokrótce przedstawimy poszczególne typy, pamiętaj jednak, że każdy z nich posiada własne szczegółowe kryteria i postawienie diagnozy należy zostawić specjalistom z zakresu zdrowia psychicznego.

Zaburzenia z grupy A cechują się ekscentryzmem czy dziwacznością i wyróżniamy wśród nich zaburzenia: 

• paranoiczne - główną cechą jest nasilona nieufność w relacjach, poczucie bycia atakowanym, interpretacja zachowań innych osób jako wrogich;
• schizoidalne - pacjenci przejawiają samotnictwo i wycofanie ze związków czy bliskości z innymi ludźmi oraz ograniczenie działań mających na celu przeżywanie przyjemności;
• schizotypowe - również występuje zmniejszona zdolność wchodzenia w relacje, nasilony lęk społeczny oraz dziwaczne przekonania, język czy zachowania.

Wiązka B obejmuje zaburzenia osobowości, w których występuje niestabilność emocjonalna czy nadmierna emocjonalność, w tym zaburzenia:

• antyspołeczne - pacjenci wykazują się brakiem poszanowania przepisów prawa czy norm społecznych, mogą cechować się wysoką agresją i impulsywnością albo chłodem emocjonalnym, brakiem zdolności do wyrażania emocji czy odczuwania poczucia winy; zdecydowanie częściej występują u mężczyzn;
• osobowość chwiejna emocjonalnie (typ impulsywny lub typ borderline) - obejmuje niestabilność emocji i relacji, brak umiejętności regulacji emocji, dominujące poczucie pustki wewnętrznej, tendencję do intensywnych nietrwałych związków, impulsywnych zachowań;
• histrioniczne - występuje silna potrzeba skupiania na sobie uwagi otoczenia, teatralność zachowania, płytka i chwiejna uczuciowość;
• narcystyczne - cechuje się potrzebą podziwu i uzależnianiem swojej samooceny od jego otrzymywania, fantazjami wielkościowymi, przy jednoczesnym braku empatii w stosunku do innych osób.

W wiązce C umieszczono zaburzenia, w których dominuje nadmierny lęk i obawy. Należą do nich następujące typy osobowości:

• unikająca (lękliwa) - pojawia się poczucie nieprzystosowania, nadwrażliwość na negatywną ocenę ze strony innych, w konsekwencji izolacja społeczna;
• obsesyjno-kompulsywna (anankastyczna) - związana z perfekcjonizmem, sztywnością w zachowaniach, potrzebą poczucia kontroli także w relacjach z innymi;
• zależna - pacjenci przejawiają silną potrzebę bycia objętym opieką, za co oferują nadmierne podporządkowanie i przywiązanie.

Jak leczy się zaburzenia osobowości?

Jedynym przyczynowym leczeniem zaburzeń osobowości jest długoterminowa psychoterapia. Zbudowanie relacji pomiędzy pacjentem a terapeutą oraz dokładna analiza podłoża zaburzeń i modyfikacja zachowań wymaga czasu. Najczęściej wybierana jest terapia indywidualna, natomiast włączenie terapii grupowej pozwala pacjentowi na zdobywanie informacji na temat funkcjonowania w związkach międzyludzkich. Rodzaj terapii oraz podejście terapeutyczne zależą od zaburzeń i potrzeb danego pacjenta [1].

Pomocne jest również zastosowanie różnorodnych strategii radzenia sobie z objawami i dbania o siebie, a także wsparcie osób bliskich [3].

Farmakoterapia nie jest w stanie zmienić osobowości, jednak okresowo i doraźnie może pomóc opanować impulsywne zachowania czy uzyskać stabilizację nastroju, dzięki czemu możliwe jest podjęcie psychoterapii [1]. W schorzeniach psychicznych towarzyszących różnym rodzajom zaburzeń osobowości np. depresji, zaburzeniach lękowych, objawach psychotycznych również zastosowanie farmakoterapii może przynieść ulgę pacjentowi [4].