Tłuszczak (lipoma)

Podstawowe informacje o tłuszczakach

Tłuszczaki to łagodne, powszechnie występujące guzy wywodzące się z komórek tłuszczowych (adipocytów). Najczęściej przybierają postać miękkich, niebolesnych, podskórnych guzków, zlokalizowanych przede wszystkim na tułowiu, rzadziej na kończynach (głównie górnych), choć występować mogą w każdej lokalizacji, gdzie znajduje się tkanka tłuszczowa. Ich wielkość waha się od około 1 cm do nawet > 10 cm. W większości przypadków tłuszczaki wywodzą się z podskórnej tkanki tłuszczowej, ale zdarza się, że lokalizują się również w jej głębiej położonych skupiskach, takich jak tkanka tłuszczowa trzewna (otaczająca narządy w obrębie jamy brzusznej) czy cienka warstwa tkanki tłuszczowej położona w ścianie przewodu pokarmowego.

Tłuszczaki mogą różnić się budową histologiczną, czyli utkaniem komórkowym w obrębie guzka, oraz występować jako izolowana patologia (obecne są same tłuszczaki) lub jako składowa – relatywnie rzadkich – zespołów genetycznych.

Tłuszczak - epidemiologia

Mimo że tłuszczaki to jedne z najczęstszych nowotworów u ludzi, częstość ich występowania nie jest dokładnie znana. Szacuje się, że tłuszczak rozwinie się w ciągu życia u 1 na 1000 osób. Szczyt pojawiania się tłuszczaków przypada na 4.–6. dekadę życia, z niewielką przewagą u mężczyzn. Ponadto na wystąpienie tłuszczaków bardziej narażone są osoby chorujące na otyłość, hiperlipidemię (podwyższone stężenie cholesterolu) oraz cukrzycę.

Przyczyny powstawania tłuszczaków

Dokładna przyczyna powstawania tłuszczaków nie jest znana. Jedna z hipotez mówi o związku ich występowania z urazem. Uraz powoduje lokalne uwolnienie substancji stymulujących gojenie, a te z kolei prowadzą do szybkiego (i często nadmiernego) dojrzewania i rozrostu bardzo młodych komórek tłuszczowych, które formują się w guzy. U niektórych chorych (około 2–3%) występowanie tłuszczaków ma podłoże genetyczne, o czym świadczy rodzinne występowanie zmian, często mnogich, w wielu lokalizacjach.

Tłuszczak - profilaktyka

Jako że przyczyny powstawania tłuszczaków pozostają niejasne, nie można zaproponować postępowania profilaktycznego. Można jedynie unikać czynników ryzyka, takich jak choroba otyłościowa, nadmierne stężenie lipidów oraz cukrzyca. W przypadku podłoża genetycznego nie ma leczenia przyczynowego, a terapia polega na usuwaniu zmian, które już się pojawiły.

Objawy tłuszczaków

Jak wspomniano we wstępie, najczęstszą lokalizacją tłuszczaków jest tkanka podskórna. Występujące tam guzki tłuszczowe otoczone są włóknistą torebką i zwykle nie są zrośnięte z leżącą poniżej powięzią. W badaniu prezentują się więc jako podskórne, okrągłe lub owalne twory, przesuwalne oraz niebolesne. W przypadku głębszych lokalizacji objawy tłuszczaka zależą od jego położenia. Mogą to być dolegliwości bólowe danej okolicy spowodowane uciskiem tłuszczaka na sąsiednie unerwione tkanki. W przypadku lokalizacji w przewodzie pokarmowym (rzadka sytuacja) może dojść do krwawienia na skutek zniszczenia błony śluzowej położonej powyżej tłuszczaka – wówczas może pojawić się krew w kale (świeża, czerwona lub wiśniowa, wymieszana z masami kałowymi) lub tak zwane smoliste stolce (czarne, często biegunkowe), spowodowane krwawieniem z górnej części przewodu pokarmowego (przełyk, żołądek, dwunastnica). Tłuszczaki rosnące do światła jelita powodują zaparcia lub – w skrajnej sytuacji – niedrożność, czyli całkowite zablokowanie światła przewodu pokarmowego objawiające się rozdęciem i bólem brzucha, zatrzymaniem oddawania gazów i stolca oraz wymiotami. W przypadku analogicznego wzrostu w przełyku dojść może do zaburzeń połykania (bolesność, trudność w przełykaniu kęsów pokarmowych), a w drogach oddechowych – do duszności oraz częstych infekcji. Podkreślić należy jednak, że krwawienie lub zamknięcie światła przełyku, jelit czy oskrzeli przez tłuszczaka jest sytuacją rzadką.

Rozpoznanie tłuszczaka

Najczęściej rozpoznanie tłuszczaka ustala się na podstawie badania lekarskiego, a następnie potwierdza diagnozę po całkowitym chirurgicznym usunięciu zmiany i jej ocenie histopatologicznej. Takie postępowanie jest wystarczające, jeśli tłuszczak ma typową budowę, jest niewielki, położony powierzchownie i przesuwalny. Poszerzenie diagnostyki przed usunięciem zmiany należy rozważyć, gdy tłuszczak jest bardzo dużych rozmiarów (> 10 cm), powoduje ból, szybko się powiększa, jest zrośnięty z głębszymi warstwami lub nietypowo/głęboko zlokalizowany. Wówczas, uwzględniając powyższe, zaleca się uzupełnienie diagnostyki o badanie ultrasonograficzne (USG), z użyciem rezonansu magnetycznego (magnetic resonance, MR) lub tomografii komputerowej (TK). W wyjątkowych sytuacjach konieczne może być wykonanie badań endoskopowych, takich jak gastroskopia i kolonoskopia (do oceny przewodu pokarmowego) lub bronchoskopia (do oceny dróg oddechowych).

Leczenie tłuszczaka

Podstawową przyczyną zgłaszania się pacjentów z tłuszczakami do lekarza są względy kosmetyczne. Tłuszczaki niepowodujące dolegliwości, niewpływające na komfort pacjenta i mające stabilną wielkość mogą być obserwowane i nie muszą być kwalifikowane do usunięcia, gdyż nie wykazują tendencji do transformacji w nowotwór złośliwy. Jeśli jednak powodują ból, szybko się powiększają, stały się wyraźnie twardsze, ze względu na lokalizację zagrażają sąsiadującym narządom lub są dla pacjenta trudnym do zaakceptowania defektem kosmetycznym, wówczas podejmuje się decyzję o leczeniu.

Jego podstawą jest chirurgiczne usunięcie zmiany wraz z łącznotkankową, otaczającą torebką, co zapobiega nawrotowi guza. Duże tłuszczaki o dogodnej lokalizacji można usuwać za pomocą liposukcji. Ważnym etapem leczenia jest oddanie wyciętej zmiany do badania histopatologicznego w celu potwierdzenia charakteru zmiany. W większości przypadków typowo wyglądających zmian potwierdzi się rozpoznanie tłuszczaka. Nie można jednak bagatelizować innych, potencjalnie złośliwych zmian, jak tłuszczakomięsaki. Te ostatnie zaliczane są do nowotworów złośliwych wywodzących się z tkanki tłuszczowej i w zależności od podtypu cechują się różnym stopniem złośliwości i tendencji do dawania przerzutów. Niezależnie jednak od podtypu (który jednoznacznie może zostać określony jedynie histopatologicznie) w razie podejrzenia tłuszczakomięsaka leczenie chirurgiczne jest konieczne, następnie planuje się dalsze postępowanie, w tym leczenie uzupełniające. Co warto podkreślić, przy podejrzeniu tłuszczakomięsaka wycięcie chirurgiczne jest szersze niż w przypadku tłuszczaka, ponieważ obejmuje zarówno zmianę, jak i fragmenty otaczających zdrowych tkanek, żeby zminimalizować ryzyko nawrotu oraz przerzutów.

Nie istnieją skuteczne zachowawcze ani domowe sposoby leczenia tłuszczaków, takie jak: masaże, stosowanie maści czy przyjmowanie suplementów diety. Redukcja masy ciała, a co za tym idzie – tkanki tłuszczowej, może wpłynąć w niewielkim stopniu na zmniejszenie tłuszczaka. Jednak w większości przypadków redukcja sąsiadującej tkanki tłuszczowej jest szybsza i wyraźniejsza niż tłuszczaka, co sprawia, że guzy mogą być paradoksalnie bardziej widoczne. Pamiętać należy jednak, że profity z redukcji nadmiernej masy ciała są bardzo istotne i efekt kosmetyczny związany z występowaniem tłuszczaków nie powinien w żadnym stopniu wpływać na podjęcie decyzji o leczeniu nadwagi i otyłości!

Tłuszczaki nie mają tendencji do samoistnego ustępowania, więc jedynym sposobem skutecznego usunięcia zmiany jest leczenie zabiegowe.

Piśmiennictwo

1. Kolb L, Yarrarapu SNS, Ameer MA i wsp. Lipoma. 2022 Sep 26. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan.
2. Charifa A, Azmat CE, Badri T. Lipoma Pathology. 2022 Dec 5. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan.