Uzależnienie od benzodiazepin

Wskazania do stosowania benzodiazepin

Benzodiazepiny, takie jak alprazolam, diazepam, klonazepam, lorazepam czy midazolam, znajdują szerokie zastosowanie w praktyce klinicznej. Są to leki skuteczne, mało toksyczne, a prawidłowo stosowane nie prowadzą do uzależnienia u większości pacjentów. 

Benzodiazepiny są grupą leków wykazujących m.in. działanie:

• uspokajające, 
• przeciwlękowe, 
• nasenne, 
• relaksacyjne, 
• przeciwdrgawkowe. 

Stosuje się je przede wszystkim w terapii zaburzeń lękowych, zaburzeń snu, depresji i alkoholowego zespołu abstynencyjnego. Ich skuteczność wykazano również w niektórych chorobach neurologicznych, takich jak: padaczka, zawroty głowy, ostre zaburzenia ruchowe czy bóle kręgosłupa. Benzodiazepiny stosuje się także w celu opanowania stanów ostrego pobudzenia, które mogą wiązać się z agresją i stosowaniem przemocy [1].

Bezpieczeństwo stosowania benzodiazepin

Benzodiazepiny, stosowane zgodnie ze wskazaniami uważane są za leki bezpieczne. Jednak, tak jak wszystkie leki, u części pacjentów mogą one wywoływać objawy niepożądane, w tym: 

• senność,
• zawroty głowy, 
• pogorszenie sprawności ruchowej,
• zaburzenia pamięci, 
• zaburzenia widzenia, 
• suchość w ustach, 
• problemy żołądkowo-jelitowe.

Warto wiedzieć, że przeciwwskazaniem do stosowania benzodiazepin jest ciąża, ponieważ mogą one powodować wady rozwojowe u płodu. Ta grupa leków nie jest zalecana również u osób w wieku podeszłym. Uważa się, że zwiększają one ryzyko upadków i zaburzeń poznawczych, a według niektórych źródeł mogą przyczyniać się do wystąpienia otępienia [1]. 

Wydaje się jednak, że najpoważniejszym problemem związanym ze stosowaniem benzodiazepin jest ryzyko rozwoju tolerancji oraz uzależnienia [1].

Czym jest uzależnienie od benzodiazepin?

Uzależnienie od benzodiazepin to psychiczna lub fizyczna zależność, która objawia się przymusem ich przyjmowania. Może wynikać z chęci doświadczenie ich korzystnych efektów, np. poprawy samopoczucia lub też z potrzeby unikania nieprzyjemnych dolegliwości związanych z tzw. zespołem odstawiennym [2]. 

Wystąpienie tego zespołu oraz rozwój tolerancji, czyli potrzeby przyjmowania coraz większej dawki leku w celu osiągnięcia tego samego, pożądanego efektu są uważane za najważniejsze przyczyny uzależnienia od benzodiazepin [1,3]. Szczególnie narażone w tej kwestii są osoby z wcześniej rozpoznanymi zaburzeniami psychicznymi lub nadużywające innych substancji toksycznych, np. alkoholu. Przyczyniać się do tego może również samotność, brak wsparcia społecznego oraz historia uzależnień wśród członków rodziny [2,3].

Objawy uzależnienia od benzodiazepin

Jednym z charakterystycznych objawów uzależnienia od benzodiazepin jest zespół odstawienny. Pojawia się on najczęściej po długotrwałym stosowaniu leków, po upływie kilku godzin lub dni od ich odstawienia. W tym czasie u pacjenta mogą pojawić się takie objawy jak: niepokój, lęk, nadmierna męczliwość, nudności, wymioty, nadwrażliwość na hałas i zapachy, drżenia i bolesne skurcze mięśni. W ciężkich przypadkach występują także zaburzenia świadomości i pobudzenie psychoruchowe, a niekiedy nawet urojenia i omamy [2,3].

Osoby uzależnione od benzodiazepin mają silną potrzebę przyjęcia leków, co może być przyczyną zmiany ich zachowania. Aby zdobyć receptę, mogą np. wyolbrzymiać symptomy choroby, podawać nieistniejące objawy i starać się wymusić na lekarzu przepisanie danego leku. Charakterystycznym zachowaniem jest również odwiedzanie kilku różnych lekarzy, czyli tzw. doctor-shopping. W skrajnych przypadkach zdarza się także fałszowanie recept, a nawet kradzież leków. Niestety, pacjenci często nie są świadomi szkodliwości przyjmowanych substancji oraz ich wpływu na stan zdrowia i codzienne funkcjonowanie [2].

Leczenie uzależnienia od benzodiazepin

Choć odstawienie benzodiazepin może niekiedy stanowić wyzwanie, to jednak u większości pacjentów kończy się ono sukcesem. Bardzo ważną rolę odgrywa tu współpraca pacjenta z lekarzem, postępowanie zgodnie z zaleceniami i częsta ocena stanu klinicznego. Duże znaczenie ma również psychoterapia, której celem jest leczenie pierwotnej przyczyny uzależnienia [1,2]. 

Podstawowy algorytm postępowania, który może zostać wdrożony przez lekarza POZ, składa się z kilku etapów: 

1. Zamiana benzodiazepin o krótkim i średnim czasie działania na długo działające (na podstawie specjalnych tablic przeliczeniowych). Ułatwia to redukcję dawki i zmniejsza ryzyko wystąpienia uciążliwych objawów zespołu odstawiennego. 
2. Wielotygodniowe, stopniowe zmniejszanie dawek benzodiazepin (zazwyczaj co 7-14 dni). Wielkość dawki dobiera się indywidualnie do pacjenta na podstawie jego samopoczucia i objawów zespołu odstawiennego.
3. Obserwacja końcowa, czyli czas po odstawieniu leków, kiedy chory wymaga regularnej oceny stanu klinicznego. W okresie detoksykacji mogą pojawić się objawy odstawienne, a także choroby, które były przyczyną przepisania leków. Jest to czas, w którym chory jest szczególnie narażony na powrót do przyjmowania benzodiazepin [1].

U niektórych pacjentów takie postępowanie nie jest, niestety, wystarczające. W przypadku znacznych trudności w odstawieniu benzodiazepin, chory powinien zostać skierowany na leczenie specjalistyczne np. na oddziale leczenia uzależnień. Co ważne, 90% pacjentów wymagających tej formy terapii udaje się pokonać nałóg. 

Zdarzają się również sytuacje, w których rezygnuje się z odstawienia benzodiazepin. Zazwyczaj dotyczy to mało zmotywowanych, starszych pacjentów, którzy przez długi czas przyjmują niskie dawki leków. Ważne jest jednak, aby chory był świadomy negatywnych następstw, które wiążą się z takim postępowaniem [1,2]. 

Benzodiazepiny - najważniejsze informacje

Benzodiazepiny to leki skuteczne, o szerokim zastosowaniu i korzystnym profilu bezpieczeństwa. Niestety, ich stosowanie może wiązać się z rozwojem tolerancji i uzależnienia. Aby temu zapobiegać, należy przestrzegać zaleceń lekarza i nie zmieniać samodzielnie dawki przyjmowanego leku. W przypadku pojawienia się objawów odstawiennych, należy jak najszybciej zgłosić się po pomoc. Leczenie uzależnienia to długi proces, który jednak u większości pacjentów kończy się sukcesem [1,2]. 

Referencje:

1. Bieńkowski P, Samochowiec J, Sienkiewicz-Jarosz H, Wichniak A, Mastalerz-Migas A. Bezpieczne stosowanie benzodiazepin w podstawowej opiece zdrowotnej – rekomendacje dla lekarzy rodzinnych. Lekarz POZ. 2019;5(3):177-193.
2. Pęksa, J. W.; Dembe, K. (2020). Treatment of addiction to hypnotics and sedatives in primary health care — Cooperation of physicians and psychologists. Psychoterapia,195 (4), 37–48
3. Schmitz, A. (2016). Benzodiazepine use, misuse, and abuse: A review. In Mental Health Clinician (Vol. 6, Issue 3, pp. 120–126). Allen Press Inc.