Zaburzenia świadomości u osób starszych - majaczenie somatogenne

Majaczenie - objawy

Majaczenie jest zaliczane do zaburzeń świadomości, które charakteryzuje się występowaniem m.in.:

• zaburzeń uwagi i koncentracji;
• splątania, zmieszania, zmniejszenia orientacji co do otoczenia (zwłaszcza czasu);
• zaburzeń myślenia i pojmowania;
• deficytów pamięci, zwłaszcza świeżej (pacjenci często dobrze pamiętają, co działo się przed laty);
• zaburzeń mowy;
• pobudzenia lub nadmiernego spadku aktywności ruchowej;
• zmian zachowania,
• omamów wzrokowych lub słuchowych [1,2,3].

Majaczenie rozwija się gwałtownie, a jego nasilenie ulega wahaniom w ciągu dnia. Są to istotne cechy, ponieważ pozwalają na różnicowanie z otępieniem, w którym mogą występować podobne objawy. Zwykle jednak rozwijają się one stopniowo i nie mają tendencji do ustępowania.

Przyczyny zaburzeń pamięci - pamiętaj o podłożu somatycznym

W praktyce lekarskiej rozpoznać majaczenie można jedynie wtedy, gdy w danych klinicznych oraz badaniach laboratoryjnych stwierdza się chorobę somatyczną, toksyczne działanie leków lub ich odstawienie [1,2].

U osób starszych najczęstszą przyczyną majaczenia są choroby somatyczne, m.in zaburzenia elektrolitowe, zakażenia (np. płuc, układu moczowego), uszkodzenie wątroby i nerek, zaburzenia endokrynologiczne (np. choroby tarczycy czy nadnerczy), schorzenia kardiologiczne, nowotwory oraz stan po operacjach [1,2,3]. Z tego powodu zmiana zachowania, koncentracji i zaburzenia świadomości u seniora zawsze powinny skłonić do pilnej wizyty u lekarza i wykonania podstawowych badań mających na celu wykluczenie przyczyn ogólnomedycznych.

Należy zaznaczyć, że majaczenie somatogenne jest osobną jednostką, która charakteryzuje się innymi objawami i wymaga odmiennego leczenia niż majaczenie drżenne w przebiegu alkoholowego zespołu abstynencyjnego.

Leki a zaburzenia świadomości

Warto też zaznaczyć, że u osób starszych, ze względu na postępujące z wiekiem zmiany składu organizmu oraz funkcjonowania wielu narządów, zmienia się metabolizm leków i łatwiej dochodzi do wystąpienia toksycznych lub nieprzewidywalnych efektów działania substancji. Nawet użyte w zalecanej dawce, mogą powodować niepożądane działania.

Do leków najczęściej wywołujących majaczenie u osób starszych zalicza się benzodiazepiny, które mogą być przepisywane nasennie lub przeciwlękowo. Są to substancje o potencjale uzależniającym i silnie działają na ośrodkowy układ nerwowy, dlatego zarówno ich stosowanie, jak i nagłe odstawienie mogą spowodować zaburzenia świadomości. Oba te stany wymagają pilnej interwencji medycznej, ponieważ mogą stanowić zagrożenie dla życia. 

Innymi przykładami leków mogących powodować zaburzenia świadomości są leki przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne, przeciwpadaczkowe, a nawet często stosowane leki przeciwhistaminowe (np. hydroksyzyna) [1,2,3].

Leczenie majaczenia

W przypadku majaczenia samotogennego kluczowe jest leczenie pierwotnego procesu chorobowego, czyli np. podanie antybiotyków w przypadku zakażeń bakteryjnych czy uzupełnienie brakujących elektrolitów i płynów w przypadku zaburzeń wodno-elektrolitowych. Warto zaznaczyć, że zaburzenia świadomości zazwyczaj utrzymują się jeszcze przez ok. tydzień po ustabilizowaniu stanu ogólnego chorej osoby [3].

Ważną rolę pełni też zapewnienie sprzyjającego otoczenia choremu, w którym będzie się on komfortowo czuł i mógł łatwo odnaleźć. Przestrzeń powinna być cicha i jasna, warto umieścić w widocznym miejscu zegar i kalendarz, aby chory miał możliwość sprawdzenia czasu. Ważna jest też obecność osób bliskich oraz umożliwienie pacjentowi korzystania z okularów i aparatów słuchowych, jeżeli są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania. W przypadkach, gdy chory zagraża sobie lub swojemu otoczeniu, może być konieczne zastosowanie unieruchomienia lub leczenia farmakologicznego.

Inne przyczyny zaburzeń świadomości

Majaczenie to nie jedyna forma zaburzeń świadomości. Innymi stanami, które mogą dawać podobne objawy, są np.:

• zespoły otępienne;
• choroby ośrodkowego układu nerwowego (np. padaczka, guz mózgu, udar mózgu),
• zespoły odstawienne alkoholu i substancji psychoaktywnych; 
• choroby psychiczne, np. schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa czy depresja [1,3].

Z tego powodu każde zaburzenia świadomości powinny skłonić do pilnego kontaktu z ochroną zdrowia.

Referencje:

1. [red.n.] Sosada K. Ostre stany zagrożenia życia w chorobach wewnętrznych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2016.
2. [red.prow.] Gajewski P. Interna Szczeklika, Mały Podręcznik. Medycyna Praktyczna. Kraków, 2021/22. 
3. Klimkiewicz A., Wojnar M., Radziwoń-Zaleska M. Psychiatria. Skrypt dla studentów. Katedra i Klinika Psychiatryczna Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Warszawa, 2018.