Dieta wegetariańska u dzieci - zdrowo czy nie?

Dieta wegetariańska - co to właściwie znaczy?

Na samym początku należy zwrócić uwagę, że diety wegetariańskie różnią się między sobą stopniem wykluczenia produktów odzwierzęcych. Najczęściej stosowana jest dieta wegetariańska wykluczającej jedynie mięso i dieta wegańska, która nie dopuszcza także spożywania nabiału i jaj [2,3]. Istnieją również bardziej restrykcyjne diety oparte na produktach roślinnych - frutarianizm (spożywanie wyłącznie owoców) czy witarianizm (dieta surowa) [2,3,4]. Te ostatnie nie niosą ze sobą dodatkowych korzyści zdrowotnych w porównaniu z innymi dietami roślinnymi. Co więcej, są bardzo trudne do zbilansowania i związane z wysokim ryzykiem niedożywienia - niedostatecznej podaży energii oraz niedoboru witamin i składników odżywczych [5]. Zdecydowanie nie powinno się ich stosować u dzieci, dlatego w tym artykule rozważamy dietę wegetariańską i wegańską.

Stanowiska towarzystw naukowych wobec diety wegetariańskiej u dzieci

Według stanowiska światowych towarzystw dietetycznych i pediatrycznych m.in. amerykańskiego stowarzyszenia Academy of Nutrition and Dietetics, American Dietetic Association, Canadian Paediatrics Association, odpowiednio zbilansowane diety wegetariańskie są odpowiednie dla osób na każdym etapie życia, w tym niemowląt, dzieci i młodzieży [2,3,4]. Wytyczne europejskie dotyczące zasad żywienia niemowląt, na których opierają się polskie wytyczne, są bardziej zachowawcze. Podkreślają, że choć odpowiednio zbilansowana dieta wegetariańska i wegańska z zastosowaniem suplementacji może spełniać wymagania dziecka na składniki odżywcze, to istnieje ryzyko niedoborów, jeżeli rodzice nie przestrzegają zaleceń. Ryzyko niedoborów rośnie wraz z poziomem restrykcji w diecie. Niemowlęta i małe dzieci na diecie wegańskiej i wegetariańskiej powinny znajdować się pod opieką dietetyka i stosować odpowiednią suplementację, szczególnie witaminy B12 [6,7].

Korzyści wynikające ze stosowania diety wegetariańskiej u dzieci

Wegetarianie i weganie spożywają więcej warzyw, owoców, produktów zbożowych z pełnego ziarna, roślin strączkowych oraz orzechów i nasion w porównaniu do osób na diecie tradycyjnej [8]. To produkty, które stanowią podstawę zdrowego żywienia dla wszystkich osób, nie tylko wykluczających produkty odzwierzęce [9]. Każdy z nas powinien również zmniejszyć spożycie czerwonego mięsa i przetworów mięsnych [9]. Dzieci na diecie wegetariańskiej zazwyczaj spożywają mniej tłuszczu, w tym nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu, a także mniej słodyczy i słonych przekąsek [10].

W badaniach obserwacyjnych wykazano, że stosowanie diety wegetariańskiej jest związane z niższym ryzykiem otyłości, chorób układu sercowo-naczyniowego (m.in. choroby niedokrwiennej serca), cukrzycy typu 2 i niektórych typów nowotworów, szczególnie układu pokarmowego [2]. Oczywiście, choroby cywilizacyjne ujawniają się w większości w wieku dorosłym, ale dieta wegetariańska stosowana w dzieciństwie może sprzyjać powstawaniu prawidłowych nawyków żywieniowych na całe życie [10].

Na co należy zwrócić uwagę przy diecie wegetariańskiej u dzieci?

Przy stosowaniu diety wegetariańskiej u dzieci należy zwrócić uwagę na jej odpowiednie zbilansowanie i ryzyko niedoborów niektórych składników pokarmowych, witamin i makroelementów.

Podaż kalorii

Mimo mniejszej gęstości energetycznej wykazano, że podaż kalorii u dzieci na diecie wegetariańskiej jest odpowiednia, może jednak stanowić wyzwanie w przypadku restrykcyjnych diet wegańskich u młodszych dzieci [10]. Wzrastanie oraz rozwój dzieci i młodzieży na dietach wegetariańskich mieszczą się w granicach normy, natomiast istnieje tendencja do niższego BMI [3, 4, 10]. Tempo wzrastania młodszych dzieci na diecie wegańskiej jest nieco wolniejsze od tempa populacji ogólnej, ale wysokość ciała starszych dzieci jest zbliżona do wysokości ciała ich rówieśników na diecie tradycyjnej [11]. Dzieci na diecie wegańskiej mają tendencję do mniejszej, ale nadal mieszczącej się w granicach normy masy ciała [11].

Białko

Jednym z najczęściej zadawanych wegetarianom pytań jest:   “Ale skąd Ty bierzesz białko?”. Główne roślinne źródła białka to rośliny strączkowe, zboża, orzechy i nasiona, produkty sojowe takie jak tofu czy tempeh [10]. Połączenie różnych źródeł roślinnego białka w ciągu dnia (niekoniecznie w jednym posiłku) zapewnia odpowiednią ilość i różnorodność aminokwasów. Z uwagi na zmniejszoną wchłanialność, zalecane jest zwiększenie zawartości białka w diecie o 10-15% w porównaniu z dietą tradycyjną, szczególnie w okresach intensywnego wzrostu [3].

Żelazo

Z uwagi na mniejszą biodostępność żelaza ze źródeł roślinnych dzieci na diecie wegetariańskiej wymagają większej podaży tego mikroelementu. Należy również zwrócić uwagę na łączenie źródeł żelaza z innymi pokarmami - witamina C ułatwia wchłanianie żelaza, natomiast błonnik, kwas fitynowy czy taniny (zawarte w produktach zbożowych, roślinach strączkowych, herbacie) - utrudniają. W okresie intensywnego wzrostu może być wymagana suplementacja żelaza [3].

Wapń

W przypadku lakto-owo-wegetarian ryzyko niedoboru wapnia jest niskie z uwagi na obecność nabiału w diecie [3]. Dzieci na diecie wegańskiej natomiast często nie spożywają wystarczającej ilości wapnia. W niektórych badaniach było to związane z większym ryzykiem złamań wśród osób na diecie wegańskiej [10]. Roślinnymi źródłami wapnia są przede wszystkim fortyfikowane produkty sojowe, ale także zboża, soki i warzywa liściaste, a w razie potrzeby - suplementy [3].

Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3

Dzieci na diecie wegańskiej spożywają mniej tłuszczu, w tym także prozdrowotnych kwasów tłuszczowych omega-3 DHA i DEA które znajdziemy w rybach, owocach morza i jajach. Zaleca się spożywanie roślinnych źródeł prekursora wyżej wymienionych niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych - kwasu linolenowego: siemienia lnianego, nasion chia, oleju rzepakowego i orzechów włoskich. Dostępne są również suplementy zawierające kwasy DHA i DEA pochodzące z alg [3].

Witamina B12

Pokarmy roślinne nie zawierają witaminy B12. Mimo pewnych doniesień naukowych, algi czy produkty fermentowane (tempeh) nie są jej pewnym i wystarczającym źródłem. Weganie koniecznie powinni dbać o dostarczenie witaminy B12 dzięki fortyfikowanym produktom i suplementacji. Również wegetarianie mogą być zagrożeni niewystarczającą podażą witaminy B12 [2,3,10].

Witamina A

Chociaż witamina A znajduje się jedynie w produktach zwierzęcych, to jej prekursor - karotenoidy znajdują się w żółtych i pomarańczowych warzywach, zielonych warzywach liściastych i owocach bogatych w β-karoten [3].

Witamina D

Chociaż witamina D znajduje się w pokarmach odzwierzęcych takich jak wątróbka, tłuste ryby morskie czy żółtka jaj, to jej źródłem są również fortyfikowane produkty wegańskie [3]. Należy pamiętać, że podaż w diecie odgrywa zdecydowanie mniej istotną rolę niż synteza skórna. Zalecane jest stosowanie profilaktycznej suplementacji witaminy D w dawce odpowiedniej do wieku, masy ciała, diety, nasłonecznienia, trybu życia i ewentualnych schorzeń. W większości przypadków jest ona zalecana w okresie jesienno-zimowym, w niektórych, np. u niemowląt - niezależnie od pory roku [12].

Podsumowanie

Diety wegetariańskie i wegańskie stają się coraz popularniejszym wyborem. Mogą być stosowane także u dzieci, z potencjalnymi korzyściami teraz i w przyszłości. Wraz ze wzrostem restrykcyjności diety i liczby wykluczonych produktów wzrasta jednak ryzyko niedoborów m.in. witaminy B12, kwasów omega-3 czy wapnia. Należy więc szczególnie dbać o właściwe zbilansowanie diety pod okiem specjalistów oraz odpowiednią suplementację.

Referencje

1. Podsumowanie badań opinii publicznej odnośnie postaw konsumenckich Polaków wobec produktów i dań roślinnych. Raport Roślinnie Jemy 2019
2. V. Melina et al. Position of the Academy of Nutrition and Dietetics: Vegetarian Diets. J Acad Nutr Diet. 2016 Dec;116(12):1970-1980.
3. M. Amit et al. Vegetarian diets in children and adolescents. Paediatr Child Health. 2010 May;15(5):303-14.
4. M. Renda. Position of the American Dietetic Association:Vegetarian Diets. J Am Diet Assoc. 2009 Jul;109(7):1266-82.
5. https://www.damianparol.com/witarianizm-nie-dziekuje/ (ostatni dostęp: 14.12.2021)
6. M. Fewtrell et al. Complementary Feeding: A Position Paper by the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition (ESPGHAN) Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2017 Jan;64(1):119-132.
7. H. Szajewska. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria        2021:18.
8. M.J. Orlich. Patterns of food consumption among vegetarians and nonvegetarians. Br J Nutr. 2014 November ; 112(10):1644–1653.
9. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/talerz-zdrowego-zywienia/ (ostatni dostęp: 14.12.2021)
10. S. Redecillas-Ferreiro et al. Position paper on vegetarian diets in infants and children. Committee on Nutrition and Breastfeeding of the Spanish Paediatric Association. An Pediatr (Engl Ed). 2020 May;92(5):306.e1-306.e6.
11. https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.2.8.5. (ostatni dostęp: 14.12.2021)
12. A. Rusińska et al. Zasady suplementacji i leczenia witaminą D - nowelizacja 2018. Standardy Medyczne/Pediatria 2018; 15: 531-559.